Nhiều người trong chúng ta có lẽ chưa bao giờ biết rằng hệ thống cao học của Mỹ có mấy loại khác nhau. Hai loại quen thuộc nhất là trường công (như Cal State Fullerton hoặc UCLA) và trường tư (như Caltech hoặc Stanford). Điều chúng ta thường không biết là cả hai loại trường này đều là những tổ chức vô vụ lợi.
Loại trường cao học thứ ba là trường tư và có vụ lợi, có nghĩa là những trường này trên thực tế là những doanh nghiệp kiếm lợi nhuận qua dịch vụ giáo dục. Có thể chúng ta đã biết tên và nghe quảng cáo trên TV hoặc báo chí về những trường này nhưng không biết sự khác biệt trong vị thế lợi nhuận của chúng so với những trường đại học công và tư quen thuộc hơn. Thông thường quảng cáo cho những trường này xuất hiện trên TV nhiều nhất là trong giờ làm việc, khoảng buổi trưa, mang những cái tên như DeVry, Đại học Phoenix, và rất nhiều viện kỹ thuật với nhiều tên khác nhau. Một số có chương trình cử nhân hoặc thậm chí thạc sĩ tiến sĩ, nhưng đa số quảng cáo nhắm vào những chương trình học nghề ngắn hạn từ 6 tháng đến 2-3 năm, học sinh khi hoàn tất chương trình sẽ có chứng chỉ để hành nghề hoặc thi lấy bằng hành nghề trong những dịch vụ khác nhau: sắc đẹp (làm móng tay móng chân, trang điểm, cắt tóc), y tế (tiếp viên phòng mạch, phụ tá y bác sĩ), kỹ thuật (sửa máy vi tính, điều hành mạng, điện thoại), tài chính (kế toán, giữ sổ sách), nghệ thuật (thiết kế hình ảnh).
Những người chọn trường vụ lợi là những người muốn học nhanh làm gấp, vì những trường này thường có chương trình rút ngắn và hứa hẹn học sinh tốt nghiệp sẽ kiếm ra việc làm nhanh, nhiều thu nhập lại ổn định. Họ cũng thường thuộc thành phần đã đi làm và thu nhập thấp hoặc con em những gia đình thu nhập thấp. Tuy có thể rút ngắn thời gian, họ không thể giảm tốn kém. Những trường vụ lợi, với mục đích kiếm lợi nhuận, đương nhiên tốn kém hơn các trường vô vụ lợi. Khoảng cách sai biệt giá cả được chuyển thành nợ với sự giúp đỡ của nhà trường, như thế món nợ học hành của những người học trong những trường vụ lợi thường cao hơn nếu họ theo học trường vô vụ lợi.
Món nợ cao hơn ấy không hẳn là vấn đề nếu học sinh tốt nghiệp trường vụ lợi có việc làm thu nhập cao như đã được hứa hẹn. Sự thật hoàn toàn trái ngược. Theo dữ liệu của Bộ Giáo Dục theo dõi 5,000 chương trình học, người tốt nghiệp 72% chương trình của trường vụ lợi có thu nhập thấp hơn người có bằng trung học, so với 32% chương trình của trường công. Chi tiết hơn, người có chứng chỉ y tá từ trường Đại Học Kaplan có thu nhập khoảng $37 ngàn đô la và trả nợ học $1,800 đô la mỗi năm, trong khi chứng chỉ tương đương từ trường đại học công St. Phillips dẫn đến thu nhập $43 ngàn đô là và $380 đô la nợ học mỗi năm.
Kết quả tài chính yếu kém của những học sinh tốt nghiệp từ những trường vụ lợi cũng có nghĩa tỷ lệ không trả nổi nợ học phí của học sinh tốt nghiệp trường vụ lợi cao hơn trường công và trường tư vô vụ lợi. Cũng theo dữ liệu của Bộ Giáo dục, tỷ lệ không trả nổi nợ cho chương trình 2 năm là 13.6% cho trường vụ lợi, 9.6% cho trường công và 5.2% cho trường tư bất vụ lợi. Tỷ lệ này cao hơn với chương trình học 3 năm (21.8, 13 và 8.2 theo thứ tự).
Gần đây, chính phủ Mỹ đã chú ý nhiều hơn đến những trường vụ lợi với nghi ngờ rằng những trường này đã lợi dụng sự tài trợ của chính phủ đối với học sinh nghèo để kiếm tiền trong khi không cung cấp một sự giáo dục có phẩm chất đủ để học sinh có thể ít nhất kiếm sống và hoàn trả nợ học phí. Phải nói thêm là không chỉ riêng trường vụ lợi, tất cả các trường đang gặp áp lực trong sự so sánh học phí và thu nhập sau này, hay nói cách khác là mức lời đầu tư trong giáo dục.
Theo những dữ liệu thu thập cho đến nay, dường như trường vụ lợi không mang lại lợi thế nào cho những người muốn học nghề, nhất là những chứng chỉ 2-3 năm. Nhất là khi hiện nay những trường công như đại học cộng đồng cũng thường có những chương trình học nghề riêng của mình, chẳng hạn chương trình học nghề thanh toán chi phí y tế chẳng hạn. Trong trường hợp muốn chọn trường vụ lợi, điều cần thiết thứ nhất phải làm, bên cạnh tìm hiểu cặn kẽ học phí và số nợ học phí cần thiết, là kiểm chứng rằng trường có chứng nhận của những tổ chức như ACCSC (Ủy ban Trường và Đại học dạy nghề Hoa Kỳ), có nghĩa chất lượng giáo dục của trường được xem như tương đương với những trường công và trường tư vô vụ lợi, tuy rằng đây cũng chưa hẳn là đảm bảo hoàn toàn đầy đủ.
Nguyễn Phương
