Trước đây, một nhà văn đã ví con ốc tuy nhỏ bé thế mà chứa trong nó cả một đại dương. Nay xin mượn câu đó và sửa lại một tí ti cho hợp đề tài: tờ bạc tuy bé nhỏ thế mà chứa trên nó cả một thế giới.
Thế giới đây là thế giới của các loại vi khuẩn sống chen chúc nhau trên bề mặt của tờ giấy bạc diện tích không quá lòng bàn tay của chúng ta.
Mới đây, các nhà nghiên cứu thuộc Đại học New York, qua một nghiên cứu sâu rộng có tên Dirty Money Project, thấy rằng những đồng tiền giấy là trung gian trao đổi của hàng ngàn loại vi khuẩn khác nhau khi những đồng tiền này được chuyền từ tay người này qua tay người khác.
Qua việc phân tích thực thể di truyền trên tờ $1, các nhà nghiên cứu đã nhận diện tất cả khoảng 3.000 loại vi khuẩn – gấp hơn nhiều lần so với những nghiên cứu trước đây bằng lối khảo sát những mẫu tiền dưới kính hiển vi. Dù vậy, các nhà nghiên cứu cũng chỉ có thể nhận diện khoảng 20% những DNA không phải của loài người mà họ tìm được bởi còn nhiều loại siêu vi khuẩn đến nay vẫn chưa được xếp loại trong kho dữ liệu di truyền.
Loại vi khuẩn được tìm thấy nhiều nhất là loại thường gây ra mụn trứng cá trên mặt. Những loại vi khuẩn khác có liên quan đến bệnh loét bao tử, viêm phổi, ngộ độc thực phẩm và nhiễm trùng vi khuẩn staph (staphylococcus infection). Vài vi khuẩn trong số này có khả năng chống lại trụ sinh.
Những khám phá mới này cho chúng ta chút khái niệm về một vấn đề có tính cách quốc tế là sự dơ bẩn của tiền giấy. Từ châu Âu, châu Mỹ đến châu Á, châu Phi, tiền giấy là vật được chuyền tay nhiều nhất trên thế giới. Các nhà vệ sinh học từ lâu đã lo lắng rằng những đồng tiền giấy có thể trở thành nguồn để cho các căn bệnh lây lan.
Các Ngân hàng Trung ương và các Bộ trưởng Ngân khố của các quốc gia thường chỉ quan tâm đến chuyện ngăn ngừa việc in tiền giả và độ bền bỉ của tờ bạc chứ chẳng bao giờ quan tâm đến thứ mà họ không nhìn thấy bằng mắt thường, đó là những con vi trùng li ti. Với gần 150 tỉ tờ giấy bạc mới được đưa vào lưu hành mỗi năm trên toàn thế giới, các chính phủ đã phải chi ra gần $10 tỉ để in tiền mới cho người dân xài. Và 150 tỉ tờ giấy bạc lưu hành cũng có nghĩa là 150 tỉ cơ hội để các căn bệnh do vi khuẩn gây ra có thể lây lan.
Tờ $1 ở Mỹ, được in trên một hợp chất gồm bông sợi và lanh (linen), với độ bền kéo dài hơn 21 tháng lưu hành. Tính chung tất cả các loại tiền giấy được in trong năm nay, Ngân hàng Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ chi ra $826,7 triệu để in và phát hành 7,8 triệu tờ giấy bạc đủ loại với tổng giá trị là $297,1 tỉ.
Để những tờ giấy bạc có độ bền hơn, một số quốc gia, từ lớn như Canada đến nhỏ xíu như Vương quốc Bhutan, đã cho in tiền trên loại “giấy” polymer.
Trong một nghiên cứu về ảnh hưởng của những loại nguyên liệu in tiền khác nhau đối với sức khỏe của người dân, các nhà nghiên cứu thuộc Đại học Ballarat ở Úc mới đây đã xét nghiệm những loại tiền giấy trao đổi ở những siêu thị, tiệm cà phê và tiệm ăn tại 10 quốc gia. Tuy mức độ vi khuẩn thay đổi ít nhiều ở mỗi quốc gia, các nhà nghiên cứu thấy rằng loại tiền giấy polymer ít chứa vi khuẩn hơn là loại tiền giấy làm từ bông sợi.
Một số nhà nghiên cứu khác cũng thử cấy vi khuẩn lên một vài loại tiền khác nhau và thấy rằng một số loại vi khuẩn sống lâu hơn trên những loại tiền giấy polymer. Các nhà nghiên cứu nói rằng những đụng chạm tay người lên bề mặt của những tờ tiền giấy chính là nguyên nhân của vấn đề. Những chất nhờn và dầu từ da người bám lên những tờ giấy bạc mỗi ngày một dày hơn trong khi lưu hành là thức ăn nuôi dưỡng vi khuẩn.
Những nhóm nghiên cứu từ Ấn Độ, Hòa Lan và Hoa Kỳ còn dùng phương pháp cấy tế bào (cell-culture) lên trên những tờ giấy bạc và đã cách ly được khoảng 93 loại vi khuẩn. Năm 2012, một số nhà vi trùng học tại Đại học Queen Mary ở London tìm thấy khoảng 6% tiền giấy của Anh Quốc qua xét nghiệm có chứa vi khuẩn e.coli – là loại vi khuẩn làm viêm dạ dày, nhiễm độc đường tiểu, viêm màng não của trẻ sơ sinh – ngang bằng số lượng e.coli thường có trên ghế bồn cầu.
Nói chung, các nhà nghiên cứu thuộc Đại học New York lần này có thể nhận diện được nhiều loại vi khuẩn hơn so với những nghiên cứu trước đây là nhờ ở những hệ thống máy vi tính có khả năng làm công việc phân tích nhanh hơn đã giúp họ có thể xác định được những vi khuẩn này qua cấu trúc DNA của chúng hơn là sử dụng kỹ thuật cổ điển là quan sát các tế bào dưới kính hiển vi như trước đây.
Với 80 tờ giấy bạc $1 lấy ra từ một ngân hàng ở New York, các nhà nghiên cứu thu thập được tổng cộng 1,2 tỉ đoạn DNA (DNA segments). Các nhà nghiên cứu nói rằng những DNA này cũng đa dạng như là thành phố New York vậy. Ngoài khoảng một nửa là của loài người, các nhà nghiên cứu còn tìm thấy nhiều loại vi khuẩn, siêu vi trùng, nấm và mầm bệnh từ cây cỏ. Họ còn thấy một phần cực nhỏ dấu vết của bệnh than (anthrax) và bệnh bạch hầu (diphtheria). Họ cũng xác định có DNA từ ngựa và chó – thậm chí còn có cả DNA của loài tê giác trắng cực hiếm.
Một vài điều thú vị khác của tờ giấy bạc $1: Tờ bạc cân nặng đúng 1 gram, nghĩa là cứ 1.000 tờ thì làm thành 1 ký. Đời sống của đồng bạc kéo dài 21 tháng và cứ gấp vô mở ra đúng 4.000 lần thì nó sẽ rách. Với 1 triệu tờ giấy bạc, nếu được xếp khéo léo, sẽ thành một khối vuông vức ngang dọc 4 feet và cao 4 feet (1,2 mét). Mỗi năm, 45% số giấy bạc in ra là tờ $1 và 95% trong số đó là để thay thế những tờ bạc cũ. Chi phí để in một tờ giấy bạc, bất kể giá trị của nó, tốn khoảng 6,4 xu, và như vậy là quá lời.
Cách đây đúng một thế kỷ, trị giá của tờ giấy bạc $1 tương đương khoảng $23 hiện nay, có nghĩa là khi cầm trong tay $1, chúng ta có thể mua được nhiều thứ. Điều này tin được vì ngay trong ca dao Việt Nam cũng đã nói:
Đồng tiền chì mua mớ tôm tươi
Mua rau mới hái, mua người đảm đang.
Do lạm phát, trị giá của tờ $1 hiện nay không còn đáng bao nhiêu, không đủ để mua một ổ bánh mì. Đã thế, qua kết quả nghiên cứu, tờ giấy bạc ngoài đời lại không mấy chi sạch sẽ, chứa cả đống vi khuẩn, qua hết tay người này người kia, còn thê thảm hơn gấp mấy mươi lần thân phận cô Kiều.
Biết được sự thật đó, chắc cũng lắm người đâm ra khinh bỉ nó không ít. Nhưng hãy khoan, đừng vội khinh nó tội nghiệp. Mặc dù tờ giấy bạc $1 khi ở những nước giàu có có thể không đáng bao nhiêu, nhưng nếu đưa nó tới những quốc gia nghèo nhất trên thế giới thì giá trị của nó tăng lên ngay.
Hiện nay trên thế giới, cứ mỗi sáu người thì có gần một người (khoảng một tỉ) sống với dưới một đô la mỗi ngày. Điều khó tin ở thế kỷ 21 này, tờ giấy bạc $1 nhăn nhúm xấu xí đó có thể nuôi sống cả một gia đình, giúp nhiều người tránh được những căn bệnh do suy dinh dưỡng, có thể cứu được nhiều mạng sống của trẻ em, bảo vệ được nhiều hécta đất khỏi nạn tàn phá gây ra bởi sự khai khẩn bừa bãi, mang được nguồn nước sạch đến những vùng xa xôi cách biệt, và có thể giữ ấm cho nhiều người trong những đêm giá lạnh.
Ở một số nơi trên thế giới, tờ giấy bạc $1 có thể mua được vài ký gạo, lúa mì hoặc bắp, là nguồn thực phẩm cung cấp dinh dưỡng quan trọng có thể nuôi sống một gia đình trong một hai ngày.
Tờ giấy bạc $1 có thể ngăn ngừa sự lây lan của bệnh AIDS, một trong những căn bệnh làm suy nhược nhân loại trong thời đại này. Trong khi chờ các nhà khoa học phát minh ra thuốc để trị dứt căn bệnh này thì chiếc bao cao su là vũ khí căn bản nhất để ngăn ngừa nó.
Tuy chúng ta đã bước qua thế kỷ 21 với nhiều tiến bộ trong lãnh vực y học, mỗi năm vẫn có khoảng ba triệu đứa trẻ trên thế giới chết vì những căn bệnh có thể chặn đứng được nếu có thuốc chủng ngừa, nghĩa là cứ mỗi phút có sáu đứa bị chết. Mà thuốc chủng ngừa hiện nay rất rẻ, loại thuốc chủng ngừa cho ba căn bệnh chết người: viêm màng óc, lao phổi và ban sởi, tại một số quốc gia nghèo giá không quá $1.
Tờ giấy bạc $1 có thể bảo vệ đất đai không bị tàn phá bởi sự phát triển bừa bãi và tác hại đến hệ sinh thái. Giá trị $1 ở nhiều nơi trên thế giới có thể mua được một miếng đất nho nhỏ. Việc bảo tồn đất đai ở những khu vực sinh thái quan trọng, đặc biệt ở vùng nhiệt đới, chiếm 6% diện tích đất trên thế giới, nơi hơn 50% của tất cả các giống sinh vật đang sinh sống, sẽ có ảnh hưởng rất lớn trong việc làm chậm lại sự tuyệt chủng của một số sinh vật đang xảy ra hiện nay.
Tờ giấy bạc $1 có thể cung cấp nhiều ngàn lít nước sạch đến cho nhiều gia đình. Tờ giấy bạc $1 có thể không mua được đủ khí đốt nhưng có thể mua được tấm chăn, chiếc áo lạnh ở chợ đồ cũ đủ để giữ ấm cho những người khốn khó qua một mùa đông khắc nghiệt.
Thế nên, tờ giấy bạc $1 xấu xí và dơ bẩn ấy, nếu được sử dụng đúng chỗ, có sức mạnh gây ảnh hưởng đáng kể lên cộng đồng thế giới. Nếu chúng ta biết nhận thức đúng giá trị của nó, tờ giấy bạc $1 đó có thể làm cho cuộc sống của nhiều người tốt đẹp hơn. Và hãy nhớ rằng, tờ giấy bạc $1 thường bị khinh rẻ ấy, lại có một khả năng to lớn làm cho thế giới chúng ta đang sống hạnh phúc, hài hòa hơn.
Huy Lâm
