Với nền văn hóa cổ nhất thế giới, Thổ dân Úc có thể là những nhà thiên văn học đầu tiên trên Trái đất. Đối với họ, ngắm nhìn những ngôi sao không chỉ để phân biệt và đặt tên cho những chòm sao.

Dải Ngân Hà (John White photos) (Credit: ABC Licensed) .
Ông Bill Yidumduma Harney, một bô lão thuộc bộ tộc Wardaman sống ở gần Katherine thuộc Lãnh thổ Bắc phần Australia, là một hướng dẫn viên du lịch, một nghệ sĩ, một nhạc công và cũng là một người kể chuyện. Ông cho biết ông từng nằm nghe các bô lão Wardaman kể về những vì sao.

Ông Harney, năm nay 81 tuổi, là đồng tác giả cuốn sách 'Dark Sparklers' (tạm dịch: ‘Những Ánh Sáng Lấp Lánh từ Bóng Tối’) nói về vai trò của thiên văn học trong nền văn hóa Wardaman và những nhân vật thổ dân kể chuyện Dreaming (thần thoại về thuở khai thiên lập địa) nổi tiếng.

Ông Harney cho rằng những ngôi sao có vai trò quan trọng, là một phần của Đấng Sáng tạo bởi khi Trái đất hình thành, mọi sinh vật đều là con người, dù là kangaroo hay thằn lằn. Sau đó, mọi thứ thay đổi và có chức năng riêng, tất cả con người trở thành núi non, cây cỏ, kangaroo, chim chóc biến đổi. Một số người vẫn ở trên những ngôi sao mà không xuống Trái đất.

Nền văn hóa phức tạp
Ông Ray Norris, một nhà thiên văn học thuộc tổ chức Nghiên cứu Công nghiệp và Khoa học Liên bang Australia (CSIRO), giáo sư thỉnh giảng tại Khoa Nghiên cứu Thổ dân thuộc Đại học Macquarie, Sydney, dẫn đầu Dự án Nghiên cứu Thiên văn học Thổ dân nhằm tìm hiểu tầm quan trọng của các chòm sao và bầu trời trong nền văn hóa thổ dân Úc.

“Nền văn hóa thổ dân Úc áp dụng rất nhiều kiến thức thiên văn học. Thiên văn học được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực khác ngoài việc đặt tên cho các chòm sao và kể chuyện,” ông Norris cho biết. “Đây là một khía cạnh trí tuệ ít được miêu tả về nền văn hóa thổ dân dưới con mắt của người da trắng. Ví dụ, cuốn sách giáo khoa về văn hóa thổ dân xuất bản năm 1983 viết người dân sống dưới nền văn hóa thổ dân truyền thống không thể đếm quá số 5. Thông tin này hoàn toàn sai lệch và thiếu cơ sở.”

Giáo sư Norris cho rằng nền văn hóa trí tuệ của thổ dân có xu hướng bị đánh giá thấp. “Điều này là do hai nguyên nhân: tư tưởng thiên kiến của thực dân Anh – khi người Anh tới Úc cách đây 200 năm, họ cho rằng thổ dân không có văn hóa. Hiện vẫn còn những hệ quả của tư tưởng này,” ông Norris cho biết. “Lý do thứ hai là hầu hết các nhà nhân chủng học không có kiến thức khoa học chuyên sâu. Trên thực tế, thổ dân Úc rất giỏi. Họ quan sát những ngôi sao để xác định hoạt động của thủy triều, sự vận động của các hành tinh và nơi tìm kiếm thức ăn. Các nhà khoa học đã tìm thấy một khu vực, và có thể có nhiều khu vực khác, có các hòn đá xếp lại thành hàng để cho biết khi nào Mặt trời lặn vào giữa mùa hè và giữa mùa đông. Đó là Stonehenge (thạch thánh địa) của Thổ dân. Thổ dân là dân du mục nên họ cần biết trước thời điểm nào di chuyển và họ sử dụng những ngôi sao để tính toán thời gian.”

Những nhà thiên văn đầu tiên
Ông Harney bắt đầu làm việc với giáo sư Norris trong một chương trình mang tên ‘Những nhà thiên văn học đầu tiên’, trong đó họ trình chiếu những hình ảnh và thảo luận kiến thức thiên văn học. Ông cho rằng phương pháp tiếp cận có thể khác biệt nhưng những câu chuyện không có gì thay đổi.

"Ray và tôi hợp tác với nhau. Ông ấy áp dụng phương thức của người da trắng từ Anh quốc và tôi làm theo cách của Thổ dân Úc,” ông Harney nói.

“Những ngôi sao rất quan trọng. Với thổ dân chúng tôi, những ngôi sao chiếu sáng để chúng tôi đi trong bóng tối, trong công viên. Chúng tôi được những ngôi sao chỉ dẫn. Tất cả động vật ở trên những ngôi sao, con người ở thời kỳ trái đất hình thành cũng trở thành những ngôi sao. Và dưới thời người da trắng, khi lùa gia súc, chúng tôi không có đồng hồ nên nhìn những ngôi sao để xác định thời gian.”

Kiến thức về bầu trời
Ông John Goldsmith, một nhà nhiếp ảnh thiên văn học từ thành phố Perth, cũng đang nghiên cứu kiến thức thiên văn học của những người thổ dân Úc. Dự án nghiên cứu Tiến sĩ của ông Goldsmith hợp tác giữa Đại học Tây Úc và Đại học Curtin tập trung vào ‘kiến thức về bầu trời’ của thổ dân Úc.

“Các nền văn hóa trên thế giới, kể cả những nền văn hóa cổ, đều dựa vào những ngôi sao với nhiều lý do khác nhau,” ông Goldsmith nói. “Vị trí của những ngôi sao rất quan trọng với thổ dân. Họ dựa vào vị trí những ngôi sao để định hướng, xác định thời gian, ngày tháng và tìm kiếm thức ăn. Một ví dụ điển hình là câu chuyện về đà điểu khổng lồ trên bầu trời.”

Khác với các ngôi sao khác, các khu vực tối trong giải Ngân Hà có hình một con đà điểu khổng lồ - gần giống như một khu bảo tồn thiên nhiên trên các chòm sao. Thời điểm thường tìm thấy trứng đà điểu là trong những cơn mưa đầu tiên vào mùa mưa. Tại thời điểm đà điểu đẻ trứng trên bầu trời có một màn trình diễn sao tuyệt diệu. Thổ dân biết đó là lúc đà điểu đẻ trứng. Những gì diễn ra trên bầu trời đêm liên quan trực tiếp tới sự kiện trên mặt đất.

Lịch sử phong phú
Ông Goldsmith đã từng phối hợp với những bô lão thổ dân ở Tây Úc để thu thập tài liệu về những chòm sao và các sự kiện thiên văn học. Một trong những lĩnh vực nghiên cứu là hố tròn thiên thạch Wolfe Creek nằm ở phía Đông Kimberley. Ông Goldsmith cho biết có rất nhiều câu chuyện Dreaming về lịch sử hình thành hố tròn.

“Một số kiến thức thiên văn liên quan tới các câu chuyện kể đêm khuya và các câu chuyện cổ, một số câu chuyện khác nói về những trải nghiệm của con người,” ông Goldsmith nói.

Ông Goldsmith tin rằng giữa thiên văn học và lịch sử có mối quan hệ mật thiết.“Bầu trời đêm là nguồn thông tin phong phú về lịch sử và văn hóa của con người,” ông Goldsmith nói. “Tất cả các nền văn hóa trên thế giới đều có những câu chuyện và kiến thức được ghi lại trên các ngôi sao. Bầu trời là một cuốn sách ghi lại lịch sử của toàn thế giới với những ai có thể dịch được nó.”
Source: ABC Australia