Cho đến nay, các nhà nghiên cứu vẫn chưa tìm được công thức cho một hôn nhân lý tưởng, nhưng qua nhiều nghiên cứu chắc hẳn là họ hiểu biết nhiều hơn về hôn nhân, và điều làm cho những cuộc hôn nhân ngày nay mang bộ mặt khác với trước kia chính là tình yêu.
Thông thường chúng ta vẫn nghĩ rằng tình yêu luôn luôn là yếu tố quyết định và đóng một vai trò quan trọng trong hôn nhân. Nhưng thực ra ý kiến đó chỉ bắt đầu xuất hiện vào khoảng thế kỷ 18 tại Hoa Kỳ chứ trước kia thì không, và cho đến nay, theo nhận xét của các nhà nghiên cứu, chính tình yêu đã làm thay đổi gần như hoàn toàn cái nền móng cơ bản của hôn nhân đã có từ trước.
Ngày nay, người ta lấy nhau vì tình và cả hai bên đều tự nguyện, và đó chính là nguyên nhân mang đến cho hôn nhân nhiều ý nghĩa đích thực hơn trước, nhưng cũng vì được tự do nên hôn nhân cũng dễ tan vỡ hơn bao giờ hết.
Vậy thì hôn nhân ngày nay hay hay dở? Nếu dễ tan vỡ như vậy thì chắc là dở rồi. Nhưng thực ra thì không hẳn vậy. Cũng như bao nhiêu vấn đề xã hội khác, hôn nhân thành công hay thất bại luôn được nhìn ở nhiều góc độ khác nhau. Với những thay đổi quan niệm trong hôn nhân ngày nay, người khen cũng có mà người chê cũng có. Số người chê thì cho rằng nền tảng hôn nhân bây giờ yếu hơn trước: tỉ lệ ly dị cao phản ánh sự thiếu cam kết, ràng buộc trong hôn nhân và đạo đức xuống dốc làm nguy hại đến xã hội và con người nói chung. Nhưng những người bênh vực hình thức hôn nhân mới thì cho rằng, mặc dù có những thay đổi lớn trong hôn nhân như tỉ lệ ly dị cao, nhưng sự thay đổi đó là dấu hiệu cho thấy trong hôn nhân ngày nay người ta tôn trọng quyền tự do của nhau nhiều hơn, đặc biệt là đối với phụ nữ. Nếu cứ bất chấp níu giữ hôn nhân trong sự giam cầm và cả hai người phải tiếp tục chịu đựng nhau như nửa thế kỷ trước thì đó mới là cái hại thực sự.
Các nhà nghiên cứu về hôn nhân ở Hoa Kỳ thường chia hôn nhân thành ba thời kỳ:
Thời kỳ của hôn nhân định chế (institutional marriage), từ khi lập quốc đến khoảng 1850. Đa số các gia đình Mỹ ở thời điểm này làm nghề nông, do đó, những đòi hỏi trong những cuộc hôn nhân thường xoay quanh những sinh hoạt như sản xuất thực phẩm, tiêu chuẩn là có được một chỗ ở ổn định và cuộc sống tương đối an toàn – nghĩa là những cuộc hôn nhân này hoàn toàn không dựa trên tiêu chuẩn tình yêu và nếu sau khi sống với nhau một thời gian, cả hai vợ chồng hợp nhau và từ sự hợp nhau này nảy sinh ra tình cảm thì đó là do họ gặp may mắn, mối quan hệ tốt đẹp đó có được là nhờ ở sự hòa thuận trong hôn nhân của họ chứ không hẳn là do từ tình yêu.
Thời kỳ của hôn nhân có thỏa thuận (companionate marriage), từ khoảng 1850 đến 1965. Hôn nhân ở Mỹ trong thời kỳ này càng ngày càng chú trọng tới những điều cần phải có trong chuyện tình cảm như yêu, được yêu và những thử nghiệm để thỏa mãn cuộc sống tình dục. Thời kỳ này cũng trùng hợp với sự chuyển hướng cuộc sống của người Mỹ từ nông thôn ra thành thị. Số đàn ông làm việc ở nhà máy ngày càng gia tăng so với trước đây là những công việc đồng áng ở quanh nhà, và do đó người đàn ông ra ngoài với xã hội nhiều hơn trước còn đàn bà thì sống khép kín ở nhà, họ trở thành hai thành phần xã hội khác nhau. Nhờ quốc gia ngày càng giàu có nên các định chế xã hội trở nên vững mạnh hơn, và người Mỹ có điều kiện để đòi hỏi hôn nhân trước hết phải dựa trên tình yêu và sự gần gũi nhau.
Kể từ 1965 đến nay, chúng ta sống trong thời kỳ của hôn nhân tự biểu hiện (self-expressive marriage). Ngày nay, người ta xem hôn nhân như con đường để tự khám phá chính mình, là nơi để biểu dương lòng tự trọng và phô bày sự thăng tiến cá nhân. Được phát động bởi những làn sóng chống lại văn hóa truyền thống, kêu gọi đổi mới xã hội của thập niên 1960, quan niệm về hôn nhân lại một lần nữa thay đổi và người ta không còn coi hôn nhân như một định chế quan trọng trong xã hội như trước mà là một sự lựa chọn để thực hiện những thỏa mãn cá nhân.
Tuy nhiên, dù hôn nhân mang hình thức nào và ở bất cứ thời kỳ nào thì nó cũng có những thành công và thất bại. Người ta thấy rằng, để gặt hái được thành công, những cặp hôn nhân nên dành nhiều thì giờ chăm sóc lẫn nhau thì sẽ thấy sự đầu tư đó mang lại rất nhiều lợi ích. Hai nhà xã hội học Jeffrey Dew và W. Bradford Wilcox đã chứng minh cho thấy những cặp vợ chồng dành thì giờ riêng tư cho nhau, nói chuyện và cùng nhau sinh hoạt ít nhất một tuần một lần thường cảm thấy hạnh phúc trong hôn nhân của họ hơn gấp 3,5 lần hơn so với những cặp vợ chồng ít thường xuyên gần gũi nhau.
Nhưng tính trung bình những cặp vợ chồng ở Mỹ lại ít chịu đầu tư cho hôn nhân của họ và điều này rất phương hại cho mối quan hệ của họ. Giáo sư Dew nói rằng nếu đem so sánh những cặp vợ chồng Mỹ năm 1975, thì những cặp vợ chồng Mỹ năm 2003 dành quá ít thì giờ riêng tư cho người bạn đời của họ. Với những cặp vợ chồng không có con cái, thì giờ dành cho nhau mỗi tuần giảm từ 35 tiếng xuống còn 26 tiếng, và phần lớn sự giảm sút này là kết quả của giờ làm việc ở sở tăng lên. Với những cặp vợ chồng có con nhỏ ở nhà, số giờ dành cho nhau giảm từ 14 tiếng xuống còn 9 tiếng, và lý do là vì thì giờ nuôi con chiếm một phần lớn.
Khái niệm về hôn nhân thay đổi rất nhiều qua từng thời kỳ. Rồi cơ cấu và sinh hoạt trong gia đình cũng thay đổi nhiều so với trước đây. Phần đông các gia đình hiện nay cả hai vợ chồng đều đi làm. Do đó, thời gian họ gặp nhau còn ít hơn xưa nữa chứ chưa nói đến thì giờ riêng tư họ dành cho nhau. Có lẽ vì sự “xa mặt cách lòng” đó mà những vụ ngoại tình xảy ra cũng nhiều và là một trong những nguyên nhân chính đưa đến hôn nhân đổ vỡ.
Hiện nay, tỉ lệ ly dị ở Hoa Kỳ là khoảng từ 40% đến 50%, thêm vào đó là những vụ ngoại tình tăng cao trong những cuộc hôn nhân. Kết quả thăm dò của tạp chí chuyên về hôn nhân và gia đình, Journal of Marital and Family Therapy, cho biết có tới 41% các cặp vợ chồng nhìn nhận rằng họ ngoại tình, cả trong hành động lẫn tư tưởng.
Theo một bài báo của tác giả Lisa Haisha, với tình trạng ngoại tình tăng cao trong nhiều cuộc hôn nhân như hiện nay, có lẽ đã đến lúc quan niệm về hôn nhân phải được tiếp tục biến đổi hơn nữa và cái nhìn của chúng ta về ngoại tình cũng cần uyển chuyển hơn và khác trước.
Hàng trăm năm trước, tuổi thọ của loài người chỉ bằng một phần nhỏ so với tuổi thọ ngày nay. Khi hai người trẻ lấy nhau ở độ tuổi 20, rất có thể một trong hai người đó sẽ qua đời trong vòng 10, 15 năm sau đó – và thường thì sớm hơn thế. Tuy nhiên, nay thì những cặp vợ chồng trẻ như thế có thể sống với nhau tới 50, 60 năm hoặc hơn thế. Vì vậy, đòi hỏi một sự trung thành tuyệt đối trong một thời gian dài như thế có phải là điều thực tế hay không? Quả thật là vẫn còn có nhiều cuộc hôn nhân kéo dài như thế và một số ít vẫn hạnh phúc. Nhưng con số đó không nhiều.
Dĩ nhiên, không ai có thể phủ nhận khi một người lừa dối và vụng trộm sau lưng một người khác là hành động hoàn toàn sai lầm. Làm như vậy là phá vỡ đi một sự thỏa thuận, đánh mất lòng tin tưởng với người kia và làm tổn thương người bạn đời. Nhưng trong mối quan hệ lâu dài, với những thực tế trong cuộc sống mà mỗi người cần trải nghiệm bằng chính cuộc đời mình, hoặc qua những trải nghiệm với những mối quan hệ tình cảm thuần khiết hay lãng mạn, có lẽ đời sống hôn nhân ngày nay cần một cuộc đối thoại mới giữa các cặp vợ chồng để từ đó có thể tự đặt ra những giới hạn hợp lý và thực tiễn nào cho hôn nhân của mình, và như vậy những hành vi tiêu cực và lén lút có liên quan đến chuyện ngoại tình sẽ không xảy ra.
Vì định chế hôn nhân còn tiếp tục thay đổi theo thời gian, và ngay cả hiện nay, những nền văn hóa khác nhau cũng vẫn có những quan điểm khác nhau về hôn nhân, và vì vậy có lẽ đã đến lúc định chế hôn nhân hiện nay đã cũ, lỗi thời và cần phải thay đổi một lần nữa. Có thể một cuộc hôn nhân thành công ngày nay không nhất thiết là hai người phải tuyệt đối trung thành với nhau suốt đời, mà là hai người trong cuộc nên đối thoại cởi mở hơn với nhau về mối quan hệ trong hôn nhân của họ sẽ như thế nào, điều gì cho là chấp nhận được và điều gì không, và thực hiện quyết định chung đó.
Có được sự cởi mở trong hôn nhân chính là chìa khóa mở ra hạnh phúc và làm giảm bớt sự hổ thẹn của những ước muốn thầm kín mà người ta cứ phải giấu giếm nhau mà không dám bộc lộ. Nếu xem hôn nhân như một sự kết hợp có tính thiêng liêng, thì lòng chân thật là điều tối thiểu cần phải có cho dù mối quan hệ trong cuộc hôn nhân đó có phức tạp đến đâu.
Nếu có phải nới rộng hay thay đổi định nghĩa về hôn nhân cho phù hợp với thực tế của đời sống mới hiện nay, đối thoại là bước đầu tiên. Vậy, hãy nói chuyện với nhau bằng tinh thần cởi mở và cùng nhau xây dựng một đời sống hôn nhân mới. Đơn giản chỉ có thế, và đó là cách chắc chắn nhất để giữ cho mối quan hệ vợ chồng được hạnh phúc và lâu bền.
Huy Lâm
