Con người hiện đại càng ngày càng thấy mình cô đơn lạc lõng hơn. Giữa biển người bao la, mỗi cá nhân chỉ còn là một ốc đảo xa lạ. Tương lai con người rồi sẽ đi về đâu. Trong nhà ba bốn người. Mỗi người ôm một cái tablet. Thế là xong. Căn phòng bỗng yên ắng đến độ khó tin. (Liệu) đến một lúc nào đó tình cảm con người sẽ trở thành thứ quý hiếm. Người ta cần đến nó. Và rồi người ta sẽ phải bỏ tiền ra để có nó…
Không phải là chuyện khoa học viễn tưởng mà là xu hướng phát triển của xã hội. Khi đời sống con người sống trong một xã hội đi lên, tới một giai đoạn nào đó, cô độc sẽ trở thành một vấn nạn xã hội. Không có gì là khó hiểu cả. Khi sinh hoạt đời sống chịu ảnh hưởng quá nhiều bởi kỹ thuật, nhất là những kênh giải trí hiện đại với những máy móc thông minh, con người càng lúc càng trở nên co cụm, cô lập nhiều hơn. Môi trường lành mạnh để phát triển gia đình sẽ không còn nhiều như trước đây nữa.
Lấy trường hợp của Nhật Bản làm ví dụ. Nhiều người cứ nghĩ đây là một xã hội văn minh, phát triển vượt bực nên ít ai nghĩ tại Nhật không có những vấn đề nóng đang diễn ra. Không ít người còn nghĩ xã hội Nhật Bản là một mô hình phát triển của nhân loại. Vì Nhật gần như đi trước nhiều xã hội khác trên hành tinh một khoảng thời gian rất dài. Nên trong tương lai, xã hội nào phát triển tới mức của người Nhật sẽ trải qua những kinh nghiệm người Nhật đang đối diện hôm nay.
Một trong những nan đề khá đau đầu hiện tại của người Nhật hiện nay là tình trạng xã hội lão hóa ở một vận tốc rất nhanh. Người trẻ không chịu sinh con. Người lớn tuổi thì sống thọ hơn so với các thế hệ trong quá khứ. Kết quả đến một lúc nào đó xã hội không còn đủ người trẻ làm việc để có thể chăm sóc cho người già. Guồng máy xã hội sẽ gặp phải một thách đố lớn. Có người nghĩ đó cũng là lý do tại sao Nhật luôn tìm cách chế tạo ra những thế hệ robot, những máy tự động thông minh, cốt tìm cách thay thế bàn tay con người bằng technology. Nhưng có thể đây là con dao hai lưỡi. Có thể nó xử lý được một vấn đề nhưng lại tạo ra một vấn đề hóc búa mới.
Ít ai nghĩ rằng tại Nhật tình trạng con người cảm thấy mình cô đơn đang trở thành một hiện tượng xã hội rất thực. Tại đây nhiều trung tâm giải trí thu hút khách du lịch và người bản xứ đã mở ra những dịch vụ dành cho người cô đơn. Có ý kiến cho rằng nơi đây có nhiều người ngoại quốc đến làm việc (chứ không phải là định cư) nên họ có cảm giác trống vắng là điều hiển nhiên, khó tránh. Họ sẽ cảm thấy thiếu thốn tình người. Ngoài thời gian chôn vùi vào công việc, khi rảnh rỗi, họ nhận ra khoảng trống tâm hồn như càng bị đục khoét sâu hơn thêm.
Trong khi đó tình trạng người sống độc thân ở Nhật càng lúc càng trở thành một hiện tượng phổ biến hơn. Theo nghiên cứu của tổ chức NLI Research Institute (Nippon Life Insurance) đến năm 2020 cảnh người Nhật sống độc thân sẽ trở thành chuyện thường. Trước đây người Nhật đâu có vậy. Họ sống có lối xóm, có giao tiếp qua lại. Nhưng càng lúc càng thưa hiếm dần những mối quan hệ chòm xóm. Láng giềng mất dần những cơ hội gặp nhau. Hai nhà sát vách không biết nhà bên cạnh có mấy người? Nhiều người sống độc thân, co cụm lại. Phần vì bận rộn. Phần muốn có những riêng tư cá nhân. Cuối cùng cảnh người già chết cô đơn trong nhà không ai biết đến đã không còn là chuyện hiếm, lạ nữa.
Đáp ứng nhu cầu cô đơn của người Nhật hàng loạt những sản phẩm được tung ra. Tuy chỉ là xử lý phần ngọn, ít nhất chúng làm cho người sống độc thân, người cao tuổi cảm thấy họ vẫn được vỗ về. Chẳng hạn như những chiếc ghế massage, những chiếc ghế thông minh có thể ôm ghì lấy chủ nhân của chúng. Một chiếc ghế kiểu này bán với giá 419 Mỹ kim. Khách hàng ưa chuộng nó là người già. Khi ngồi trên chiếc ghế bọc vải với hình nộm con người, họ sẽ cảm thấy mình được quan tâm, được săn sóc, chú ý tới nhiều hơn.
Một dịch vụ khác là thuê bạn (rent-a-friend) đang rất thịnh hành ở Nhật. Tại những thành phố lớn của Nhật như Tokyo, đây là một dịch vụ đang ăn khách. Người có nhu cầu có thể thuê người để ăn trưa hoặc trò chuyện, đi dạo… Giá tiền có thể khởi từ mức 30 Mỹ kim/giờ. Đây là một dịch vụ văn minh, tuyệt nhiên không phải những dịch vụ mại dâm, hoặc những giao dịch mờ ám, thiếu lành mạnh. Còn nếu như không muốn thuê bạn, người cô đơn có thể đến các nhà hàng thuộc nhóm anti-loneliness cafés vì tại đây mỗi bàn ăn đều có đặt những con thú nhồi bông lớn, để trong lúc ăn, khách cảm thấy có sự hiện diện của ai đó bên cạnh họ. Đây là một trào lưu phổ biến tại nhiều khu vực của Nhật.
Ngoài ra nhiều tiệm ăn như Cat Cafes đang mọc lên như nấm. Khách bước vào đây sẽ thấy nhiều con mèo và chúng tạo ra cảm giác gần gũi, ấm cúng cho khách; có lẽ một phần do họ cô đơn, một phần vì người Nhật yêu thương thú vật. Ban đầu chỉ có một tiệm như thế ở Osaka, nhưng nay ở Tokyo đã có tới 39 tiệm. Xu hướng mở rộng Cat Cafes ra các thành phố khác hiện đang được xúc tiến.
Nếu không thích mèo, khách có thể tìm đến với những quán bar thuộc nhóm host-and-hostess-bars. Tại đây khách có thể bỏ tiền, (không hẳn là để thuê) mà được trò chuyện với những cô gái, những chàng trai trẻ phục vụ ở đây. Giá thường chỉ vài trăm yên thôi. Dịch vụ này khá phổ biến tại những thành phố lớn khác của Châu Á. Ngay tại Sài Gòn cũng có những quán bars như thế, song chủ yếu chỉ phục vụ cho khách nước ngoài. Riêng với những người Nhật cô đơn thì đây là một dịch vụ rất bình thường, dành cho cả người Nhật lẫn người nước ngoài, chứ không giống như ở Sài Gòn chỉ có du khách mới cần đến dịch vụ này. Nhìn chung, đây có thể là một kênh liệu pháp tâm lý giúp họ giải tỏa ức chế, trút bầu tâm sự. Nơi đây họ cảm thấy an toàn khi được trút bỏ những nỗi buồn uẩn ức trong lòng.
Còn nếu khách không thích thú nhồi bông, không thích mèo, không thích những cô gái và những chàng trai lịch lãm ngồi bên cạnh để trò chuyện và than vãn, hoặc khách không muốn rent-a-friend, họ có thể đến một quán cà phê thỏ bunny coffee shop. Tại đây, với 600 yên (khoảng 6 Mỹ kim), họ sẽ ngồi uống cà phê trong 30 phút với một con thỏ lông mịn, rất sạch sẽ, nằm gọn trong lòng bạn. Thật bất ngờ, con vật nhỏ bé ngây thơ hiền lành ấy, với đôi mắt mở to, long lanh, sẽ khiến cho khách cảm thấy lòng mình như được nhẹ vơi hơn. Khách sẽ tìm được chút cảm giác an bình với số tiền bỏ ra rất hợp lý.
Có câu nói sức khỏe quý hơn vàng. Thực tế khi chưa có tiền, người ta sẽ mải mê đi tìm nó. Nhưng khi có tiền, nhất là khi sắp bước vào tuổi già, người ta mới cảm thấy tiền tài không phải là tất cả. Lúc đó người ta mới nghĩ tới cái quý hơn đó là sức khỏe. Thiếu tiền không làm cho con người ta chết. Nhưng không có sức khỏe, nhất là khi bệnh tật, sống đôi khi khổ sở có kém gì cái chết!
Nhu cầu tình cảm con người để được liên kết và chia sẻ với những cá nhân khác là một nhu cầu rất thực. Thiếu vắng nó, đời sống con người sẽ trở thành vô nghĩa. Rồi nếu như kéo dài mãi, nó sẽ trở thành căn bệnh tâm lý càng lúc càng trầm trọng hơn. Với đời sống văn minh như người Nhật, càng ngày họ càng tách xa lối sống cũ của nhiều thế hệ trước. Chọn lựa đời sống độc thân đang trở thành xu hướng chung. Hơn nữa chi phí nuôi dạy trẻ em càng ngày càng đắt đỏ. Môi trường cuộc sống có quá nhiều độc tố, không còn thân thiện với những thói quen truyền thống như lập gia đình và có con. Kết quả là xã hội Nhật càng lúc càng có nhiều ốc-đảo-cô-đơn hơn.
Rent-a-friend —có thể nó không phải là một chọn lựa lý tưởng cho những xã hội lão hóa như ở Nhật. Bởi nó chỉ có thể giúp giảm nhẹ bớt chứ không thể trị dứt gốc căn bệnh cô đơn. Nhưng ít nhất nó giúp con người vượt qua những giây phút trầm cảm khi họ cần ai đó để giải khuây, xua đi nỗi buồn của cuộc sống từng ngày lặng lẽ trôi qua. Cứ tưởng tượng một Lễ Thanksgiving nào đó ở Hoa Kỳ, bạn đã ngoài 70, cô đơn và lặng lẽ, muốn có được một người bạn đến ăn cơm tối vào dịp lễ đặc biệt này. Vẫn biết bạn sẽ sẵn lòng thanh toán hóa đơn cho dịch vụ rent-a-friend, nhưng tới lúc đó bạn mới nhận ra rằng: Còn có người thân, còn có bạn bè, còn có hàng xóm để mình trò chuyện là một món quà rất lớn, rất quý, rất ý nghĩa. Để rồi bạn càng có thêm lý do để cảm ơn về một bữa cơm gia đình ấm cúng của dịp lễ Tạ ơn năm nay.
Nguyễn Thơ Sinh
