Xuân lại về trên vùng đất Bắc Mỹ. Hết rồi những ngày băng giá với những cơn gió bấc lạnh lùng thổi về. Hết rồi những ngày lạnh cóng thu mình trong nhà thèm thuồng chờ tia nắng ấm. Cây cỏ cũng bắt đầu chuyển mình, rũ sạch đi những cọng lá khô còn bám đâu đó trên cành làm như muốn níu lại mùa đông đáng ghét. Những lộc non xanh mơn mởn cũng bắt đầu đâm chồi, vươn mình chui ra từ những kẽ nứt của lớp vỏ cây sần sùi. Cuộc sống dường như bừng tỉnh dậy sau giấc đông miên. Người ta đã chịu chui ra khỏi những lớp chăn mền dày cộm, vươn vai nhìn ra mảnh vườn sau nhà chờ nghe lại một tiếng chim hót quen thuộc, nhìn lũ ong bướm biến đâu trong mấy tháng nay dập dờn trở lại.
Với những ai thích làm vườn thì phải chờ ít ra là từ giữa tháng Tư trở đi, khi biết chắc những cơn gió lạnh làm khô héo cây cỏ không về nữa thì mới chuẩn bị lôi ra những dụng cụ làm vườn được cất trong kho từ lúc đầu đông. Nói là làm vườn nhưng kỳ thực người ta không nhất thiết phải có miếng đất to rộng hay đôi tay thật khéo, mà chỉ cần một góc nho nhỏ với chút hiểu biết về cách trồng và chăm sóc cây là đủ. Và thế là người ta có được sáu, bảy tháng để vui cùng cỏ cây, đất cát trong cái khoảng thiên nhiên nhỏ bé đó.
Nếu chịu khó chăm bón, mảnh vườn nhỏ đó sẽ mang lại cho người chủ của nó nhiều lợi ích không sao kể hết. Ngoài những kết quả thấy được trước mắt – với những rổ rau quả tươi ngon, những bó hoa đầy hương sắc và một góc vườn xanh rợp chỉ nhìn từ xa thôi cũng đủ mát mắt – thì công việc làm vườn còn mang lại nhiều điều lợi khác cho chính người làm vườn mà bình thường ít ai để ý tới.
Trong mấy năm gần đây đã có một vài phong trào nhỏ dấy lên kêu gọi người ta nên tập làm vườn như một cách tạo cơ hội để vận động cơ thể. Cuộc sống thành thị làm cho nhiều người trở nên lười biếng tập thể dục. Đi làm thì cả ngày chỉ đứng hoặc ngồi một chỗ thôi cũng đã đủ mệt. Về đến nhà, ngả lưng xuống sofa rồi thì ai đâu còn tinh thần chịu lê xác tới phòng tập thể dục. Thế nên, người ta khuyên sau khi về đến nhà thì hãy bước ngay ra ngoài vườn, xắn tay áo lên, nhặt vài gốc cỏ dại, ngắt vài chiếc lá héo úa, cầm vòi nước lên tưới vài luống rau, chậu hoa. Chỉ một vài động tác trên là đủ để giúp người ta quên đi những nhọc nhằn ở sở và tinh thần phấn chấn hơn.
Khi ta làm vườn, ta được hoạt động ngoài trời, được hít thở không khí trong lành và được nhận những lượng vitamin D từ nắng ấm.
Làm vườn cũng là cách tập thể dục để đạt được hai tiếng rưỡi vận động cơ thể cần thiết mỗi tuần theo lời khuyên của những chuyên gia về sức khỏe. Một nghiên cứu có tầm vóc quy mô của Thụy Điển cho thấy làm vườn đều đặn có thể cắt giảm nguy cơ đột quỵ và nhồi máu cơ tim tới 30% ở người trên 60 tuổi. Và chỉ cần làm vườn ngoài trời độ 10 phút vào những ngày nhiều nắng sẽ cho ta đủ lượng vitamin D giúp giảm bớt nguy cơ mắc những căn bệnh về tim, chứng loãng xương, và một số bệnh ung thư. Những người có lượng vitamin D thấp có nguy cơ chết vì bệnh tim cao hơn gấp đôi so với những người bình thường khác, mà trong phần lớn trường hợp là do ở trong nhà quá nhiều. Vậy, hãy cố thử làm vườn 30 phút mỗi ngày đi, và nếu vì bận rộn quá không thể làm liền trong nửa tiếng thì chia ra 15 phút buổi sáng, 15 phút buổi chiều để cho cơ thể có cơ hội co giãn.
Càng lớn tuổi, sự đàn hồi của cơ bắp không còn được nhanh nhẹn như lúc trẻ và chân tay cũng yếu đi. Làm vườn giúp cho các cơ bắp hoạt động, mang lại sự dẻo dai. Đào một cái lỗ, trồng một cái cây, nhổ vài nắm cỏ dại, và những động tác lặp đi lặp lại đó nếu không thể so sánh như việc cử tạ thì đó cũng là một cách tập thể dục nhẹ giữ cho thân thể được thon gọn.
Dựa trên dữ liệu thu thập được từ một cuộc nghiên cứu với khoảng 3.000 người lớn tuổi kéo dài suốt 16 năm, kết quả cho thấy làm vườn đều đặn mỗi ngày giúp giảm 36% nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ. Alzheimer hiện vẫn còn là một căn bệnh bí ẩn, và các nhà nghiên cứu vẫn chưa biết nguyên do chính đưa đến tình trạng mất trí nhớ này, đặc biệt là ở người lớn tuổi. Và mặc dù với khám phá trên đến nay vẫn chưa có bằng chứng xác thực, nhưng nó cho thấy sự phối hợp giữa hoạt động thể xác và tinh thần trong việc làm vườn có thể ảnh hưởng tích cực đến não bộ.
Với những ai đang có chiều hướng thần kinh bị suy yếu, thì việc đi bộ quanh vườn có thể cũng là cách chữa bệnh. Khung cảnh êm đềm, mùi cỏ cây và tiếng côn trùng rỉ rả từ trên mảnh vườn nho nhỏ được cho là những yếu tố giúp ta thư giãn và giảm căng thẳng.
Trong mấy năm gần đây, các nhà nghiên cứu thuộc Đại học Sage, tiểu bang New York, đang ráo riết nghiên cứu một loại vi khuẩn trong đất có tên gọi Mycobacterium vaccae, có khả năng kích thích não bộ của chuột để tiết ra chất serotonin, tựa như một thứ thuốc an thần giúp chống suy trầm. Nếu vậy, mỗi lần người làm vườn dùng đôi tay bới vào đất và những hạt đất hạt cát dính vào trong những kẽ móng tay phải chăng cũng là cách tiếp cận phần nào với chất an thần thiên nhiên này!
Nhưng cái lợi của việc làm vườn rõ ràng nhất là ta có rau trái xanh tươi để ăn. Vì là rau trái trồng trong vườn, nên chúng là những thực phẩm sạch và lành nhất, không phải lo sợ hay nghi ngại những chất hóa học độc hại mà không biết người trồng nó có bỏ vào trong đất hay rải trên cây trên lá hay không.
Thế nên ta cũng không ngạc nhiên khi kết quả của nhiều cuộc nghiên cứu cho thấy người làm vườn có thói quen ăn nhiều rau quả hơn là những người bình thường khác.
Một số cuộc nghiên cứu của Đại học John Hopkins về những chương trình làm vườn sau giờ học nói rằng những trẻ em làm vườn thì ăn rau quả nhiều hơn những trẻ khác. Vả lại, tập cho trẻ làm vườn cũng là cách cho chúng tiếp cận với thiên nhiên nhiều hơn thì tự nhiên chúng sẽ thân thiện với thiên nhiên và quan tâm tới thiên nhiên hơn khi lớn lên.
Đó là chưa kể rau quả trồng ở vườn nhà bao giờ cũng tươi ngon hơn là mua ở chợ.
Một điều nữa, là trong niềm khoái lạc của người làm vườn còn tiềm ẩn một cái gì đó phải chăng là sự hợp tác mật thiết giữa người với đất. Chúng ta biết chất penicillin lần đầu được khám phá là lấy từ một loài nấm trong đất, kể từ đó đến nay đất còn cho nhân loại nhiều chất khác nữa để chữa lành vết thương cho con người. Mới đầu năm nay, các nhà nghiên cứu của Đại học Northeastern công bố vừa tìm ra một chất kháng sinh mới lấy từ một mẫu đất có thể diệt được những loại vi trùng có khả năng đề kháng những loại thuốc trụ sinh chữa bệnh lao phổi và bệnh gây ra do tụ cầu khuẩn (staphylococcus). Ta có thể tin tưởng còn thêm nhiều khám phá nữa trong đất mà ta sẽ còn được biết trong tương lai, và cùng với những bằng chứng cho thấy con người, trẻ cũng như già, nếu được chơi thường xuyên với đất cát bên ngoài thì dường như mạnh khỏe hơn. Thế nên, ông bà ta có câu “ở bẩn sống lâu” là vậy.
Trong những sự thích thú nhất của người làm vườn, mà nhiều người cũng đồng ý, là mùi của đất, hay nói chính xác hơn, những thứ mùi của đất. Khi ấm và khô, đất có mùi khác; khi ấm và ẩm, đất lại có một mùi khác. Nếu không tin, bạn chờ mùa đông tới vào một ngày lành lạnh, bạn ghé thăm một vườn bán cây cảnh và bước vào nhà kính mà xem, mùi thơm của đất trong những chậu những bình biến không gian của nhà kính đó thành một thứ “sinh quyển” làm bạn có cảm giác như mùa xuân còn phảng phất đâu đây chưa kịp thoát ra ngoài. Nhưng nếu bạn bước vào một hội chợ trưng bày hoa bên trong nhà thì khác ngay, mặc dù ở đó có rất nhiều những loại hoa đáng yêu, nhưng mùi của thứ mùn cưa xay nhuyễn từ vỏ cây bốc ra thật nặng, bao trùm lấy không gian, lấn át luôn cả mùi thơm của hàng ngàn loài hoa đang được trưng bày nơi đó.
Sau mỗi cơn mưa người ta vẫn ngửi thấy mùi đất, đặc biệt nếu đất đó khô hạn trước khi mưa tới thì mùi đất còn dễ nhận ra hơn. Ở những con đường bụi bặm trong thành phố, mỗi khi mưa tới, ta vẫn ngửi thấy cái mùi hăng hăng của đất bốc lên ngay sau khi vài giọt mưa rơi xuống; trong khi ở những thảm cỏ hay mảnh vườn đẫm nước cho ta ngửi thấy cái mùi đất nhè nhẹ sảng khoái.
Nói theo khoa học, mùi của đất là một hiện tượng khá phức tạp. Khi mưa xuống, sự ẩm ướt của đất và những cú chạm thật nhẹ của những giọt mưa lên mặt đất tạo thành một thứ hợp chất thoát ra từ lòng đất, rồi quyện vào không khí. Một trong những chất đó có tên geomin mang theo mùi hương, và một chất khác là chất dầu trong đất do cây tiết ra để ức chế sự tăng trưởng của cây trong thời tiết khô ráo. Do đó, mỗi khi mưa, những chất này trộn vào nhau, và tùy vào hoàn cảnh, tạo thành nhiều thứ mùi khác nhau mà chúng ta vẫn quen gọi chung là mùi đất.
Chịu tìm hiểu một chút ta mới thấy quả thật trong đất có nhiều điều kỳ diệu và thú vị. Đất nuôi sống con người. Đất là chỗ cho con người dung thân. Không có đất con người không biết sống nơi đâu. Không có đất, có lẽ cũng không có sự xuất hiện của loài người. Thế nên, bản chất tự nhiên của con người là biết quý đất. Có nhiều khi người ta phải chấp nhận đổ máu hay chấp nhận cái chết để giữ đất. Nhưng đó không phải là chuyện đang xảy ra ở Việt Nam mà ngược lại. Và cứ nghĩ tới là lòng lại thấy nhói lên.
Huy Lâm
