Dân chủ trong một nước đang phát triển (developing country) và tại một quốc gia tiến bộ (developed nation) có thể được ví với hai thửa ruộng khác nhau:

Nước đang mở mang tựa như mảnh đất vừa được khai phá nên các loài cỏ dại (tập đoàn lợi ích, tệ đoan xã hội, …) cùng cỏ tốt (tiềm năng và nhận thức trong quần chúng, …) đua nhau mọc rất nhanh. Nếu không được vun bồi kỹ lưỡng thì cỏ dại sẽ lan tràn và đè bẹp các giống cỏ tốt.

Nước tiến bộ giống như thửa ruộng đang tươi tốt. Tuy vậy loài cỏ xấu lúc nào cũng rình rập sinh sôi trở lại nhất là trong hoàn cảnh mùa màng thay đổi, hạn hán hay ngập lũ (khủng hoảng kinh tế, va chạm với các nhóm di dân,…)

Cho nên dân chủ không chỉ là mục tiêu mà còn là tiến trình, cũng như nhà nông năm tháng miệt mài không ngừng chăm sóc diệt loài cỏ dại cho đồng ruộng xanh tươi.

Việt Nam từ ngày đổi mới đã thể hiện rất nhiều tiến bộ khích lệ kèm theo những tệ đoan nhanh chóng tràn lan. Khía cạnh tích cực bao gồm hội nhập vào quốc tế, thương mại phát triển, dân chúng tìm tòi mở mang kiến thức, hàng triệu người thoát ra khỏi cảnh nghèo khó bần cùng tạo điều kiện thành hình một tầng lớp trung lưu và doanh nhân vô cùng năng động. Nhưng bên cạnh đó là bức tranh ảm đạm khi phe đảng cầm quyền và tập đoàn lợi ích cấu kết và bén rễ ngày càng sâu; công an trị và trộm cướp hoành hành; đạo đức xã hội suy đồi vì đa số giành giật món lợi tư và hưởng thụ nhất thời thay vì chuẩn bị lâu dài cho tương lai.

Nếu chỉ nhìn một chiều để phủ nhận mọi điểm tích cực trong xã hội cũng giống như chối bỏ trên đất nước không còn có giống cỏ tốt. Nhưng nếu chóa mắt trước những hào nhoáng và tiền của trong xã hội thì lại quên đi nguy cơ cỏ dại tràn lan rất nhanh. Tương lai của đất nước liệu sẽ trở thành một quốc gia văn minh tùy thuộc vào các điều kiện thuận lợi cho loài cỏ tốt phát triển như dân chủ, pháp trị, thị trường tự do, doanh nghiệp tư nhân, ý thức công dân có đẩy lùi dần độc tài, các tập đoàn lợi ích và chủ nghĩa tư lợi cá nhân hay không.

Hoa Kỳ và Âu Châu là hai khu vực có nền móng dân chủ lâu đời và vững chắc, dù vậy cỏ dại vẫn rình mò lan tràn trở lại khi lơ là thiếu chăm sóc. Gần 10 năm sau cuộc đại khủng hoảng kinh tế cho thấy khoảng cách giàu nghèo ngày thêm sâu đậm; trào lưu toàn cầu hóa đã bỏ rơi một thành phần không nhỏ trong xã hội; di dân mang theo tội phạm, khủng bố, tình trạng lạm dụng trợ cấp tạo ra tâm trạng bất an vì dân chúng cảm thấy bị phản bội và cấu trúc xã hội (social structure) thay đổi nhanh hơn là họ có thể thích ứng. Áp lực kiểm duyệt tư tưởng và ngôn luận (politically correct) dồn nén không cho người dân bày tỏ sự phẫn nộ, cho nên đến khi bùng nổ sẽ khiến các cuộc tranh luận trở nên khích động và mang màu sắc giận dữ, kỳ thị và chia rẽ.

Khái niệm dân chủ đang trải qua một thời kỳ khủng hoảng tận cội rễ ở cả các nước văn minh lẫn những quốc gia chậm tiến. Nền dân chủ đủ vững để thích ứng và tồn tại, nhưng những thử thách hiện giờ cho thấy tiến trình này không tất yếu mà sẽ trải qua nhiều cơn quặn thắt, bởi thế rất cần đến sự suy xét chín chắn, nghiêm túc và thành thật trong mọi tầng lớp xã hội hầu đóng góp cho bước đi này ngày một vững vàng.
Đoàn Hưng Quốc gửi BVN