Tóm Lược: Các viên chức cộng sản tại Việt Nam thường so sánh chế độ cộng sản Việt Nam với Hoa Kỳ, nhất là về phương diện tự do, dân chủ, nhân quyền, và pháp luật. Những sự so sánh này thường là "nửa sự thật" và có tính chất xuyên tạc, lưu manh, và gian xảo. Để hiểu rõ và đánh giá chính xác các luận điệu xuyên tạc này, ta cần có kiến thức căn bản về Hiến pháp và hệ thống pháp luật tại Hoa Kỳ. Những kiến thức căn bản này gồ̉m có ý nghĩa của Bản tuyên ngôn độc lập, giá trị của Hiến pháp, hệ thống tòa án, các loại luật, và hủy bỏ luật vì vi hiến. Những đặc điểm của hệ thống pháp luật Hoa Kỳ gồm có: thông luật, đối nghịch, liên bang và tiểu bang, dân sự và hình sự, các tiêu chuẩn cho gánh nặng chứng minh, và sự phân biệt giữa công và tư.


Trong bài trước (Cao-Đắc 2016), tôi nhắc đến sự nguy hiểm của "nửa sự thật." (Nên ghi nhận rằng "nửa" đây không có nghĩa 50% mà có nghĩa "một phần," có thể 30% hoặc 60%.) Khi "nửa sự thật" được dùng trong việc xuyên tạc và tuyên truyền, hình thức đó được coi như "dốt hay nói chữ" với ý đồ ác hiểm. Trong niềm hăng say tuyên truyền và nghĩ rằng họ vẫn có thể lừa bịp dân như thời xưa, nhóm cầm quyền cộng sản (NCQCS) tại Việt Nam dùng chiến thuật "nửa sự thật" khi so sánh chế độ cộng sản tại Việt Nam với Hoa Kỳ với mục đích bào chữa sự tàn ác, hiểm độc của mình. Có những người, vì không có cơ hội hoặc phương tiện tìm tòi nửa sự thật còn lại, tin vào nửa sự thật đưa ra, và có hiểu biết sai lầm về sự việc.


Trong bài này, tôi sẽ trình bày những đặc điểm về Hiến pháp và hệ thống pháp luật Hoa Kỳ với mục đích cung cấp tài liệu căn bản để độc giả có thể hiểu rõ thêm khi đọc những bài viết của người cộng sản so sánh với Hoa Kỳ, nhất là về các phương diện pháp luật, tự do, dân chủ, và nhân quyền. 


Việc dịch từ ngữ luật pháp tiếng Anh sang tiếng Việt có thể chưa được thống nhất. Do đó, tôi sẽ ghi tiếng Anh trong ngoặc để độc giả tiện đối chiếu.


A. Dẫn nhập: Hai thí dụ giải thích vấn đề


Tôi xin trình bày hai thí dụ về việc NCQCS so sánh với Hoa Kỳ về các khía cạnh tự do dân chủ và nhân quyền. Hai thí dụ này cho thấy sự ngu xuẩn của NCQCS trong việc so sánh và cũng cho thấy một cách tổng quát hệ thống pháp luật và tinh thần tự do dân chủ tại Hoa Kỳ.


1. Thí dụ thứ nhất: Lật đổ chính quyền và tự do ngôn luận


Khi lý luận rằng tự do báo chí, điều 88 và điều 258 Bộ luật Hình sự (BLHS) Việt Nam phù hợp với các tiêu chuẩn hoặc luật lệ quốc tế, NCQCS so sánh với điều 2385, chương 115 trong bộ luật Hoa Kỳ để chứng tỏ rằng xứ Hoa Kỳ, nổi tiếng là tự do dân chủ, cũng có luật lệ nghiêm cấm những hành vi nhắm vào lật đổ chính quyền (Xem, thí dụ như, Đỗ 2015, Nguyễn và Hoàng 2013, Trương 2015). Đặc biệt, Trương Minh Tuấn, Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông, khi còn là Thứ trưởng viết về điều 2385 trong Bộ Luật Hoa Kỳ: "Những quy định chặt chẽ đó không ngoài mục đích ngăn chặn việc lợi dụng tự do báo chí nhằm mục đích chống chính quyền, lật đổ chính quyền, xâm phạm đến quyền tự do của cá nhân khác" (Trương 2015). Câu này cho thấy các viên chức cộng sản tại Việt Nam có trí hiểu biết thấp kém về hệ thống pháp luật Hoa Kỳ và xuyên tạc sự thật, như sẽ được trình bày sau. Ngoài ra, các bài viết này chỉ đăng nội dung điều 2385 mà không nói đến cách thức tòa Hoa Kỳ phán xét và cách diễn giải phân tích về điều luật. Đó là một hành động đưa ra "nửa sự thật" và có tính chất lưu manh, láu cá, và gian xảo. 


Trên thực tế, tòa án Hoa Kỳ theo hệ thống thông luật (sẽ được giải thích sau). Thẩm phán, quan tòa, hay chánh án, xem xét và diễn giải luật dựa vào tiền lệ (một phán quyết trước đó có nội dung tương tự và phải được áp dụng cho các vụ án sau), các quy định của Hiến pháp, và các nguyên tắc về công bằng và tự do. Một điểm rất quan trọng trong việc xem xét và diễn giải là cân nhắc (balancing) các yếu tố khi có mâu thuẫn hoặc đối chọi nhau trong luật lệ. Việc cân nhắc này rất cần thiết vì luôn luôn có những quy luật mâu thuẫn hoặc đối chọi nhau, hoặc quá rộng, hoặc quá hạn hẹp, hoặc một luật có thể chú trọng vào một khía cạnh nào đó mà bỏ qua một hay nhiều khía cạnh khác trong các luật khác. 


Điều 2385 trong bộ luật Hoa Kỳ về các hành vi lật đổ chính quyền có thể va chạm đến các luật lệ về tự do ngôn luận và những nguyên lý công bằng. Trước hết, điều 2385 về lật đổ chính quyền chỉ áp dụng cho trường hợp dùng bạo lực và không áp dụng cho việc phát biểu một niềm tin hoặc ý kiến. Quan trọng hơn, điều 2385 không thể nào được coi trọng hơn tự do ngôn luận. Điều 2385 nằm trong bộ luật thường được coi là Bộ Luật Smith (The Smith Act) (Wikipedia 2016h). Luật này, thông dụng trong thời chiến vào Thế chiến thứ hai, được Tối Cao Pháp Viện Hoa Kỳ (TCPVHK) diễn giải nhiều lần, được sửa đổi nhiều lần theo phán quyết của TCPVHK, và có nhiều phán quyết trở thành tiền lệ có thẩm quyền.


Một tiền lệ quan trọng là vụ Yates v. United States (1957) (Wikipedia 2016i). Tiền lệ này khẳng định điều 2385 chỉ có thể được áp dụng thật hạn hẹp trong trường hợp bạo lực tạo ra mối nguy hiểm rõ rệt và tức thời, thí dụ bom đã được chế tạo cho một cuộc khủng bố đã được sắp xếp. Quan trọng hơn, tiền lệ Yates v. United States nhấn mạnh rằng tự do ngôn luận cho phép người dân chủ trương hoặc ủng hộ học thuyết trừu tượng về lật đổ chính quyền. TCPVHK phán rằng Tu chính án thứ nhất về tự do ngôn luận bảo vệ phát biểu và hành vi cực đoan và phản động (radical and reactionary speech) trừ phi phát biểu và hành vi đó đưa ra mối nguy hiểm rõ ràng và hiện tại (clear and present danger) (tlđd.). Với phán quyết này, TCPVHK hủy bản án kết tội 14 đảng viên Đảng Cộng Sản Hoa Kỳ. Câu của Trương Minh Tuấn ở trên, do đó, đi ngược lại với tiền lệ Yates v. United States, được coi là luật diễn giải điều 2385 trong Bộ Luật Hoa Kỳ.


2. Thí dụ thứ nhì: Phạm vi công tư và tự do ngôn luận


Gần đây, một bài đăng trên tờ Công An Nhân Dân (CAND) tại Việt Nam so sánh víệc trang mạng Huffington Post gỡ bài viết của một blogger với việc Bộ Thông tin và Truyền thông Việt Nam thu hồi thẻ nhà báo của 4 nhà báo (Đặng 2016). Sự so sánh này sai lầm hoàn toàn và được coi là sự so sánh khập khiễng (Nguyễn 2016). Ngoài ra, bài viết này cho thấy sự hiểu biết quá kém cỏi của người cộng sản về nguyên tắc căn bản nhất trong tự do dân chủ và nhân quyền. Đó là sự phân biệt giữa công và tư. 


Sự phân biệt giữa công và tư xác định ranh giới phạm vi áp dụng các nguyên tắc tự do, dân chủ, và nhân quyền. Các cơ quan chính phủ và guồng máy cai trị một quốc gia phải tuân theo các quy tắc đặt ra trong Hiến pháp vì họ là cơ quan công, đại diện dân, hoạt động dưới sự chỉ huy của người dân, nhận ngân quỹ từ dân. Ngược lại, các cơ sở tư nhân không nhận gì của dân, và do đó họ có toàn quyền hành xử theo ý họ, miễn là những hành động của họ không xâm phạm đến quyền lợi công. Tại Hoa Kỳ, các cơ sở tư nhân phải theo các luật lệ ảnh hưởng đến dân chúng thí dụ như luật về kỳ thị màu da, tuổi tác, tôn giáo, sách nhiễu tình dục; nhưng họ không cần tôn trọng tự do ngôn luận trong phạm vi kiểm soát của họ, miễn là họ không vi phạm các luật khác như kỳ thị tôn giáo (Cox 2015; Dolgow 2012; Findlaw).


The Huffington Post là một trang mạng tư nhân, thâu thập tin tức và đăng các bài blogs viết bởi những người đóng góp. Những người đóng góp gởi bài đăng không được trả tiền và tự nguyện (Wikipedia 2016j). Là một trang mạng tư nhân có một số khuynh hướng chính trị xã hội nào đó để thu hút độc giả, Huffington Post có toàn quyền quyết định cho đăng hay gỡ bỏ các bài đã đăng, hoặc không cho phép người đóng góp tiếp tục đăng. Đó là một việc hiển nhiên và hợp lý, vì không ai có thể bắt buộc trang Huffington Post phải theo đường hướng chính trị nào.


Ngược lại, nhà báo tại Việt Nam hành nghề dưới sự kiểm soát của Bộ Thông tin và Truyền thông, một cơ quan công; do đó, phải tôn trọng quyền tự do ngôn luận của mọi nhà báo theo Hiến pháp. Sự phân biệt giữa công và tư là bước đầu tiên trong việc phán xét tính chất vi phạm quyền tự do ngôn luận. Bài viết trên tờ CAND ở trên cho thấy người cộng sản không phân biệt điểm sơ đẳng này, và sự so sánh của họ chỉ làm trò cười cho thiên hạ.


Hai thí dụ trên cho thấy vài khái niệm về đề tài của bài này: sự kém hiểu biết của NCQCS về pháp luật Hoa Kỳ, tính chất độc lập của ngành tư pháp Hoa Kỳ, cách thức tòa Hoa Kỳ phán xét và phân tích luật, và sức mạnh vĩ đại của tự do ngôn luận. Trong phần sau, tôi sẽ đi vào chi tiết về Hiến pháp và các đặc điểm của hệ thống pháp luật Hoa Kỳ.


B. Sự liên hệ giữa Hiến pháp Hoa Kỳ và hệ thống pháp luật tại Hoa Kỳ


Tôi sẽ không đi sâu vào lịch sử Hoa Kỳ và các diễn biến đưa đến sự ra đời của Hiến pháp Hoa Kỳ. Tuy nhiên, ta cũng nên ghi nhận vài biến cố quan trọng. Trước Hiến pháp Hoa Kỳ có một văn kiện lịch sử rất quan trọng. Đó là Bản Tuyên Ngôn Độc Lập (The Declaration of Independence), được Quốc hội lục địa thứ nhì chấp nhận vào ngày 4 tháng 7 năm 1776. Bản Tuyên Ngôn Độc Lập được coi như là tác phẩm của Thomas Jefferson làm việc trong ủy ban năm người (Thomas Jefferson, John Adams, Benjamin Franklin, Roger Sherman, và Robert Livingston). 


1. Bản Tuyên Ngôn Độc Lập (1776):


Có nhiều khía cạnh đặc sắc trong Bản Tuyên Ngôn Độc Lập, nhưng tôi sẽ chỉ nêu ra ba khía cạnh chính (Vile 2015, 4-6):


a) Khái niệm bình đẳng của nhân quyền:


Đoạn thứ nhì trong Bản Tuyên Ngôn Độc Lập là đoạn quan trọng nhất: "Chúng ta tin những sự thật này hiển nhiên, rằng mọi người sinh ra đều bình đẳng, rằng Đấng Tạo Hoá ban cho mọi người một số Quyền không thể tách rời được, trong đó có Sống, Tự Do và mưu cầu Hạnh Phúc." ("We hold these truths to be self-evident, that all men are created equal, that they are endowed by their Creator with certain unalienable Rights, that among these are Life, Liberty and the pursuit of Happiness.") Ta nên hiểu đây chỉ là ba quyền tổng quát đưa ra trong bản Tuyên Ngôn Độc Lập. Nhiều học giả liệt kê ra một số quyền không thể tách rời được dựa vào các quyền này (Xem, thí dụ như, Conservapedia 2016). Jefferson coi những quyền này được Đấng Tạo Hóa ban cho con người, và do đó chính quyền không được lấy những quyền này của người dân. Ta nên hiểu rằng chữ "men" trong đoạn này không hề có ý chỉ "đàn ông" hoặc "phái nam" mà vào "thời thế kỷ thứ mười tám, như thời bây giờ, các học giả thường dùng đại từ giống đực cho mọi người, kể cả phái nữ" (Vile 2015, 4). Tuyên truyền cộng sản thường dùng cách diễn giải thân cộng cho rằng chữ "men" trong Bản Tuyên Ngôn Độc Lập có nghĩa "đàn ông" mà thôi (Cao-Đắc 2014). 


Jefferson hiểu rằng mọi người đến cùng loại và tất cả đều được hưởng một số quyền. Jefferson coi các quyền đó là "Sống, Tự Do, và mưu cầu Hạnh Phúc." (Xem, thí dụ như Vile 2015, 4; Wikipedia 2016g) Nhiều học giả cho rằng quyền "mưu cầu Hạnh Phúc" là quyền quan trọng và tuyệt diệu nhất vì nó gói ghém mục đích của cuộc đời. 


b) Mục đích của Chính quyền:


Jefferson coi mục đích thực sự của chính quyền là phục vụ mọi người bằng cách bảo đảm các quyền lợi của họ. Jefferson tuyên bố rằng chính phủ lấy quyền chính thống không phải từ ý Trời, hoặc sự ủy thác của người lãnh đạo, mà từ "sự đồng ý của người được cai trị." (Vile 2015, 5).


c) Quyền Cách mạng:


Vì dân tạo ra chính quyền để bảo đảm hạnh phúc họ, Jefferson tuyên bố rằng dân có thể chính đáng thay đổi hoặc lật đổ chính quyền nếu chính quyền không đạt được mục tiêu của mình. Jefferson lý luận rằng dân không nên nổi dậy vì hứng nhất thời hoặc những nguyên do yếu và ngắn ngủi mà chỉ khi một loạt lạm dụng và tiếm quyền cho thấy mưu đồ tạo ra nền chuyên chế tuyệt đối (Vile 2015, 5).


Cũng nên nhắc lại rằng Hồ Chí Minh dùng nguyên văn câu trên khi đọc diễn văn ngày 2 tháng 9 năm 1945, công bố kết quả của vụ cướp chính quyền. Ta thấy rõ Hồ Chí Minh ù ù cạc cạc không hiểu gì về các khái niệm bình đẳng, mục đích chính quyền, và quyền người dân lật đổ chính quyền. Hồ vin vào Bản Tuyên Ngôn Độc Lập Hoa Kỳ chỉ để ve vãn nịnh hót Hoa Kỳ và mượn danh nghĩa Hoa Kỳ trong việc cướp chính quyền trong giai đoạn tranh tối tranh sáng lúc bấy giờ. NCQCS sau này và hiện nay lại càng không hiểu gì về những khái niệm căn bản, nhất là quyền người dân lật đổ chính quyền. Không những thế, NCQCS hiện nay lại còn tiến sâu vào tội ác mà Jefferson đặt ra là lý do cho việc lật đổ chính quyền. Đó là tạo ra nền chuyên chế tuyệt đối. Theo Jefferson, chỉ cần có "mưu đồ" tạo ra nền chuyên chế tuyệt đối cũng đủ cho người dân có chính nghĩa lật đổ chính quyền, không cần phải đợi đến khi nền chuyên chế tuyệt đối đó đã được thiết lập ngày càng kiên cố.


Bản Tuyên Ngôn Độc Lập lót đường cho các cuộc hội họp, tranh luận, bàn cãi, và văn kiện khác, dẫn đến Hiến pháp Hoa Kỳ. 


2. Hiến pháp Hoa Kỳ:


Nền tảng của hệ thống pháp lý Hoa Kỳ là Hiến pháp Hoa Kỳ, được bắt đầu thảo ra vào năm 1787, phê chuẩn bởi mười ba tiểu bang nguyên thủy vào năm 1790, thiết lập hệ thống chính quyền liên bang. Ngoài ra, mỗi tiểu bang cũng có hiến pháp tiểu bang. Hiến pháp Hoa Kỳ là văn kiện tối cao của quốc gia và không một luật lệ nào có thể đi ngược lại các quy định trong Hiến pháp. Điểm này thường là đề tài nhiều tranh cãi. 


Câu hỏi quan trọng là làm sao một văn kiện được viết từ thế kỷ thứ 18 có thể chi phối hành vi con người sống trong thế kỷ thứ 21? Tôi sẽ không đi sâu vào vấn đề này, nhưng muốn vạch ra rằng Hiến pháp Hoa Kỳ không có tính chất "tĩnh," mà có tính chất "động," nghĩa là được thay đổi thích hợp với cuộc sống văn minh. Có hai lực căn bản cho tính chất "động" này. Lực thứ nhất là Tối Cao Pháp Viện Hoa Kỳ (TCPVHK), Supreme Court Of The United States (SCOTUS). Hiến pháp được diễn giải bởi TCPVHK gồm có các thẩm phán được cho giữ chức cả đời. Những diễn giải của TCPVHK phản ảnh tình trạng xã hội, chính trị, và các khía cạnh con người theo thời gian, và do đó mang theo tính chất sống động với tiến bộ nhân loại. Lực thứ nhì là các cơ chế rõ rệt hoặc tiềm tàng ngay trong các quy định của Hiến pháp. Thí dụ, cơ chế Tu chính án (Amendment) cho phép người dân sửa đổi Hiến pháp từng phần.


Hiến pháp (liên bang hay tiểu bang) là một văn kiện tối cao định nghĩa các quyền lợi của người dân và quyền hành trong hệ thống chính quyền. Tu chính án thứ nhất cho tới Tu chính án thứ mười tạo thành Bản Tuyên Bố Quyền (Bill of Rights) của Hoa Kỳ và thường được coi là Bản Tuyên Bố Nhân Quyền vì những quyền trong mười Tu chính án này bảo vệ quyền căn bản của con người (Wikipedia 2016e).

 
3. Hệ thống tòa án tại Hoa Kỳ:


Hệ thống tòa án tại Hoa Kỳ khá phức tạp vì có hai hệ thống song song: liên bang và tiểu bang. Tuy có những nguyên tắc căn bản phân chia hai hệ thống này, nhiều khi có những lẫn lộn về pháp quyền (jurisdiction).


Một cách tổng quát, tòa liên bang nghe và xử các vụ kiện liên bang và tòa tiểu bang nghe và xử các vụ kiện tiểu bang. Các vụ kiện liên bang là những vụ liên quan đến tính chất hiến pháp Hoa Kỳ và các vụ liên bang khác. Các tòa tiểu bang là tòa án cuối cùng cho các vụ kiện cáo dính líu đến luật lệ trong tiểu bang và hiến pháp tiểu bang. Khi có những vụ cần phải có diễn giải của luật liên bang, sự diễn giải về luật liên bang hoặc hiến pháp Hoa Kỳ có thể được đưa lên TCPVHK nhưng TCPVHK có thể quyết định nghe hay không nghe những vụ kiện này (Xem, US Courts).


Quan tòa hoặc thẩm phán (judge) liên bang do Tổng thống đề cử và được Quốc hội chính thức bổ nhiệm. Họ thường giữ chức vụ khi có hạnh kiểm tốt, thường là cả đời cho đến khi về hưu. Tuy nhiên, Quốc hội có quyền cách chức thẩm phán liên bang khi họ có hành vi tồi tệ hoặc thiếu tư cách. Quan tòa hoặc thẩm phán tiểu bang thường được bổ nhiệm qua nhiều cách tùy từng tiểu bang: bầu cử, bổ nhiệm trong một thời gian ấn định, bổ nhiệm cả đời, hoặc phối hợp các cách này.


Tối Cao Pháp Viện Hoa Kỳ:


TCPVHK là tòa cao nhất của mọi tòa liên bang. Hiến pháp Hoa Kỳ không nói rõ rằng tòa án có quyền duyệt xét (review) tính chất hợp hiến của luật lệ (Fallon 2013, 11). Tuy nhiên, TCPVHK tự cho mình quyền "duyệt xét tư pháp" (judicial review) qua phán quyết của Chánh Thẩm Phán Marshall trong vụ Marbury v. Madison (1803) (tlđd., 12-19).


Tòa thường có chín thẩm phán, một Chánh Thẩm Phán và tám Thẩm Phán khác. Họ do Tổng thống đề cử và Thượng viện xác nhận bổ nhiệm. Một khi được bổ nhiệm, các thẩm phán giữ chức vụ cả đời trừ phi họ từ chức, về hưu, hoặc bị truất chức sau khi bị xét có tội. Mọi phán quyết của Tòa được quyết định theo đa số.

 
4. Các loại luật:


Có ba loại luật dựa vào cơ quan tạo ra: lập pháp, hành pháp, và tư pháp. Mới thoạt nghe, ai cũng tưởng có sự lầm lẫn vì nguyên tắc phân quyền rõ ràng giao phó việc làm luật cho ngành lập pháp. Làm sao ngành hành pháp có thể làm luật? Lại càng có vẻ vô lý khi ngành tư pháp cũng được phép làm luật. Vậy thì phân quyền ở chỗ nào?


Trên lý thuyết, chỉ có cơ quan lập pháp làm luật; nhưng trên thực tế, cơ quan lập pháp không thể có khả năng (nhân lực, kiến thức, hoặc thì giờ) làm đủ hết mọi luật, nhất là những luật liên hệ đến cách thi hành luật, các chi tiết nhỏ nhặt hoặc đặc thù mà cần có kiến thức chuyên môn trong lãnh vực nào đó mới có thể hiểu, hoặc các vấn đề thể thức, hành chánh, hoặc nhân sự. Do đó, cơ quan lập pháp ủy nhiệm cơ quan hành pháp viết các quy chế, nghị quyết, sắc lệnh, quy luật trong việc điều hành các hoạt động của cơ quan hành pháp này. Thí dụ, sắc lệnh Hành pháp (Executive order), các quy định (regulations) của các cơ quan hành pháp (agencies). Các sắc lệnh, quy chế, nghị quyết, quy luật này có hiệu lực như các đạo luật do các cơ quan lập pháp soạn ra, và cũng có thể bị hủy bỏ bởi tòa nếu vi hiến hoặc mâu thuẫn với các luật cao hơn. Hầu hết quốc gia nào cũng đều có loại luật hành pháp này. 


Luật do cơ quan tư pháp tạo ra còn gọi là luật do tòa hoặc luật do thẩm phán (judge-made laws) là loại luật đặc biệt chỉ có trong hệ thống thông luật. Luật do tòa là các học thuyết luật được thiết lập bởi các tiền lệ tư pháp (judicial precedents). Nói cách khác, tòa diễn giải luật và sự diễn giải đó tạo nên luật mới. Luật do tòa dựa vào nguyên tắc pháp lý "stare decisis" có nghĩa là theo cái gì được quyết định. Thí dụ, tiền lệ Yates v. United States thảo luận ở trên là luật do tòa diễn giải điều 2385. Luật do tòa đóng góp rất lớn trong nền pháp luật Hoa Kỳ. Hầu hết các luật này được ban hành dưới hình thức ý kiến của các thẩm phán quyết định một vụ nào đó. Khi phán quyết một vụ, các vị thẩm phán không chỉ bỏ phiếu hoặc đưa ra quyết định ngắn gọn, mà phải phân tích các sự kiện, đối chiếu các luật lệ, nhất là các tiền lệ, phân biệt các chi tiết liên hệ, và trình bày lý luận dẫn đến quyết định sau cùng.


5. Tòa hủy bỏ luật:


Như được trình bày ở trên, nhiệm vụ của thẩm phán phúc thẩm trong một phiên tòa là diễn giải luật, chính yếu là tìm hiểu ý nghĩa và phạm vi một đạo luật, và xem xét sự áp dụng luật vào một vụ kiện cáo dân sự hoặc tố tụng hình sự. Trong tiến trình tìm hiểu ý nghĩa và phạm vi một đạo luật, thẩm phán phúc thẩm, tòa tối cao tiểu bang, nhất là TCPVHK, xác định tính chất hợp hiến của luật. Nếu trong việc này, tòa nhận ra luật vi hiến, hoặc đi ngược lại các phán quyết tiền lệ, tòa sẽ hủy bỏ luật. 


Có những luật không vi hiến ngay trên mặt, mà cần phải có suy diễn trung gian để đưa ra điều trong hiến pháp mà luật đó vi phạm. Một suy diễn trung gian quan trọng dựa vào học thuyết luật vô hiệu vì mơ hồ (Void for vagueness).


Sự mơ hồ vi hiến là khái niệm dùng trong tòa án liên bang Hoa Kỳ để hủy bỏ các luật lệ hoặc hành động tư pháp. Khái niệm này đến từ học thuyết "tiến trình xét xử theo đúng luật" (due process) trong Tu chính án thứ 5 và thứ 14 của Hiến pháp Hoa Kỳ. Đại khái, không ai có thể bị truy tố vì không hiểu hành vi nào đang bị luật cấm đoán (Wikipedia 2016f). TCPVHK đã hủy bỏ biết bao nhiêu luật lệ của liên bang, tiểu bang, quận hạt, thành phố với lý do "vi hiến vì mơ hồ" (Volokh 2012). Hủy bỏ luật do vi hiến vì mơ hồ còn được mạnh bạo hơn nếu luật đó cản trở tự do ngôn luận. Tuy nhiên, nhiều khi TCPVHK không cần phải dùng đến vi phạm tự do ngôn luận mà chỉ cần dựa vào học thuyết "tiến trình xét xử theo đúng luật" trong Tu chính án thứ 5 và thứ 14 (tlđd.). 


Thí dụ, trong vụ Kolender v. Lawson (1983), một đạo luật của tiểu bang California bắt buộc ai mà "lảng vảng or lang thang trên đường phố phải trình xác minh nhân thân 'đáng tin cậy và xác thực' " khi cảnh sát hỏi, tòa kết luận rằng việc bắt buộc đưa ra xác minh nhân thân "đáng tin cậy và xác thực" thì mơ hồ vi hiến vì "đạo luật hầu như cho phép cảnh sát toàn quyền tùy nghi định đoạt nghi can có theo luật không." (Post 1994, 495). Từ ngữ khiến cho luật này vi hiến là tính từ "đáng tin cậy và xác thực." Tiêu chuẩn đó chẳng theo tiêu chuẩn cộng đồng hoặc thể thức hành chánh đã được thiết lập. Áp dụng luật này do đó chỉ có thể phản ảnh ý thích cá nhân, và tùy vào ý thích nhất thời của viên cảnh sát.


Đ̣ộc giả có thể nhận ngay rằng những điều luật như điều 88, 245, và 258 trong BLHS Việt Nam có đầy rẫy những từ ngữ mơ hồ và không thể nào giúp người dân hiểu được hành vi nào thì vi phạm luật và chịu sự diễn giải tùy nghi của người thi hành luật. Các điều này chắc chắn sẽ bị hủy bỏ vì mơ hồ vi hiến dưới tiêu chuẩn pháp luật Hoa Kỳ.


C. Những đặc tính của hệ thống pháp luật Hoa Kỳ.


Hệ thống pháp luật tại Hoa Kỳ khá phức tạp kể cả lý thuyết và thực hành. Trong bài này, tôi không thể thảo luận đầy đủ mọi khía cạnh, mà chỉ có thể trình bày những nét chính.


1. Thông luật và luật dân sự - Đối nghịch và điều tra:


Trên thế giới hiện nay có nhiều hệ thống luật. Sự phân loại các hệ thống này rất phức tạp vì các hệ thống này không có cùng tiêu chuẩn hoặc có những đặc tính không liên hệ gì với nhau. Tuy nhiên, một cách tổng quát, có hai cách phân loại, và hai cách phân loại này đều đưa đến cùng hai hệ thống căn bản (Xem, thí dụ như, Robbins-Berkeley 2010). 


Cách phân loại thứ nhất dựa vào cách thức luật được áp dụng. Dưới cách phân loại này, có hai hệ thống luật chính: (1) thông luật (common law), hoặc thường luật hoặc luật thông thường; và (2) luật dân sự (civil law), hoặc luật lục địa (continental law). 


Cách phân loại thứ nhì dựa vào thể thức đi tìm sự thật trong một phiên tòa. Dưới cách phân loại này, có hai hệ thống luật căn bản: đối nghịch (adversarial) và điều tra (inquisitorial). Hệ thống đối nghịch chủ trương rằng "chân lý" hoặc sự thật về các dữ kiện sẽ được phanh phui khi việc đó được thi hành bởi hai phe đối nghịch nhau: trong hình sự, đó là công tố viện và bị cáo; trong dân sự, đó là nguyên đơn và bị cáo. Hệ thống điều tra chủ trương rằng "chân lý" hoặc sự thật về các dữ kiện sẽ được phanh phui khi việc đó được thi hành bởi một cơ cấu điều tra có tính chất vô tư, không thiên vị. Cơ cấu điều tra này thường do một hay nhiều quan tòa hay thẩm phán đảm nhận.


Tuy có tên khác nhau, hai cách phân loại này đưa đến cùng hai hệ thống chính. Hệ thống thông luật thường dùng phương thức đối nghịch và hệ thống luật dân sự thường dùng phương thức điều tra. Do đó, các danh xưng này thường được dùng lẫn nhau. Mọi quốc gia trên thế giới thường theo một trong hai hệ thống này.


Hai hệ thống này có nhiều điểm khác biệt và tương đồng. Ngoài ra, có những hệ thống không nằm trong hai hệ thống này, hoặc có sự trộn lẫn của cả hai hệ thống. Thực ra, hiện nay cũng ít có hệ thống thông luật/ đối nghịch hoặc luật dân sự/ điều tra thuần túy. Hai hệ thống này cũng có ít nhiều ảnh hưởng lẫn nhau và một hệ thống đôi khi có vài tính chất của hệ thống kia.


Sau đây là vài thí dụ quốc gia nào theo hệ thống nào (Xem, CIA; Wikipedia 2016b).


Thông luật/ đối nghịch: Hoa Kỳ (trừ luật tiểu bang Louisiana), Vương Quốc Anh, Gia Nã Đại (trừ Quebec), Úc Đại Lợi, Tân Tây Lan, Ấn Độ (trừ vài vùng theo luật dân sự Bồ Đào Nha).


Luật dân sự/ điều tra: Áo, Bỉ, Ba Tây, Cộng Hòa Nhân Dân Trung Quốc (Tàu cộng), Tiệp Khắc, Đan Mạch, Phần Lan, Pháp, Đức, Hy Lạp, Ý, Nhật Bản, Na Uy, Đài Loan, Tây Ban Nha, Thụy Điển, Thụy Sĩ, Thổ Nhĩ Kỳ, Việt Nam, Venezuala.


Mỗi hệ thống có điểm tốt và xấu. Vì khuôn khổ hạn hẹp, tôi không thể trình bày đầy đủ so sánh hai hệ thống này. Độc giả có thể tham khảo thêm ở các tài liệu khác (Xem, thí dụ như, Koch 2004; lawgovpol; O'Connor 2012). Tuy nhiên, hình thức không bảo đảm nội dung. Một quốc gia có thể chế chính trị chi phối tính chất độc lập của ngành tư pháp như Việt Nam thì cho dù theo một hệ thống nào cũng đều vô ích. 

Những khuyết điểm nền tảng của nền dân chủ Hoa Kỳ

Cuộc tranh cử Tổng thống và Quốc hội Hoa Kỳ năm 2016 không những hào hứng và nhiều bất ngờ, mà còn phơi bày cụ thể những ưu và khuyết điểm của nền dân chủ kỳ cựu này.


Nhất là vào ngày 28 tháng 10, 2016, khi Giám đốc FBI là James Comey gởi một bức thư cho Quốc Hội, thông báo rằng FBI có thể sẽ mở lại hồ sơ về những email của ứng cử viên đảng Dân Chủ Hillary Clinton.



Trước đó, nhiều tuần liên tục, bà Clinton dẫn đầu trong các cuộc thăm dò cử tri toàn quốc (khoảng 5% - 6%), hoặc đa số các tiểu bang có tính quyết định (swing states) hầu đạt được đa số 270 phiếu đại biểu (electoral college votes) và đắc cử chức tổng thống, trở thành nữ tổng thống đầu tiên của Hoa Kỳ, làm nên lịch sử.


Tuy nhiên, bức thư của James Comey đã xoay chuyển tình thế. Theo cuộc thăm dò ý kiến mới nhất của American ABC News thì ứng cử viên Cộng Hòa Donald Trump đang dẫn đầu Hillary Clinton 1%, mặc dầu mức độ sai lầm (margin of errors) trong vòng 3%. Điều này có nghĩa là Donald Trump và Hillary Clinton đều có xác suất đắc cử ngang nhau.


Phe đảng Dân Chủ tố cáo rằng, bức thư của James Comey là một hành động trái luật pháp và ảnh hưởng trầm trọng đến sự vô tư của hệ thống bầu cử Hoa Kỳ. Ông Comey và phe đảng Cộng Hòa thì cho rằng, vì trước đó ông Comey có điều trần hữu thệ trước Quốc Hội là FBI quyết định chấn dứt điều tra hồ sơ email của Hillary Clinton, nên bây giờ ông có trách nhiệm (duty-bound) thông báo với Quốc Hội diễn biến mới nhất liên hệ.


Một trong những ưu điểm hàng đầu của nền dân chủ Hoa Kỳ là yếu tố Pháp Trị.


Tuy bức thư của ông Comey gây xáo trộn cho cuộc bầu cử ngày 8 tháng 11 sắp tới và có lợi cho đảng Cộng Hòa, nhưng thật ra, đảng Dân Chủ và bà Hillary Clinton trong thời gian dài trước đó đã được nhiều ưu thế vì sự ủng hộ của giới truyền thông và tư bản Hoa Kỳ. Bức thư này chỉ cân bằng ảnh hưởng mà thôi.


Thêm vào đó, hành động của ông James Comey, trong tư cách là giám độc FBI có phạm pháp hay không tùy thuộc vào sự điều tra sau đó của các công tố viên (prosecutors) Bộ Tư Pháp, tòa án có thẩm quyền và dĩ nhiên chính ông Comey sẽ có luật sư bảo vệ cho ông trước tòa.


Công lý tại Hoa Kỳ sẽ diễn ra một cách bình thường, theo trình tự của nó và quan điểm pháp trị sẽ được thực thi hoàn toàn vô tư, không bất cứ một định chế nào, dù là Lập Pháp hay Hành Pháp, hoặc một chính đảng, cá nhân nào có thể xen lấn. Nó hoàn toàn khác với chế độ pháp chế xã hội chủ nghĩa tại Việt nam hiện hành.


Nhìn lại quá khứ gần, chuyến viếng thăm Việt Nam của Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama bắt đầu ngày 23 tháng 6, 2016 trùng với thảm họa môi trường khôn tiền khoáng hậu tại miền Trung Việt Nam, chứng minh rõ rệt những khuyết điểm nền tảng của trật tự chính trị Mác Lê.


Lòng dân hướng về một lý tưởng dân chủ chân chính và khi chúng ta thẩm định trên căn bản số người đông đảo, tự nguyện chào đón TT Obama trên khắp nẻo đường, chúng ta có thể kết luận không sai lầm rằng, toàn dân Việt ao ước một thể chế dân chủ tương tự như Hoa Kỳ và từ đó có một nguyên thủ quốc gia tử tế như ông, thay vì những khuôn mặt lãnh đạo CSVN trong quá khứ lẫn hiện tại.


Dĩ nhiên, nền dân chủ Hoa Kỳ có rất nhiều ưu điểm.


Các ưu điểm chính có thể được liệt kê vắn tắt như sau:


1. Kinh tế phát triển


Tuy lợi tức đầu người không phải đứng đầu thế giới, nhưng với dân số lớn, Hoa Kỳ nghiễm nhiên là cường quốc số một về kinh tế, quân sự, chính trị và ngay cả văn hóa.


Theo Wikipedia thì theo ước tính năm 2016, dân số Hoa Kỳ trên 300 triệu, nominal GDP $18,558 tỷ Mỹ Kim (nhất thế giới) và lợi tức đổ đầu người $57,220 Mỹ Kim (thứ 6 trên thế giới). Nếu tính theo tiêu chuẩn GDP (PPP) thì Hoa Kỳ xếp hạng thứ nhì thế giới sau Trung Quốc và thứ 10 trên thế giới tính theo lợi tức đầu người.


Dĩ nhiên Trung Quốc với dân số 1.376 tỷ người và lợi tức đầu người là $8,239 nominal (thứ 72 trên thế giới) và $15,095 PPP (thứ 83 trên thế giới) còn thua rất xa trên bình diện kinh tế.


Để so sánh rộng hơn, chúng ta thấy rằng, cũng theo Wikipedia, nominal GDP đầu người các quốc gia như sau (ước tính hoặc 2015 hoặc 2016):


Úc $51,642 (thứ 9)
Canada $40,409 (thứ 15)
Pháp $37,675 (thứ 20)
Anh $43,771 (thứ 13)
Đức $41,267 (thứ 20)
Nhật Bản $32,480 (thứ 35)
Nam Hàn $25,989 (không thấy sắp hạng)
Đài Loan $21,571 (thứ 39)
Nga Sô $7,742 (thứ 72) tuy nhiên theo tiêu chuẩn PPP thì $25,185 (thứ 53)
Việt Nam $2,321 (không thấy sắp hạng).


2. Có tam quyền phân lập đúng nghĩa:


Hoa Kỳ là quốc gia đầu tiên trên thế giới đã hiến định hóa trong một bản hiến pháp thành văn (written constitution) quan điểm tam quyền phân lập của tư tưởng gia chính trị Pháp Montesquieu trong cuốn sách lừng danh của ông là Vạn Pháp Tinh Lý (Spirit of Laws). Một cách tóm tắt, quyền lực quốc gia không thể gồm trong tay một cá nhân hay một định chế duy nhất, mà phải phân chia làm 3 phần (Hành Pháp. Lập Pháp và Tư Pháp) và giao cho 3 định chế độc lập và khác nhau hành xử.


Nhờ quan điểm tam quyền phân lập này mà chế độ chính trị Hoa Kỳ tránh được độc tài và từ đó, tư pháp của Hoa Kỳ, qua một Tối Cao Pháp Viện chí công vô tư, đã khai triển và phát huy tột bực quan điểm pháp trị, vốn là trọng tâm của quan điểm tam quyền phân lập.


3. Có phân quyền hàng dọc:


Tam quyền phân lập có thể hiểu như chế độ phân quyền hàng ngang (lateral separation of powers) vì Hành Pháp, Lập Pháp và Tư Pháp là những vế quyền lực hàng ngang bằng nhau. Trong khi đó, phân quyền, như được khắc ghi trong hiến pháp, giữa chính quyền liên bang và các chính quyền tiểu bang, có thể được xem là phân quyền hàng dọc (vertical separation of powers). Hàng dọc không những vì đẳng cấp của liên bang hay trung ương trên nguyên tắc cao hơn tiểu bang, mà vì theo tinh thần của luật hiến pháp, nếu có sự xung đột giữa một điều luật của liên bang và tiểu bang, thì điều luật của tiểu bang sẽ phải nhường bước, đến mức độ của sự sai biệt.


Tuy nhiên một cách tổng quát, sự phân quyền minh bạch và thành văn. Chính quyền liên bang không thể vi phạm quyền hạn của các tiểu bang và như thế sự độc tài sẽ bị kềm chế hoặc giảm thiểu.


4. Có quyền của công dân cá thể:


Tuy nhiên, theo quan điểm của tôi, ưu điểm quan trọng nhất của nền dân chủ Hoa Kỳ nằm nơi sự hiến định hóa các quyền công dân cá thể, qua các điều khoản sau đây:


Một ước chương về các quyền (Bill of rights) hiến định hóa năm 1789 bởi James Madison (vị tổng thống thứ 4), quy định các quyền sau đây qua 10 điều tu chính (amendment) hiến pháp:


1. Quyền tự do ngôn luận, báo chí, tôn giáo và yêu cầu chính quyền (petition);


2. Quyền giữ và mang vũ khí;


3. Quyền không cho quân đội cư ngụ trong nhà;


4. Quyền được bảo vệ không cho phép lục soát hoặc tịch thu vô lý;


5. Quyền được xét xử theo trình tự luật pháp;


6. Quyền được xét xử bởi một bồi thẩm đoàn, nhanh chóng, công khai và được luật sư đại diện;


7. Quyền được xét xử bởi bồi thẩm đoàn trong các tranh tụng dân sự;


8. Được bảo vệ tránh những đòi hỏi quá đáng về tiền tại ngoại hầu tra và những hình phạt tàn nhẫn và bất thường;


9. Sự bảo vệ những quyền không ghi trong hiến pháp;


10. Sự bảo vệ quyền của các tiểu bang và của nhân dân.


Tiếp theo Ước chương quyền lợi này các điều tu chính 14 (quyền công dân - 1868), 15 (quyền đầu phiếu - 1870), 19 (quyền đầu phiếu của phụ nữ - 1920) và 26 (tuổi được đầu phiếu - 1971) được thông qua.


Kết quả là tuy hiến pháp và luật lệ Hoa Kỳ, từ liên bang đến tiểu bang vô cùng phức tạp, bao gồm hằng ngàn định chế từ chính trị đến quân sự, từ nhà nước đến xã hội dân sự, từ tài chánh đến tôn giáo, nhưng con người cá thể vẫn luôn là trọng tâm của quốc gia. Từ đó đưa đến sự phát huy con người cá thể, tạo nên xã hội phồn vinh và những tư tưởng khai phóng cho nhân loại.


Tuy nhiên, nền chính trị Hoa Kỳ hiện nay có phải là một trật tự chính trị hoàn hảo hay không?


Câu trả lời là không và tôi xin nêu ra những khuyết điểm sau đây:


Khuyết điểm:

 
1. Electoral college thay vì trực tiếp đầu phiếu trong cuộc bầu cử tổng thống:


Khuyết điểm dễ nhận diện nhất là chế độ bầu cử tổng thống qua electoral college thay vì trực tiếp đầu phiếu. Có nghĩa là, khi bầu cử thì mỗi tiểu bang chọn lựa những electors (đại diện cử tri) cho ứng cử viên thắng cử. Số electors trong mỗi tiểu bang, một cách tổng quát, tương đương với tổng số dân biểu (congressmen and women) và thượng nghị sĩ (senators) tiểu bang đó có trong quốc hội. Trừ tại các tiểu bang Maine và Nebraska, thì các tiểu bang khác theo thể thức bầu cử “winner takes all” tức ứng cử viên thắng cử sẽ dành trọn số electors trong tiểu bang.


Toàn thể Hoa Kỳ có 538 electors tức 435 dân biểu, 100 thượng nghị sĩ và 3 electors từ District of Columbia bao gồm Washington DC là thủ đô liên bang. Ứng cử viên nào đạt được 270 electors sẽ đắc cử. Một điều đáng ghi nhớ là các electors này tuyên thệ bầu cho ứng cử viên đắc cử, nhưng luật lệ thay đổi tùy tiểu bang. Nhiều tiểu bang quy định tội hình luật nếu các electors không bầu phiếu cho ứng cử viên thắng cử trong tiểu bang. Có tiểu bang thì không. Những electors không bầu theo quy định được gọi là faithless electors. Những faithless electors này rất hiếm hoi. Trong lịch sử Hoa Kỳ đến nay chỉ có 157 người. Lần cuối cùng năm 2004 tại tiểu bang Minnesota.


Dĩ nhiên, có nhiều trường hợp xảy ra khi người đắc cử tổng thống chiếm đa số electors nhưng lại là thiểu số cử tri toàn quốc, như cuộc tranh cử giữa George W. Bush và Al Gore năm 2000. Bush thắng 271 eletoral votes. Gore 266 (vì một elector tại District of Columbia không bỏ phiếu). Tuy nhiên Gore được số phiếu cử tri toàn quốc cao hơn khoảng 540,000 phiếu.


Nguồn gốc của electoral college và các electors phát xuất từ giới điền chủ Hoa Kỳ từ thủa lập quốc, trước khi cuộc chiến tranh dành độc lập khỏi Đế quốc Anh. Họ là một giai cấp giàu có và trí thức, lãnh đạo cuộc chiến và muốn bảo vệ quyền lợi vị kỷ của mình.


Ngày nay, rõ ràng hệ thống bầu cử này không còn lý do tồn tại. Nền dân chủ Hoa Kỳ sẽ vững mạnh và hợp lý hơn nếu được cải tổ đặt căn bản trên đa số tuyệt đối (absolute majority) phiếu trực tiếp của người dân.


Hiện giờ, trên lý thuyết (và chưa bao giờ xảy ra trên thực tế), một liên danh ứng cử tổng thống Hoa Kỳ có thể chiếm đa số electors trong một cuộc bầu cử. Nhưng khi các electors bỏ phiếu thì họ có thể bầu cho liên danh ứng cử kia và lúc đó, nền dân chủ Hoa Kỳ sẽ trải qua một khủng hoảng lớn.


2. Sự sai biệt giàu nghèo trong xã hội quá xa:


Khi so với Úc và các quốc gia Tây Âu thì Hoa Kỳ thua hẳn trên phương diện này. Theo http://fortune.com/2015/...merica-wealth-inequality thì trong 55 quốc gia họ nghiên cứu, Hoa Kỳ đứng đầu về sự bất công giữa giàu và nghèo. Hoa Kỳ là một trong những quốc gia ít ỏi, kinh tế phát triển mà không có bảo đảm y tế phổ quát (universal medicare) như các cường quốc dân chủ khác, cho đến khi ObamaCare xuất hiện. Nhưng ObamaCare cũng chỉ là vá víu và không thể gọi là có tính phổ quát như tại Úc và các nước Tây Phương được.


Những phúc lợi xã hội tại Hoa Kỳ cũng thấp khi so sánh với các nền dân chủ cùng một trình độ phát triển khác trên thế giới.


Trên bình diện này, cuộc chạy đua giành chức vụ ứng cử viên đảng Dân Chủ giữa Hillary Clinton và TNS Bernie Sanders đem lại nhiều chỉ dẫn quan trọng cho xã hội Hoa Kỳ trong tương lai, mặc dầu ông Sanders thua cuộc sít sao và phải nhường ghế ứng cử viên cho Hillary Clinton. Tuy nhiên, theo quan điểm của tôi, Sanders đại diện cho một trào lưu đang đi lên, không những trong đảng Dân Chủ mà trong xã hội Hoa Kỳ nói chung. Đó là các lý tưởng có khuynh hướng xã hội chủ nghĩa (đúng nghĩa, không phải xã hội chủ nghĩa theo kiểu Mác Xít) như công bằng xã hội, đa văn hóa bao gồm các sắc tộc da đen, Hispanics, tăng cường trợ cấp xã hội cho người nghèo, đại học miễn phí, bảo đảm y tế hoàn vũ v.v...


Tuy Sanders thất bại trong chiến dịch trở thành ứng cử viên tổng thống năm 2016, nhưng những bảng giá trị ông đại diện sẽ sống còn trong tương lai và sẽ ảnh hưởng mạnh đến xã hội Hoa Kỳ trong tương lai.


3. Hoa Kỳ không phải là một chế độ chính trị đa đảng chân chính


Tuy quyền tự do thành lập đảng phái tại Hoa Kỳ phổ thông và nhiều đảng phái được thành lập, chính trường Hoa Kỳ từ lâu đã bị lưỡng đảng ngự trị và ở cấp bậc liên bang, không có đảng phái (và rất hiếm hoi có ứng cử viên độc lập) đắc cử vào Hành Pháp và Lập Pháp. Có thể nói rằng, Hoa Kỳ là một chế độ chính trị lưỡng đảng toàn diện ở cấp liên bang.


Ở các cấp địa phương và tiểu bang, thỉnh thoảng có các ứng viên các nhóm hoặc đảng phái nhỏ hơn đắc cử vào các chức vụ hành pháp, lập pháp, và tư pháp (vì tại Hoa Kỳ thỉnh thoảng vẫn có bầu cử các quan tòa) v.v... nhưng lưỡng đảng Dân Chủ và Cộng Hòa vẫn ngự trị gần như tuyệt đối trong các quốc hội tiểu bang và các chức vụ thống độc tiểu bang. Hậu quả là nền dân chủ Hoa Kỳ thiếu sự sinh động và sáng tạo, từ các đáy tầng (grassroot) của xã hội như tại Úc và các quốc gia dân chủ tiến bộ khác.


Khi lưỡng đảng độc chiếm môi trường chính trị thì các phe nhóm lợi ích lộng hành. Hoa Kỳ là một quốc gia tài nguyên vô tận. Các nhóm lợi ích, từ nhà nước như FBI, CIA, Ngũ Giác Đài... đến xã hội dân sự như các cơ quan tài phiệt, tôn giáo (nhất là các nhóm truyền giáo cực đoan Evengelicals), kỹ nghệ vũ khí, Wall Street... chỉ cần vận dụng, ảnh hưởng hoặc xâm nhập một trong hai đảng, hoặc cả hai là có thể thống trị xã hội Hoa Kỳ.


Điều này hoàn toàn không thể xảy ra hoặc sẽ rất khó xảy ra trong một nền dân chủ đa nguyên, đa đảng chân chính.


Đâu là nguyên nhân của những khuyết điểm nêu trên của nền dân chủ Hoa Kỳ?


Nguyên nhân dĩ nhiên bao quát và rất đa diện. Tuy nhiên, theo quan điểm của tôi, có 2 nguyên nhân quan trọng nhất liên hệ đến luật bầu cử các đại diện chính trị trong chính quyền:


1. Quyền tuyệt đối quyết định đi bầu phiếu hay không bầu phiếu:


Có thể gọi đây là quyền tự do bầu cử tuyệt đối tại Hoa Kỳ. Một công dân Hoa Kỳ có quyền đi bầu, hay không đi bầu. Dĩ nhiên trên nguyên tắc điều này phát huy quan điểm dân chủ.


Tuy nhiên trên thực tế, đây là một quyền tự do vô cùng bất công và phản động (reactionary). Lý do là vì, trong một nền dân chủ, người nghèo, người ít học, người da màu, người bị áp bức, luôn có khuynh hướng lười biếng, hoặc bận rộn không đi bầu. Hậu quả là họ không đủ người đại diện tại các trung tâm quyền lực. Những sắc luật, những chính sách quốc gia không phản ảnh quyền lợi gia cấp của họ. Từ đó phát sanh và củng cố bất công xã hội.


Lập luận rằng “không chịu đi bầu thì đáng đời” không phải là một lập luận khả tín. Con người phần lớn là sản phẩm của hoàn cảnh và xã hội. Chúng ta có trách nhiệm tạo ra hoàn cảnh công bằng cho mọi con người cá thể. Chính vì thế các quốc gia dân chủ tiền tiến thường có luật cưỡng bách bầu cử (compulsory voting), như Úc Đại Lợi và bất công xã hội giảm thiểu mạnh so với Hoa Kỳ.


2. Luật bầu cử căn cứ trên đa số tương đối và khái niệm “winner takes all” đưa đến tính nhị nguyên lưỡng đảng thay vì một chế độ đa nguyên đúng nghĩa tại cấp liên bang:


Phần lớn các cuộc bầu cử tại Hoa Kỳ căn cứ trên đa số tương đối (relative majority) và khái niệm “winner takes all”. Hai ý niệm này, khi kết hợp với nhau, là nguyên nhân lớn lao của những khuyết điểm trong nền dân chủ gạo cội này.


Trước hết đa số tương đối xảy ra khi trong các ứng cử viên, người thứ nhất được 33% phiếu, người thứ nhì 30%, người thứ ba 20% và người thứ tư 17% thì người thứ nhất với 33%, chiếu theo nguyên tắc “winner takes all” sẽ được tuyên bố thắng cử toàn điện. 


Trong khi đó, nếu áp dụng nguyên tắc đa số tuyệt đối (absolute majority) thì người thắng phải đạt đến ít nhất hơn 50% số phiếu mới có thể thắng cử. Nhiều quốc gia như tại Pháp chẳng hạn, nếu ứng cử viên tổng thống chưa đạt được đa số tuyệt đối vòng bầu cử đầu thì 2 ứng cử viên nhiều phiếu nhất phải được bầu lại vòng 2, hầu có đa số tuyệt đối.


Trong cuộc bầu cử quốc hội tại nhiều quốc gia dân chủ tiến bộ, phương thức bầu cử đại diện theo tỷ lệ (proportional representation) được áp dụng. Theo phương pháp này, một chính đảng hay nhóm có 5% số phiếu sẽ có 5% dân biểu trong quốc hội. Nếu có 30% sẽ có 30% dân biểu và nếu có đa số sẽ nắm quyền đa số trong quốc hội.


Trong cuốn “Dự Thảo Hiến Pháp Việt Nam trên quan điểm Dân Chủ Hiến Định, Pháp Trị và Đa Nguyên” tôi đã rút những ưu và khuyết điểm các nền dân chủ trên thế giới và đề nghị một dự thảo hiến pháp cho Việt Nam trên những nền tảng này.


Một cách tổng quát, nền dân chủ Hoa Kỳ không cần tu chính hiến pháp, mà chỉ cần thay đổi luật bầu cử, sẽ trở nên tiến bộ và công bằng hơn.


Tuy nhiên chế độ lưỡng đảng là một định chế thoái hóa, bảo thủ và vô cùng khó khăn thay đổi. Đó là lý do tại sao tôi chủ trương rằng, một hiến pháp tương lai của Việt Nam phải bao gồm ngay từ khởi thủy, những ý niệm khai phóng nhất nhân loại đương đại, hầu tránh những thế lực bảo thủ tương tự Hoa Kỳ trong tương lai.


03/11/2016
Luật sư Đào Tăng Dực