Hôm Thứ Ba vừa qua, đài phát thanh quốc gia NPR đã đi ngược dòng thời gian để trở lại năm 1776. Và trong 20 phút, họ đã tiếp tục truyền thống đọc Bản Tuyên Ngôn Độc Lập của Hoa Kỳ. Năm nay, để mở rộng đài NPR cũng gửi lên Tweeter bản tuyên ngôn này. Và trong 113 post với 140 chữ mỗi lần, họ đã tweet toàn thể nguyên văn của văn kiện quan trọng nhất lịch sử Hoa Kỳ.
Thật là một sáng kiến tuyệt vời.

Nhưng không, nhiều người sử dụng Twitter không nghĩ vậy. Khá nhiều người không nhận ra đó là bản tuyên ngôn. Có người còn mắng đài NPR: “Đây là lý do các anh sẽ bị cắt ngân sách.” Có người nghĩ NPR đã bị tin tặc tấn công “Có thể bạn không biết, nhưng có vẻ @NPR bị đột nhập, tweet như điên.” Và những lời tweet xỉ vả tăng đến mức tột đỉnh trong đoạn mà tuyên ngôn chỉ trích, với đầy đủ chi tiết, cách mà Vua George III của Anh Quốc đã đối xử với 13 thuộc địa của ông. NPR tweet: “Ông đã cản trở việc thi hành công lý, bằng cách từ chối đồng ý cho những luật để thiết lập quyền tư pháp.” Một tweet khác của NPR viết: “Một ông hoàng mà cá tính được đánh dấu bởi mọi hành động vốn có thể định nghĩa là một nhà độc tài, không đáng làm nhà cai trị của một dân tộc tự do.”
Một số người, vẫn chưa hiểu điều mà NPR tweet chính là Bản Tuyên Ngôn Độc Lập, giả định những hàng chữ đó là để chê trách Tổng Thống Trump và chính phủ hiện thời.
Chẳng hạn khi NPR tweet: “Nó là quyền của nhân dân để thay đổi hay hủy bỏ, và đặt ra một chính quyền mới.” Một người tweet: “Thế là NPR kêu gọi cách mạng. Cách lý thú ủng hộ bạo động trong khi nghe có vẻ ‘yêu nước.’ Ngầm ý của họ quá rõ.” Một người khác viết: “Tuyên truyền là điều duy nhất họ biết? Cố ủng hộ một người muốn làm một cái gì về sự bất công ở nước này #drainingtheswamp.” Có người người viết: “Nghiêm chỉnh, đây là ý kiến ngu xuẩn nhất mà tôi chưa từng thấy trên Twitter. Thực sự không ai sẽ đọc 5,000 tweets về thứ đồ sọt rác này.” Và lại kêu gọi “Cắt ngân sách #NPR để đám cầm đầu Hollywood trả tiền cho tuyên truyền thiên lệch của họ.”
Dĩ nhiên cũng có những người nhận ra. Một người viết “Bwahaha. Tôi thích cái ông nói NPR nên bị rút tiền vì đe dọa nổi dậy. VUA GEORGE ĐỆ III KHÔNG PHẢI TRUMP.”
Đến hôm Thứ Tư thì hầu hết những người tweet xỉ vả NPR đã biết mình lầm và hạ xuống rất nhiều những tweets phản ứng nhưng có một người đã nhận mình sai. Ông D.G.Davies viết: “Tôi tweet một lời phê bình RẤT ngu. Nhưng hãy tự hỏi, nếu đọc cho người Mỹ trung bình, liệu họ có biết là bạn đang đọc Bản Tuyên Ngôn Độc Lập không? Nay tôi mới biết.”
Mà quả thật vây, vào ngày 4 Tháng Bảy, 1776, chuông nhà thờ vang dội trên toàn thành phố Philadelphia. Quốc Hội Lục Địa đã chấp thuận Bản Tuyên Ngôn Độc Lập để thông báo cho toàn thế giới là mục tiêu của cuộc nổi dậy của các cư dân, vốn bắt đầu cách đó một năm, không phải chỉ là để dành quyền tự trị bên trong Đế Quốc Anh. Thực ra, phe nổi dậy muốn đi tìm việc thành lập một nền cộng hòa độc lập, một hình thức chính trị mà thế giới chưa từng thấy. Đòi hỏi của họ được khoác bằng những ngôn từ vô cùng mới lạ về quyền tự nhiên, họ viết: “mọi người sinh ra đều bình đẳng,” và “họ được tạo hóa ban cho những quyền bất khả xâm phạm, trong đó có quyền sống, tự do và theo đuổi hạnh phúc.”
Các tác giả của văn bản cách mạng này khuyến cáo là tất cả các quốc gia phải tôn trọng những quyền này nếu không sẽ phải chịu hậu quả “ở bất cứ nơi nào một hình thức chính quyền trở thành phá hoại những mục tiêu này, nó là quyền của nhân dân thay đổi hay hủy bỏ nó, và dựng lên một tân chính quyền.”
Đó thật là một lập trường cực đoan không những chỉ trong thế giới vẫn còn bị chế ngự bởi các vị vua vốn đã dành quyền cai trị từ thượng đế, mà ngay cả đến ngày nay. Chính vì vậy nó đã làm cho nhiều người ngay thời đại này ở Hoa Kỳ cho đó là một văn kiện “phản động.”
Điều cũng hiển nhiên là nhiều người Mỹ ngày nay không tin vào những lý tưởng căn bản của Bản Tuyên Ngôn Độc Lập: “Chúng tôi duy trì những sự thật này là hiển nhiên, rằng con người sinh ra ai cũng bình đẳng, rằng họ được đấng tạo hóa ban cho một số quyền bất khả xâm phạm, trong đó có quyền sống, tự do và theo đuổi hạnh phúc.” Rất nhiều người Mỹ ngày nay tin là con người sinh ra không bình đẳng và một khi mình đã là dân Mỹ thì những người khác không có quyền là dân Mỹ nữa.
CNN, vốn không phải là một hệ thống truyền thông được những ủng hộ viên của tổng thống Trump ưa thích, đã viết: “NPR kêu gọi thính giả lật đổ chính quyền hẳn đã là một điều lý thú vào Ngày Lễ Độc Lập. Nhưng hệ thống phát thanh quốc gia đã không kêu gọi cách mạng, và họ cũng không gọi tổng thống là một nhà độc tài. NPR đã chỉ làm điều mà họ vẫn làm vào ngày 4 Tháng Bảy: Đọc Bản Tuyên Ngôn Độc Lập. Tổ chức truyền thông quốc gia đã đọc văn kiện lịch sử này trên làn sóng từ gần 30 năm nay để chào đón ngày đại lễ. Chỉ có đây là lần đầu tiên truyền thống này được đưa lên Twitter.”
Điều còn đáng nói hơn đối với bên ngoài nước Mỹ là nó đã có ảnh hưởng sâu đậm trên nền ngoại giao của nước Cộng Hòa son trẻ này. Khác với những nhà ngoại giao từng trải và đầy hoài nghi của Cựu Thế Giới, các chính trị gia Hoa Kỳ không thể hài lòng với một chính sách ngoại giao kiểu “realpolitik” dựa trên khuyến cáo của Thucydide là “kẻ mạnh sẽ làm điều họ có thể làm và kẻ yếu chịu đựng điều họ phải chịu đựng.”
Các cha già dân tộc Hoa Kỳ, theo sử gia Robert Kagan, trong cuốn lịch sử về ngành ngoại giao của nước Mỹ, mà ông đặt cho một cái tên lý thú “Dangerous Nation – Quốc Gia Nguy Hiểm,” đã “tình cờ phát minh ra một chính sách ngoại giao mới dựa trên chủ thuyết toàn cầu vốn nảy sinh từ cuộc cách mạng.” Như cố Tổng Thống Thomas Jefferson, tổng thống thứ ba của Hoa Kỳ, giải thích: “Chúng ta chỉ ra con đường để các quốc gia đang gặp khó khăn, mà muốn, như chúng ta, ra khỏi chế độ độc tài mà họ đang chịu đựng.”
Dĩ nhiên, sự quyết tâm theo đuổi những lý tưởng đó chưa bao giờ toàn vẹn và toàn hảo. Trong những năm đầu, Hoa Kỳ dung túng nô lệ và trong những thời gian sau này, họ dung túng các nhà độc tài. Và không phải lúc nào lý tưởng của Hoa Kỳ cũng được diễn dịch sang một thành công ngoại giao. Một đôi khi, như ở Việt Nam hay ở Iraq, những lý tưởng này đã dẫn Hoa Kỳ đi lạc đường. Nhưng nói chung, Hoa Kỳ đã rộng rãi hơn và ít chỉ lo cho quyền lợi kỹ hơn là bất cứ một cường quốc nào khác trên thế giới – và chính thái độ đó đã khiến Hoa Kỳ trở thành quốc gia thành công nhất trong hai thế kỷ vừa qua.
Nhưng nay nhân dân Hoa Kỳ và do đó các chính khách mà họ bầu lên, có vẻ đã không còn tin tưởng vào lý tưởng của Thomas Jefferson nữa.
Nếu các công dân Hoa Kỳ không nhận ra Bản Tuyên Ngôn Độc Lập thì tổng thống của Hoa Kỳ có vẻ không coi những lý tưởng trong bản tuyên ngôn đó là tiêu chuẩn. Ông gây sự với những đồng minh dân chủ của Hoa Kỳ, từ Đô Trưởng Sadig Khan của Luân Đôn đến Thủ Tướng Angela Merkel của Đức, trong khi ca ngợi các nhà độc tài. Chả thế mà ông đã khen ông Abdel Fattah al-Sisi của Ai Cập, một nhà độc tài quân phiệt, là “a fantastic guy – một anh chàng tuyệt vời,” ông Kim Jong Un của Bắc Hàn là “smart cookie” và ông Tập Cận Bình của Trung Cộng là “một người rất tốt” vốn “yêu nhân dân Trung Quốc.” Ông đã ca ngợi Tổng Thống Rodrigo Duterte của Philippines, người đã cho giết ít nhất 7,000 người không xét xử, rằng ông đã làm “một công việc tốt khó tin về vấn đề ma túy,” trong khi ông lên tiếng chúc mừng ông Recep Tayyip Erdogan khi ông đã chiến thắng trong một cuộc bầu cử gian lận vốn được rộng rãi coi như là ngọn đòn chí tử cho nền dân chủ Thổ Nhĩ Kỳ.
Đó thật là một điều đáng buồn vì suốt thế kỷ thứ 20 và những năm đầu của thế kỷ 21, Hoa Kỳ vẫn là “ngọn đèn sáng trên đồi” cho tất cả những dân tộc còn chịu sự chế ngự của một chế độ độc tài. Ngay cả đến năm 2016, sự việc người dân Việt Nam ở Sài Gòn đổ ra đường từng từng lớp lớp để đón Tổng Thống Barack Obama cũng là vì họ tin là Hoa Kỳ và tổng thống của Hoa Kỳ là tiêu biểu cho ước vọng dân chủ mà họ thèm khát, và trong thâm tâm vẫn hy vọng là Hoa Kỳ sẽ giúp họ đạt được điều mơ ước. Cũng như mọi người trên thế giới, họ ao ước được hưởng “quyền sống, tự do và theo đuổi hạnh phúc.”
Lê Phan