Xét quan niệm tổ chức của Đông phương, chúng ta thấy triều đình hay đảng chính trị thường dựa trên nền tảng vì nghĩa, tụ nghĩa, kết nghĩa. Thành viên tìm đến với nhau, ngồi lại với nhau, cùng nhau làm việc dân việc nước; tức là việc nghĩa, việc công, việc chung. Và những con người vì nghĩa vì dân vì nước mà dấn thân họat động cũng được gọi là nghĩa sĩ, nghĩa quân, nghĩa binh. Tổ chức định đặt căn cứ trên động lực tinh thần, một lòng làm việc chung mà phục vụ cho quê hương dân tộc, hoặc gây phúc lập đức và “bước đi vào lòng muôn dân!”

Mục đích của việc kết tụ trong tổ chức là để đền ơn đáp nghĩa, hay làm ơn làm nghĩa cho nhau. Hình thức tổ chức của Đông phương rất gần gũi và thích hợp với nhân tình, nhân bản, nhân quyền… Nhưng họat động lại thường nặng phần chủ quan, lỏng lẻo, nhẹ phần công tác, và nẩy sinh ra tệ trạng xã hội. Mặt khác, tổ chức khó khai thác và ứng dụng triệt để những điều kiện thành công khách quan! Đó là điểm yếu trong công việc tổ chức của người Đông phương, và thường dẫn đến thất bại của đảng chính trị từng hoạt động tại Việt Nam.

Ngược lại, theo quan niệm Tây phương, nền tảng tổ chức là “hợp tác” để cùng nhau làm việc. Nhưng mục tiêu của tổ chức là “hữu hiệu,” làm sao cho hoàn thành công tác, và mục đích của tổ chức là “hưởng lợi.” Mọi người có lợi, và càng hưởng lợi nhiều thì càng tốt. Cái lợi thành động lực đã khiến con người tích cực tham gia và làm việc trong tổ chức.

Do chủ trương “hợp tác sao cho hữu hiệu để hưởng lợi” đã phát sinh ra hình thức tổ chức mà ngày nay chúng ta gọi là “dân chủ.” Hình thức này dựa trên nguyên tắc “đa số thắng thiểu số,” và phương thức “bầu cử có nhiệm kỳ.” Kết quả đã mang lại thành công trong việc xử dụng tài lực, nhân lực và vật lực trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước. Tuy nhiên, vì hạn hẹp vào “lợi” cho nên tổ chức chỉ thích ứng trên phương diện “có lợi” mà thôi.

Vì chủ đích hưởng lợi, nên đảng phái cầm quyền thường rơi vào tệ trạng với nguy cơ man trá, thủ đoạn để thành công. Chủ trương “đa số thắng thiểu số” của Tây phương thì “mạnh được yếu thua,” “ai thắng thì có công lý,” và trở thành “hình thức hợp pháp” đã giúp cho nhóm người mạnh đàn áp kẻ yếu, người có quyền lực thì bóc lột kẻ thế cô, và pháp lý trở thành dụng cụ của bất công.

Dấu chỉ rõ ràng nhất của bất công xã hội là sự hiện diện của “nhóm đặc quyền” trong đảng chính trị cầm quyền, tức những người được hưởng quyền lợi vượt quá nhiệm vụ của họ. Bất cứ ở đâu, bất cứ chế độ nào, dầu với nhiệm vụ gì, dầu dưới danh xưng gì, hễ có nhóm đặc quyền là có bất công. Đặc quyền càng nhiều, càng lâu dài, nhóm hưởng đặc quyền càng đông thì bất công lại càng khủng khiếp.

Và nhìn lịch sử cận đại Việt Nam đã chưa có đảng chính trị với lớp người cán bộ họat động đúng nghĩa, để tạo ra truyền thống lãnh đạo và tổ chức – tức phần tinh anh của con người được lưu truyền và phát triển qua các thời đại. Nhân lọai sống chung, bao triệu năm khi chưa có ngôn ngữ, chữ viết thì đã có tổ chức và lãnh đạo. Đối với các ngành nghề, văn chương chữ nghĩa, khoa học kỹ thuật... con người có thể truyền thụ và hấp thụ nhanh chóng. Nhưng tổ chức và lãnh đạo lại là phần tinh anh của con người, chỉ được giáo dục qua truyền thống, tức kinh nghiệm của thế hệ trước truyền lại cho con cháu.

Dân các nước chậm tiến, chẳng những chậm tiến về khoa học kỹ thuật mà còn chậm tiến nguy hại hơn, là thiếu truyền thống lãnh đạo và tổ chức để xây dựng và phát triển đất nước – đang khi nhiều quốc gia nhược tiểu, lạc hậu và chậm tiến lại ít quan tâm tới truyền thống lãnh đạo và tổ chức, mà có chăng chỉ thành lập ra tổ chức “đảng đại chúng” với “nhóm đặc quyền” của đảng Cộng Sản Việt Nam, chớ thật sự không phải là đảng chính trị với lớp người làm việc nước.

Trong sách “Chính Đảng và Chính Trị Hoa Kỳ – Parties and Politics in America” (1960) Clinton Rossister nhận định rằng chính trị đã cứu vãn nền kinh tế Hoa Kỳ trong cuộc đại khủng hỏang vào năm 1930: “Tổ chức cuối cùng đã bẻ gãy được chính sách nô lệ và chủ nghĩa địa phương ở Hoa Kỳ là chính đảng. Người Hoa Kỳ đã nhận của đảng chính trị những giúp đỡ đầu tiên về tự do, công bằng và tình huynh đệ, cũng như với phương thức thích hợp nhất, các đảng chính trị đã và đang biến cải những hy vọng và thất vọng vô hình, thành những đề nghị có thể hiểu được, có thể bàn cãi được được, để được dân chúng chấp nhận và trở thành hiện thực,” (tr. 100) (1*). Những điều này chứng tỏ tầm mức quan trọng của đảng chính trị trong thời đại kỹ nghệ (Industrial Revolution) của nhân loại, cũng như đối với hiện tình của dân tộc Việt Nam ngày nay.

Trong nội bộ đảng chính trị cũng có hai cánh tả hữu, đối lập và xây dựng để thành viên bất đồng ý kiến nhập sang cánh khác mà sinh hoạt, không có chuyện bỏ đảng vì thiếu lối thoát. Đảng đối lập đóng một vai trò trong việc ngăn cản sự qúa đà hoặc chuyên chế của đảng cầm quyền, là đại biểu cho những ý kiến khác biệt, và là động cơ thúc đẩy đảng cầm quyền cố gắng sửa sai. Tuy nhiên trong thực tế, đối lập cũng luôn tìm cách soi mói và chỉ trích đảng cầm quyền để mong kiếm phiếu, nhưng chính vì thế mà họat động xã hội được thăng tiến. Hơn nữa, đảng đối lập mà không có thực lực chính trị tương xứng với đảng cầm quyền thì giấc mộng tham chính chẳng bao giờ thành công.

A. Chính Đảng Thế Giới

Đọc cuốn “Dân chủ và Giáo dục: Giới thiệu các Triết học Giáo dục – Democracy and Education: An Introduction to the Philosophy of Education” triết gia Hoa Kỳ John Dewey (1859-1952) nhận xét về đảng chính trị: “Mỗi cá nhân chỉ tìm thấy được sự an toàn và được bảo vệ, mà đây là tiền đề cho sự tự do, khi họ tập họp lại với nhau. Và rồi những tập hợp này, để bảo toàn sự hữu hiệu của chúng, giới hạn trở lại tự do của các cá nhân trong đó… Bây giờ, chúng ta có một hình thức tổ chức giáp xác với những cá thể yếu đuối bên trong và chiếc vỏ cứng bên ngoài.” Và ông định nghĩa, “Một đảng chính trị tân thời là tập hợp của những người có triết lý, lý tưởng, mục tiêu, hay ý nguyện tương đồng.” (2*)

Người ta cho rằng, đảng chính trị cũng giống như ban âm nhạc hay hội túc cầu… Tuy nhiên đảng có tham vọng lớn hơn, đó là lập chính quyền và giành lấy chính quyền. Chỉ khi nào đảng có được chính quyền trong tay, thì lúc đó đảng mới thực hiện được mục tiêu, lý tưởng của mình… hoặc tối thiểu đảng cũng phải giành được số ghế trong Quốc Hội thì mới phát huy được khả năng hiện thực của đảng. Căn cứ theo kết qủa họat động, và tùy thuộc tham vọng của đảng, mà người ta có định nghĩa đảng đó theo như cơ cấu, danh xưng, lý thuyết hay chủ trương họat động.

I. Khuynh Hướng Chính Trị

Trong chính đảng, cho dù có cùng mục tiêu, lý tưởng, quyền lợi… nhưng khuynh hướng đảng viên cũng có nhiều khác biệt. Từ dị biệt đảng phân ra nhiều cánh, từ cực tả đến cực hữu, như cánh cực tả (radical), cánh trung tả (liberal), cánh trung hữu (conservative), cánh cực hữu (reactionary). Và giữa các cánh tả hữu, lại còn nhiều khuynh hướng cực đoan hơn, như trung lập, trung tả…
 
1. Cánh Cực Tả

- Muốn có những thay đổi cực đoan.
- Có khuynh hướng xử dụng bạo lực và phương thức bất hợp pháp để đạt được mục đích.
- Luôn chống đối và theo cách phê bình khắc nghiệt đối với trật tự xã hội đương thời.
- Không bị ràng buộc bởi truyền thống nào.

2. Cánh Trung Tả

- Ủng hộ những thay đổi lớn nếu thay đổi này được thực hiện bằng phương thức hợp pháp.
- Muốn có đổi mới hơn là cứ giữ nguyên sự việc đang diễn biến.
- Có khuynh hướng đi tìm sự tự do một cách tối đa.
- Chấp nhận có mức độ xáo trộn trật tự xã hội để đổi lấy sự tự do cá nhân.
- Nhấn mạnh đến sự xứng đáng làm người.
- Thành viên trong cánh trung tả thường lạc quan và tin tưởng vào bản chất tự nhiên của con người.

3. Cánh Trung Hữu

- Ủng hộ những thay đổi vừa phải, chậm từ từ.
- Quan tâm đến sự bảo toàn trật tự căn bản trong xã hội.
- Cho tới những thay đổi chỉ nên có tính cách hoán đổi, chớ không hủy bỏ hoàn toàn cái cũ.
- Rất yêu nước, tuân hành mệnh lệnh của thượng cấp, chấp hành trật tự và luật pháp.
- Nhìn nhận con người là chưa hoàn hảo và cần sự giám thị.

4. Cánh Cực Hữu

- Những thành viên thuộc cánh cực hữu thường chống đối những thay đổi chính sách xã hội một cách cực đoan mù quáng.
- Bảo vệ những địa vị xã hội.
- Sẵn sàng dùng phương thức bất hợp pháp để đạt mục tiêu.

II. Sinh Hoạt Chính Đảng

Các đảng chính trị luôn phải đấu tranh trong những cuộc tranh cử, bầu cử để có thể nắm được chính quyền và giữ chính quyền. Những quốc gia như Hoa Kỳ, Gia Nã Đại, Úc Đại Lợi – các đảng chính trị tổ chức và sinh hoạt theo ba cấp, từ cấp quốc gia, cấp tiểu bang hay tỉnh, và cấp địa phương (quận). Song hành với tổ chức hành chính quốc gia, đảng chính trị cũng tổ chức và sinh hoạt ở khu vực bầu cử.
 
Đảng chính trị là nhu cầu quan trọng và cần thiết cho chính thể dân chủ. Trong thể chế chính trị dân chủ đảng chính trị là Đại Biểu Dân Chủ, công dân chọn người đại diện cho mình từ đảng chính trị vào chính quyền để làm luật và thực thi luật. Và công dân chọn người đại diện cho mình từ đảng chính trị vào các ghế trong chính quyền để tranh luận, mổ xẻ các vấn đề quốc gia một cách công khai, ích quốc lợi dân. Bởi thế đảng chính trị hoạt động với những công tác định sẵn:

- Chọn ứng cử viên vào điều hành văn phòng công quyền.
- Phụ giúp tổ chức guồng máy chính quyền.
- Làm đối lập với đảng cầm quyền.
- Gây qũy để vận động tranh cử cho những cuộc bầu cử sắp tới.
- Đảng luôn thông báo đến cử tri của mình về những chương trình hoạt động, những khó khăn mà chính phủ đang gặp phải, cũng như đưa ra tranh luận để tìm ra phương thức giải quyết

III. Hệ Thống Chính Đảng

Đảng chính trị thường xử dụng cơ quan ngôn luận báo chí, truyền thanh truyền hình làm phương tiện thông tin phổ biến chương trình hoạt động của đảng. Sở dĩ phải rộng đường dư luận vì đảng cầm quyền còn hy vọng tái đắc cử, hoặc đảng đối lập khai thác và phê bình yếu điểm của chính quyền, tạo ra điểm thắng cho đảng mình trong kỳ tranh cử sắp tới. Thông thường chính đảng đơn giản hóa các vấn đề phức tạp của quốc gia, nhằm làm sao cho cử tri dễ dàng chọn lựa. Muốn đắc cử, ứng viên đưa ra điểm nóng mà đa số cử tri chú ý, đồng thời cũng là yếu điểm mà đảng cầm quyền lơ đãng và ít giải quyết.

1. Độc Đảng

Các lãnh tụ độc tài rất hoan hỉ và ưa thích phương thức cai trị độc đảng, họ chấp nhận ma giáo “muôn năm trường thọ, nhất thống giang hồ.” (Tiểu thuyết kiếm hiệp của Kim Dung). Đảng độc quyền về mọi mặt chính trị, kinh tế, quân sự, văn hóa, giáo dục, xã hội… Tuy cũng tổ chức bầu cử rầm rộ, nhưng mục đích gây phấn chấn nội bộ và đề cao đảng viên với đại chúng… đã bao lãnh tụ giải thích chương trình họat động của đảng tràng giang đại hải và hứa hẹn đủ thứ, nhưng tòan dân đã mỏi mòn chờ trông.

Như tại Việt Nam hiện nay, xin hỏi phổ thông đầu phiếu là gì, khi sinh hoạt chính trị bị cướp khỏi tầm tay người dân, chỉ còn hoạt động một chiều: đảng cử dân bầu?

Dân tộc ta được hưởng gì, khi phổ thông đầu phiếu biến thành phương tiện tranh đoạt dành đặc quyền cho cán bộ có chủ trương thủ đoạn, mạnh được yếu thua?

Dân tộc ta chọn lựa được gì, khi mà khu vực bầu phiếu phân chia theo tiêu chuẩn lợi ích cho đảng cầm quyền?

Dân tộc ta bầu người đại diện cho mình. Nhưng xin hỏi, đại đa số cử tri đã không biết mục tiêu thực sự của các ứng cử viên; lại nữa, dân biểu tranh đấu cho nguyện vọng người dân địa phương nhưng lại không được quyền phát biểu trái với đường lối chủ trương của đảng cầm quyền.

Và rồi dân biểu thay mặt dân, nhưng sau ngày đắc cử họ không còn thuộc thành phần đại chúng hay dân tộc, mà lại gia nhập vào nhóm đặc quyền hưởng nhiều đặc lợi suốt đời.

Đang khi còn tranh đấu, còn vận động thì họ quảng cáo rầm rộ với nhiều chương trình tân tiến, vì dân vì nước… nhưng lấy gì bảo đảm cho rằng họ thực thi? Nhìn lại những ngày bầu cử trong lịch sử, lá phiếu cũng được vận động qua đặc ân tạm bợ và lời hứa hẹn mị dân, mị cán bộ…. Dân tộc ta sẽ thực sự được gì?

Ngoài ra chế độ dân chủ như ở Mễ Tây Cơ cũng là hình thức độc đảng, đảng Cách Mạng (Partido Revolucionario) chẳng thua kém gì đảng độc tài Cộng Sản. Đảng này kiểm soát chính quyền từ năm 1920 và thắng tất cả các ghế ở cấp tiểu bang hay thành phố lớn; đang khi các đảng phái nhỏ không thể cạnh tranh nổi với đảng cầm quyền. Hậu qủa của nạn độc tài chính trị đã dẫn tới cảnh dân đói nước nghèo!

Độc đảng dẫn đến quyền lực tuyệt đối, là nguyên nhân tạo ra tai họa cho dân tộc. Đó cũng là điều chúng ta cần tránh, đừng để vướng mắc sai lầm tái diễn.

2. Đa Đảng

Các quốc gia như Pháp, Ý, Nhật Bản, Tích Lan… đa đảng. Những nước này thường có bốn năm đảng chính trị mạnh, và nhiều đảng nhỏ. Mỗi đảng lại có một chính sách riêng về kinh tế xã hội. Một hai đảng “tả khuynh” thì chủ trương Tự Do, Cấp Tiến. Một hai đảng “trung dung” có chủ trương Dung Hòa, Trung Lập. Một hai đảng “hữu khuynh” lại chủ trương Bảo Thủ.

Quốc gia đa đảng thì khó có một đảng nào thắng bầu cử để giữ chính quyền, cho nên phải có hai đảng liên minh thành lập nội các. Khi hai đảng không đồng ý với chính sách hay chương trình hoạt động chung, thì liên minh tan rã và thường kéo theo sự xụp đổ chính quyền. Nhìn chung, hệ thống đa đảng thường làm cho chính quyền yếu hơn hệ thống lưỡng đảng.

3. Lưỡng Đảng

Hệ thống lưỡng đảng đã thành hình ở những quốc gia dùng Anh ngữ, dù rằng có nhiều đảng nhỏ nhưng chỉ quy tụ nơi hai đảng chính. Anh Quốc có đảng Bảo Thủ (Conservative) và Lao Động (Labor). Hoa Kỳ có đảng Cộng Hòa (Republican) và Dân Chủ (Democratic). Gia Nã Đại có đảng Bảo Thủ Tiến Bộ (Progressive Conservative) và Tự Do (Liberal) (3*). Hay Úc Đại Lợi có những đảng chính trị nhỏ nhưng một trong hai đảng lớn giữ chính quyền. Thông thường, dân chúng vùng kỹ nghệ bỏ phiếu cho đảng Tự Do, vùng nông nghiệp thì bỏ phiếu cho đảng Bảo Thủ. Mặc dù trong nước có hai đảng nhưng mỗi đảng lại kiểm soát một vùng, và cử tri bỏ phiếu cho ứng cử viên đảng mình.

IV. Chính Đảng Hoa Kỳ

Năm 1787 các nhà lãnh đạo chính trị Hoa Kỳ về họp tại Philadelphia soạn thảo Hiến Pháp, tuy không đề cập đến đảng chính trị, nhưng George Washington chủ tọa Hội Nghị Lập Hiến thống nhất 13 tiểu bang, và có nhiều lãnh tụ đảng phái chống đối xảy ra. Dù có bất đồng chính kiến, nhưng vì quyền lợi kinh tế, chính trị, xã hội của người Hoa Kỳ đã buộc mọi người phải ngồi lại để thành lập tổ chức chính trị.

Một nhóm người gọi là Nhóm Liên Bang (Federalists) ủng hộ chính phủ Liên Bang mạnh. Những người chống đối được gọi là Nhóm Chống Liên Bang. Đây là hai tổ chức chính trị đã hình thành trước khi Washington trở thành tổng thống vào năm 1789. Sau đó hai nhóm này phát triển thành hai đảng chính trị đầu tiên của Hoa Kỳ: Đảng Liên Bang (Federalist Party) và Đảng Dân Chủ Cộng Hòa (Democratic Republican Party). Đảng Liên Bang lãnh đạo bởi Alexander Hamilton muốn có chính quyền trung ương mạnh. Đảng Dân Chủ Cộng Hòa lãnh đạo bởi Thomas Jefferson ủng hộ chính quyền trung ương yếu.

Sau cuộc Bầu Cử Tổng Thống năm 1816, lưỡng đảng không giữ được sự thống nhất, một trong những nhóm của đảng Dân Chủ Cộng Hòa do Andrew Jackson lãnh đạo, tới khoảng năm 1830, nhóm này tách ra gọi là người Dân Chủ.

1. Đảng Dân Chủ

Đảng Dân Chủ là đảng kỳ cựu nhất hoạt động tại Hoa Kỳ. Có sử gia cho rằng Đảng Dân Chủ bắt đầu vào những năm 1790 với Thomas Jefferson, nhưng đa số lại quả quyết nguồn gốc của Đảng Dân Chủ bắt đầu sau chiến dịch vận động tranh cử tổng thống năm 1824, và Andrew Jackson thắng cử vào năm 1828.

Từ năm 1828 đến 1860, Đảng Dân Chủ thắng tất cả các cuộc tranh cử tổng thống, mặc dù trong đảng có những bất đồng về các vấn đề như nô lệ, thuế khóa… và gặp nhiều khó khăn về nội bộ. Tới năm 1832 thì có nhiều nhóm chống đối lại Tổng Thống Jackson và thành lập Đảng Tự Do (Whig Party), nhưng Đảng Tự Do không thống nhất và phát triển đủ mạnh để dân chúng Hoa Kỳ ủng hộ.

Cho tới thập niên 1850 Đảng Dân Chủ chia rẽ vì một số người chống đối, hoặc ủng hộ sự kéo dài chế độ nô lệ. Năm 1860 đảng này đề cử người tranh cử tổng thống, nhưng không thắng được ứng cử viên của Đảng Cộng Hòa Abraham Lincoln, và vì thế mà Hoa Kỳ lâm cảnh nội chiến vào năm 1861 đến năm 1865.

Từ 1860 đến 1932, Đảng Cộng Hòa đổ lỗi cho Đảng Dân Chủ gây ra cuộc nội chiến Civil War. Ngược lại, Đảng Dân Chủ đổ lỗi cho Đảng Cộng Hòa gây ra cuộc đại khủng hoảng kinh tế vào năm 1930. Tóm lại, Đảng Dân Chủ giữ ghế tổng thống từ năm 1933 cho tới 1953 và kiểm soát luôn lưỡng viện quốc hội.

2. Đảng Cộng Hòa

Đảng Cộng Hòa khởi đầu bằng những loạt biểu tình chống Nô Lệ tại miền Trung Tây Hoa Kỳ vào năm 1854. Vào thời kỳ này Đảng Tự Do tan rã, và nhiều đảng viên Tự Do cũng như Dân Chủ ở miền Bắc Hoa Kỳ chống đối sự kéo dài chế độ Nô Lệ. Đảng Cộng Hòa là đại diện cho quan điểm này nên đã kết nạp đảng viên một cách nhanh chóng. Ứng cử viên tổng thống của Đảng Cộng Hòa đầu tiên ra tranh cử là John C. Fremont dù bị thất cử nhưng đã chiếm được 11 tiểu bang miền Bắc.

Và từ năm 1860 khi Abraham Lincoln đắc cử cho đến 1928, Đảng Cộng Hòa thắng 14 trên 18 cuộc tranh cử tổng thống. Chính sách của đảng đáp ứng nhiều nhóm gồm nông gia, kỹ nghệ và thương gia. Vụ bêu xấu tiền bạc của Tổng Thống Ulysses S. Grant vào năm 1879, và trước đó, nền kinh tế bấp bênh đã gần làm hỏng cuộc vận động tranh cử năm 1876.

Năm 1912 Tổng Thống William Howard Taft là lãnh tụ đã gây chia rẽ Đảng Cộng Hòa. Nhóm Cộng Hòa Tiến Bộ chọn Theodore Roosevelt làm Tổng Thống từ 1901 đến 1909, tiếp đến là cuộc tranh cử, và nhóm Bảo Thủ Cộng Hòa lại chọn Ông William Howard Taft tái tranh cử tại đại hội đảng tổ chức vào năm 1912. Ông Theodore Roosevelt ly khai với Đảng Cộng Hòa để thành lập Đảng Cấp Tiến (Progressive Party). Sự chia rẽ trong nội bộ đã làm cho Đảng Cộng Hòa thất cử.

Trong Đệ Nhị Thế Chiến (1939-45) Đảng Cộng Hòa lại chứng tỏ cho dân chúng Hoa Kỳ thấy được dấu hiệu phục hồi sinh lực của đảng. Năm 1946, đảng thắng cử ở Lưỡng Viện Quốc Hội lần đầu tiên kể từ năm 1928. Cho tới năm 1952 Dwight D. Eisenhower đắc cử tổng thống và mang lại chiến thắng vẻ vang cho Đảng Cộng Hòa sau 24 năm mất ghế. Năm 1956 Tổng Thống Eisenhower tái đắc cử nhưng ông chỉ chiếm được đa số ở Quốc Hội có hai năm đầu trong tám năm làm tổng thống của ông.

3. Các Chính Đảng Khác

Tại Hoa Kỳ cũng có nhiều đảng chính trị khác như Tự Do Cộng Hòa (Liberal Republicans, 1872), Cấp Tiến (Progressives, 1912), Kim Dân Chủ (Gold Democrats, 1896), Xã Hội (Socialists, 1901), Công Xã (Socialists Workers, 1938)… Nhưng các đảng này chưa bao giờ thắng cử tổng thống. Những khi tư tưởng của các đảng nhỏ này vừa đề ra và được đại chúng ủng hộ, thì ngay lập tức cả hai đảng lớn Dân Chủ và Cộng Hòa đều thay đổi đường lối nhằm đáp ứng kịp thời lòng dân. Nhiều tiểu bang Hoa Kỳ ủng hộ mạnh cho một đảng, và đảng này kiểm soát tiểu bang. Từ cuộc Nội Chiến đến năm 1960 đảng Dân Chủ kiểm soát các tiểu bang miền Nam, Cộng Hòa kiểm soát các tiểu bang miền Trung Tây.

V. Chính Đảng Úc Đại Lợi

Nếu chúng ta chấp nhận định nghĩa của triết gia John Dewey, “Một đảng chính trị tân thời là tập hợp của những người có triết lý, lý tưởng, mục tiêu, hay ý nguyện tương đồng,” thì Úc Đại Lợi từ năm 1972 đến 1976, chỉ trong 4 năm hoạt động đã có trên 60 đảng chính trị. Và như thế, nhìn lại số tổ chức đảng của người Việt Nam sau năm 1975 tới nay, quốc nội và hải ngọai, còn quá ít nếu so sánh với số đảng phái của người Úc Đại Lợi.

Nhưng trên thực tế, những đảng chính trị có khả năng đưa đảng viên vào lập pháp chỉ gồm có Đảng Lao Động (Labor Party), Đảng Tự Do (Liberal Party), Đảng Quốc Gia (National Party), Đảng Dân Chủ (Democrats)… Và theo nhiều nhà phân tích, thì Úc Đại Lợi không phải thuộc hệ thống đa đảng mà là “lưỡng đảng,” bao gồm khối lưỡng đảng (Labor vs non-labor) và khối tứ đảng (Labor, Liberal, National, Democrats).

1. Đảng Lao Động (The Australian Labor Party, ALP)

a. Nguồn Gốc

Đảng Lao Động là đảng lâu đời nhất của Úc Đại Lợi. Vào thập niên 1890 nhiều cuộc khủng hoảng xảy ra, nhân công ở New South Wales và Queensland đã đình công dưới sự điều động của Liên Đoàn Công Nhân (Labor Leagues). Và các cuộc đấu tranh này đạt được nhiều thành qủa hơn những cuộc đấu tranh chỉ mang tính cách Nghiệp Đoàn (Union) như tại Victoria và South Australia.

Dân chúng Úc Đại Lợi cho rằng hình thức tổ chức Liên Đoàn Công Nhân đã gần gũi với thợ thuyền và có kỷ luật của một đảng phái rõ ràng hơn. Và những cuộc đình công trong công nghiệp đã chẳng mang lại những cải cách theo ý muốn của đại đa số người dân lao động. Biện pháp duy nhất để tạo ra những cải cách là phải thay đổi các điều luật thông qua Quốc Hội. Vì thế New South Wales và Queensland đã hình thành Đảng Lao Động để tranh cử vào thập niên 1890, và sau đó khi Liên Bang được thành lập thì Đảng Lao Động của cấp liên bang cũng được ra đời.

b. Chủ Trương

Nguyên Tắc Căn Bản của Đảng Lao Động bao gồm 3 điều:
- Thành viên trong quốc hội phải tuân theo đường lối của đảng.
- Caucus, tức là buổi họp các thành viên của đảng nằm trong quốc hội, sẽ có quyết định ảnh hưởng đến tất cả các đảng viên trong quốc hội.
- Vai trò của Đảng Lao Động là liên tục tìm kiếm sự cải cách và bình đẳng trong xã hội.

Đảng Lao Động đã trải qua 3 cuộc biến động lớn:
- Cuộc biến động đầu tiên vào năm 1916, khi chủ trương tổng hợp động viên được Caucus tán thành, nhưng hầu hết thành viên trong Đảng Lao Động không tán tành. Kết qủa dẫn đưa đến việc thủ tướng, thủ hiến và các vị lãnh tụ đảng trong Caucus phải mất chức.
- Năm 1939 có sự bất đồng ý kiến trong đảng Lao Động về việc đối phó với cuộc khủng hoảng kinh tế.
- Cho tới năm 1955, Đảng Lao Động bị tách ra làm hai vì bất đồng chính kiến trên khuynh hướng phải chấp nhận Cộng Sản hay không.Không riêng gì Việt Nam, mà cả thế giới đã có kinh nghiệm sống, thừa nhận và kết luận rằng Chế Độ Cộng Sản là không tưởng, là huyền hoặc và lỗi thời.

VI. Nhiệm Vụ Chính Đảng

Ở nước độc đảng như Cộng Sản hay Hồi Giáo… đảng viên ứng cử được chọn vào ghế trong chính quyền để giữ các chức vị quan trọng hầu nhằm bảo vệ quyền lợi của chế độ độc tài đảng trị. Đương nhiên bầu cử của họ là phải thắng với tỷ lệ 100%, hoặc 90%... vì đảng cử dân bầu và không có đối thủ cạnh tranh. Nhưng ở nước có lưỡng đảng hay đa đảng, mỗi đảng tranh cử tại nhiều địa phương với nhiều chức vụ khác nhau. Cử tri sẽ chọn ứng cử viên tranh cử, và người có nhiều phiếu thì đắc cử.

Vào thời mới lập quốc ở Hoa Kỳ, các lãnh tụ chọn người vào ghế chính quyền bằng những phiên họp của các ủy viên gọi là Caucus. Nhưng hình thức này trở thành không phù hợp lòng dân, vì có nhiều ứng cử viên của các đảng phái khác bị thất lợi trong cuộc xây dựng và phát triển công quyền. Hơn nữa, một người hay một nhóm nhỏ cũng có thể kiểm soát Caucus để đạt đến mục đích cá nhân. Vì thế từ năm 1840 tới nay thể thức đại hội chọn ứng cử viên đã trở thành phổ quát. Theo thể thức này, đảng viên sẽ chọn ứng viên đại diện cho mình qua kỳ đại hội. Nhưng rồi lãnh tụ đảng và guồng máy đảng đã kiểm soát được đại hội. Nhiều đại biểu bầu phiếu lại thực hiện theo chỉ thị, hoặc được mua chuộc. Đại hội tới nay vẫn còn tổ chức tại một số tiểu bang Hoa Kỳ để chọn ứng viên cấp tiểu bang, cấp địa phương, hoặc thảo luận những công tác nội bộ.

Hai đảng chính trị quan trọng là Dân Chủ và Cộng Hòa tổ chức những đại hội toàn đảng mỗi bốn năm một lần, để chọn ứng viên tổng thống và phó tổng thống. Bắt đầu những thập niên 1900 nhiều tiểu bang đã thay thế đại hội đảng bằng phiếu sơ cấp để chọn ứng cử viên, cũng như muốn tránh sự kiểm soát của đảng vào các ứng cử viên. Bởi thế các tiểu bang ở Hoa Kỳ ngày nay tổ chức công khai hay nội bộ bầu cử sơ cấp. Trong cuộc bầu cử công khai, mỗi cử tri nhận phiếu ứng cử viên của các đảng. Tại thùng phiếu, cử tri chọn phiếu của ứng cử viên mà mình đã tuyển. Và trong cuộc bầu cử nội bộ, cử tri thường chỉ chọn phiếu ứng cử viên của đảng mình.

1. Tập quyền - tản quyền

Những nước có hệ thống tập quyền như Anh, Pháp, Ý… thì chính phủ trung ương nắm giữ nhiều quyền hành kể cả quyền kiểm soát các địa phương. Nhưng những nước có hệ thống liên bang như Hoa Kỳ, Gia Nã Đại, Úc Đại Lợi… thì quyền hành được phân ra giữa trung ương, và tiểu bang, hay tỉnh bang.

Những nước có thể chế trung ương tập quyền, các đảng chính trị tập trung để được quyền kiểm soát, tổ chức chính quyền trung ương, và các chính đảng cũng tổ chức và hoạt động theo cấp độ này. Và những nước có thể chế chính trị tản quyền, thì các chính đảng cũng phải hoạt động và tổ chức sao cho phù hợp với thể chế như tổng thống hay đại nghị.

2. Thể Chế Tổng Thống

Hiến Pháp Hoa Kỳ ấn định sự phân quyền giữa hành pháp, lập pháp, và tư pháp. Tổng thống không phải là đại biểu quốc hội, và cũng không phải là người của nội các, mà tổng thống được chọn qua cuộc phổ thông đầu phiếu. Trong Quốc Hội, thượng viện với các thượng nghị sĩ là tiếng nói của người dân, và hạ viện với các dân biểu là tiếng nói của chính quyền.

3. Thể Chế Đại Nghị

Thể chế dân chủ đại nghị như Anh Quốc thì người lãnh đạo là thủ tướng. Thủ tướng phải là đại biểu quốc hội và thường là lãnh tụ của đảng có đa số ghế tại hạ viện. Thủ tướng chọn thành phần nội các là những lãnh tụ các cấp của đảng có đa số ghế tại quốc hội. Anh Quốc là nước mà thủ tướng và chính phủ là những người có cả quyền lập pháp và hành pháp. Họ là nhân viên của lập pháp và chịu trách nhiệm việc thi hành luật. Nếu chương trình của thủ tướng không được quốc hội chấp thuận thì đảng đối lập yêu cầu tổ chức tuyển cử. Và dân bỏ phiếu lưu giữ chính phủ, hoặc là cho phép đảng đối lập có cơ hội thành lập tân chính phủ.

Mỗi đảng ở thượng viện và hạ viện đều chọn lãnh tụ tại mỗi viện (floor leader) và phụ tá (whip). Lãnh tụ đảng tại mỗi viện hướng dẫn đảng viên trong việc thảo luận và đề nghị dự luật. Người phụ tá giúp cho lãnh tụ biết ý kiến của đảng viên trong các vấn đề.

4. Đối Lập

Những nước dân chủ thì đảng hoặc những đảng thất cử có nhiệm vụ phê bình các chương trình, các kế hoạch của đảng cầm quyền. Ở Pháp, Ý, và những nước có nhiều đảng, thì các đảng đối lập có nhiều quan điểm chính trị khác biệt nhau, từ quân chủ cho chí cộng sản. Nước lưỡng đảng thì đảng đối lập được thống nhất. Nhưng Quốc Hội Hoa Kỳ cũng ít khi xảy ra như thế, vì một số thành viên đảng lại ủng hộ chương trình của chính phủ dù trái với chủ trương đường lối của lãnh tụ đảng họ.

5. Gây quỹ

Chiến dịch vận động gây qũy tranh cử rất quan trọng đối với các nước dân chủ. Chiến dịch rất tốn kém nhưng các đảng phải chi tiêu để được đắc cử. Chính đảng của Hoa Kỳ phải chi tiêu cho chiến dịch tranh cử tất nhiên nhiều hơn ở các quốc gia khác, một phần vì chiến dịch dài, và tốn kém hàng triệu Mỹ kim cho cuộc vận động tranh cử thượng nghị sĩ, và nhiều triệu cho cuộc vận động tranh cử tổng thống.

B. Chính Đảng Việt Nam

Qua phần trình bày đại cương đảng chính trị của những quốc gia Hoa Kỳ, Gia Nã Đại, Úc Đại Lợi, Anh Quốc… chúng ta thấy rằng, chính đảng được nhiều đoàn thể và hiệp hội kết hợp để tạo thành tụ lực và làm nên sức sống của tổ chức đảng (Party Organization) trên tiến trình đấu tranh chính trị. Các đoàn thể hiệp hội tuy có mục tiêu chính trị, nhưng khả năng hoạt động của mỗi tổ chức lớn, nhỏ lại khác biệt. Các tổ chức này có thể ủng hộ một chính sách, hay ảnh hưởng bởi đường hướng hoạt động của một chính đảng nhưng lại hoạt động đơn thuần về một phương diện xã hội, tôn giáo, văn hóa, giáo dục hoặc kinh tế… Và cũng từ đó chính sách của một chính đảng đề ra để thực hiện công cuộc tổ chức chính là con người. Việc kiểm soát con người và kiểm soát công tác trở thành mấu chốt quyết định thành công hay thất bại trong hoạt động của một chính đảng.

Vì thế, việc giải quyết đúng đắn về một hệ thống tổ chức chính trị, tức là chúng ta giải đáp thông suốt những vấn đề của con người:
- Phải làm gì?
- Có bao nhiêu việc?
- Cần biết cái gì?
- Tuân theo qui định gì?
- Trực thuộc ai?
- Có trách nhiệm và quyền hạn đến đâu?
- Liên hệ với người và đại phận khác như thế nào?
- Do ai bổ nhiệm, hay bãi miễn?

Ngày xưa, khi nhóm người bất bình với chính quyền thì họ tập hợp nhau lại để mưu tính việc tuyển quân mộ lính mà khởi nghĩa, mà thực thi lý tưởng, nguyện vọng của mình. Nhưng ngày nay, để tránh chiến tranh, người thanh niên muốn thực hiện lý tưởng phục vụ quốc gia dân tộc thì cần tham gia hay thành lập chính đảng, từ đó tìm cách đại diện cho dân, ứng cử vào quốc hội, và đấu tranh nghị trường.

Ngày trước chính trị gia xuất thân là những trí thức đào tạo trong triều đình, tu viện, hay môn phái võ thuật. Thế nhưng qua tiến trình phát triển xã hội, người trí thức thời nay được đào tạo trong trường đại học của ngành giáo dục trở thành những chuyên viên, và những người này họp nhau thành hội thành đảng. Bởi vì những lời kêu gọi hay đòi hỏi nhân quyền, tự do ngôn luận, tự do báo chí hay tự do tín ngưỡng… đều vô hiệu khi không có Lưỡng Đảng trong một thể chế tự do chính trị. Và chỉ khi chúng ta có đảng thứ hai đủ mạnh, có khả năng tranh đấu chính trị với đảng cầm quyền thì lúc đó người dân mới thực sự có tự do dân chủ và nhân quyền.

Xây dựng một chính đảng, trước hết chúng ta cần đề cập đến việc thành lập và phát triển đơn vị tổ chức địa phương nơi mình đang cư ngụ, thường gọi Quận Bộ (District) vì là nơi liên quan mật thiết chính đảng với đại chúng, nghe ý dân và đáp ứng nguyện vọng của dân. Quận bộ là cơ quan lãnh đạo đảng bộ để hướng dẫn dân chúng sinh hoạt chính trị, thành lập những Hội Đoàn và Câu Lạc Bộ để thu hút thanh niên nam nữ vào hoạt động chính trị. Quận bộ cũng là trường huấn luyện và đào tạo cán bộ đảng viên, thông thường các nhân tài của đảng sản sinh từ quận bộ rồi trưởng thành trong công tác lãnh đạo và quản trị tổ chức.

Cán bộ đảng viên là người tự nguyện nhận lãnh và hoàn thành công tác tổ chức tại quận bộ sao cho phù hợp trình độ nhận thức, khả năng chuyên môn, và sở trường của chính mình. Cán bộ đảng viên là người:

- Biết điều mình nói, muốn nói, và việc mình làm trong tổ chức một cách rõ ràng mạch lạc.
- Hiểu điều mình trình bày một cách sâu sắc, và tin tưởng vững vàng vào sự nghiên cứu (research), sự hiểu biết của chính mình.
- Thực hiện điều hiểu biết nói trên.
- Sống thực với điều hiểu biết của mình, chứ không lý thuyết suông.
- Ứng dụng điều hiểu biết của mình vào cuộc sống bản thân và xã hội.

C. Đảng Chính Trị Việt

Nhìn lại đảng phái chính trị của người Việt Nam phải thừa nhận rằng dân tộc ta chưa có một đảng chính trị đúng nghĩa để “sinh hoạt tự do dân chủ.” Trước hết vì thiếu triết lý dân tộc, thiếu nguyên lý tổng hợp, thiếu tôn chỉ hay hệ thống tư tưởng chỉ đạo một cách “sống động hiện thực”… Hơn nữa, tôn chỉ hay chủ thuyết lại cần phải giải thích rộng rãi… cho nên đã tự gò bó, mâu thuẫn quyền lợi, kình chống lẫn nhau trong nội bộ đảng. Và từ đó các chính đảng đã không theo kịp trào lưu tiến hóa chung của nhân loại.

1. Trong Quá Khứ:

Chiến tranh Việt Nam bắt đầu từ tiếng súng xâm lăng của quân đội Pháp tại cửa biển Đà Nẵng vào năm 1847, và tại Cần Giờ vào năm 1858. Vì xâm chiếm thuộc địa và tìm thị trường tiêu thụ của nước kỹ nghệ phương Tây, đã làm cho triều đình và dân chúng Việt Nam vùng dậy để tổ chức phong trào chống Pháp.

Lịch sử Việt Nam từ thập niên 1868, khi sáu tỉnh Nam Phần thất thủ và Kinh lược Phan Thanh Giản tử tiết, khiến cho hùng khí của sĩ phu và dân chúng miền Nam bừng lên. Các danh tướng Trương Công Định, Nguyễn Trung Trực… đã khởi nghĩa với nhiều mặt trận lẫy lừng chống Pháp, nhưng thế giặc qúa mạnh, và nhiều quân dân Việt anh dũng hy sinh. Sau khi chiếm xong sáu tỉnh miền Nam, Pháp lại bắt đầu tấn công Bắc Phần. Thành Hà Nội đã hai lần thất thủ, Nguyễn Tri Phương và Hoàng Diệu không chịu đầu hàng và tuẫn tiết. Tới đầu năm 1874 thì hịch Văn Thân của phong trào sĩ phu Việt Nam chống Pháp chính thức công bố rộng lớn khắp nước.

Năm 1884 khi triều đình Huế buộc ký hiệp ước với Pháp, Bắc Kỳ và Trung Kỳ trở thành hai xứ bảo hộ, nhưng Tôn Thất Thuyết là trụ cột triều đình cương quyết không đầu hàng. Đêm rạng ngày 22 tháng 5 năm 1885 khởi binh đánh Pháp ở Huế, nhưng kinh thành bị thất thủ Tôn Thất Thuyết phò vua Hàm Nghi chạy ra Cam Lộ. Ngay sau đó Chiếu Cần Vương truyền ra thì toàn dân đã nhiệt liệt đồng tình hưởng ứng, và nhiều tổ chức vũ trang đánh Pháp nổi lên khắp nơi. Hầu hết đều có sĩ phu đứng ra tổ chức cho Phong Trào Cần Vương mang tinh thần trung quân ái quốc.

Vào đầu thế kỷ 20 những luồng tư tưởng cách mạng hooặc danh xưng cách mạng của thế giới du nhập vào Trung Quốc, rồi từ đó mà lan qua Việt Nam. Bởi thế chúng ta thấy các tổ chức chống Pháp thường có danh xưng “cách mạng,” hoặc trong câu thơ “… Để tôi cách mạng đến thành công” của Hồ Chí Minh… thì cách mạng như một cái mode của thời đại, nếu không đặt vào danh xưng, thì cũng phải có “cách mạng” trong cương lĩnh.
Từ các đảng phái chính trị “cách mạng” các người tổ chức lại đặt nặng vấn đề “chủ thuyếtvàchủ nghĩa.” Có lẽ ở vào thời điểm này, thì chủ thuyết Mác – Lê đã lan tràn rộng khắp vì nhằm lúc xảy ra cuộc khủng hoảng kinh tế của thế giới, và người Cộng Sản có cơ hội tuyên truyền.

Cùng thời với chủ thuyết và tổ chức Cộng Sản, các nhà lập thuyết/ lập đảng của Việt Nam cũng đặt những nền tảng tư tưởng và chủ thuyết cho tổ chức “cách mạng” của mình. Ví dụ: Lý Đông A với thuyết Duy Dân, Trương Tử Anh với thuyết Dân Tộc Sinh Tồn, một số đảng khác lại áp dụng thuyết Tam Dân Chủ Nghĩa của Tôn Dật Tiên người Trung Hoa, và Giáo chủ Huỳnh Phú Sổ sáng lập tôn giáo Hòa Hảo thì ứng dụng thuyết Tứ Ân Hiếu Nghĩa của Phật Thày Tây An…. và còn nhiều tổ chức với nhiều chủ thuyết khác biệt nhau. Nhưng có một điểm cần chú ý, đó là nền triết lý thâm thúy và siêu việt của Tổ Tiên dòng giống Tiên Rồng, linh huấn ngàn đời dân tộc ta thì lại không có mấy ai biết tới, không có cuộc cách mạng dân tộc đúng nghĩa để tạo cho nước thịnh dân an… vì từ ngày giặc chiếm nước tới nay chỉ toàn thuyết duy vật duy lợi làm tha hóa con người và xã hội Việt Nam mà thôi!

Chúng ta biết rằng sau Đệ Nhất Thế Chiến (1914 – 1918) phong trào chống đế quốc ở các nước thuộc địa hay bán thuộc địa đã nổi lên. Tư bản chủ nghĩa từ năm 1922 đến 1929 cũng phát triển vững ổn, dù rằng có cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới năm 1930, nhưng không đánh đổ được hệ thống tư bản, ở chính quốc cũng như thuộc địa, các tổ chức cách mạng còn non kém và chưa đủ sức phản kháng với thế lực thống trị lớn mạnh nhiều lần. Hậu quả của xã hội thời ấy là thành phần tiểu tư sản và tư sản ra đời, về kinh tế thì họ rủ nhau lập công ty, nghiệp đoàn công nông thương cục… để cạnh tranh với thực dân Pháp; về chính trị thì họ thành lập các hội đoàn, tổ chức chính trị và đi tới thành lập đảng phái sau này.

Xét về phương diện tổ chức, chúng ta thừa nhận rằng các phong trào chống Pháp của người Việt vào đầu thế kỷ 20 chỉ có tính ái quốc, đang khi cơ cấu tổ chức lỏng lẻo chưa hoàn chỉnh vì thiếu kỹ thuật, thiếu huấn luyện, thiếu tài liệu. Các chính đảng thời đó cũng mở rộng ra toàn quốc nhưng tổ chức và cán bộ chỉ hiện diện ở nơi thành thị, trong khi thôn quê thì vắng bóng. Hầu hết các tổ chức có tính tự phát chớ không chuyên môn, không điều hành, không lãnh đạo chung. Người dân tham gia đấu tranh cũng chỉ vì lòng nhiệt tình nhiệt huyết chớ không rõ đường hướng chính sách là gì, làm gì. Trong giờ phút định đoạt vận mệnh thịnh/ suy của dân nước thì mọi người lại chỉ biết say sưa với lý tưởng cách mạng của Tây phương, đang khi cơ cấu tổ chức làng/ nước có thể so sánh tương tợ như cơ cấu tổ chức tiểu bang/ liên bang… vậy mà phá bỏ. Hơn nữa lại thiếu một hệ thống tư tưởng sống động và hiện thực, chỉ đạo và định hướng trong công cuộc cứu nước của dân tộc Việt Nam. Bởi thế các phong trào đã thiếu tổ chức, thiếu cán bộ, chính sách thì mọi sự chỉ là vọng động và thất bại.

Vào khoàng năm 1924 – 1926 Nam Kỳ xuất hiện hai tổ chức đảng chính trị, dù phôi thai nhưng đáng kể là các Đảng Lập Hiến, Đảng Thanh Niên trước khi có Việt Nam Quốc Dân Đảng, và Đông Dương Cộng Sản Đảng, như người viết trình bày phần trên.

Đảng Lập Hiến có thành viên gồm trí thức, kỹ nghệ, thương gia… một số đảng viên lại có quốc tịch Pháp và có chức vụ trong Hội Đồng Thuộc Địa, Phòng Thương Mại, Phòng Canh Nông… nhưng đảng này lại chưa có hệ thống tổ chức quy củ và thuộc quyền lãnh đạo là Bùi Quang Chiêu. Lúc đầu đảng cũng tạo được nhiều uy tín trong dân, nhưng sau khi thỏa hiệp với Pháp qua chủ trương “Pháp Việt Đề Huề” thì đảng này đã bị mất uy tín trong dân và đi vào lãng quên khi bị Đảng Thanh Niên tố cáo Đảng Lập Hiến là công cụ của thực dân xâm lược.
Đảng Thanh Niên gồm thành phần tiểu tư sản và tư sản ở Nam Kỳ, một số thanh niên trí thức hấp thụ những tư tưởng học thuật mới, căm hờn chính sách bóc lột của thực dân nên họ vùng dậy. Họ tham gia phong trào đòi quyền tự do dân chủ với một khí thế mới, và lập Đảng Thanh Niên tại khách sạn Nam Kỳ vào tháng 3 năm 1926, gồm có Vương Quang Nhường, Nguyễn Trọng Hy, Lê Thế Vĩnh… ngoài chủ trương chống Pháp, đảng còn chống bọn đồng lõa là Đảng Lập Hiến.
Ngày 24 tháng 3 năm 1926 Đảng Thanh Niên vừa cổ võ đồng bào đi đón Bùi Quang Chiêu vừa vận động chính trị ở Pháp về, thì chỉ vài ngày sau đảng này lại công kích tố cáo Đảng Lập Hiến là trở cờ trong vai trò “Vạn tuế Pháp Việt đề huề.” Đồng thời Đảng Thanh Niên còn phát hành cuốn sách với nội dung để lột mặt nạ bọn chính khách đầu cơ, bắt cá hai tay, vừa đi với dân lại vừa đi với giặc.

Ngày giỗ đầu của Phan Chu Trinh tự Tây Hồ vào năm 1927, thì lưỡng đảng: Đảng Thanh Niên và Đảng Lập Hiến lại tổ chức lễ giỗ riêng rẽ rồi đả kích lẫn nhau. Thời gian sau, Đảng Thanh Niên lại rơi vào tình trạng như Đảng Lập Hiến vì không chủ nghĩa, không chương trình, không đường lối… mà chỉ mang tính cách bao thầu biến cố lịch sử để thúc đẩy lòng yêu nước mà chống Pháp. Ngoài ra có số thành viên đã lợi dụng đảng để trục lợi và đảng đánh mất uy tín với dân. Sau cùng có số đảng viên Thanh Niên bị tố cáo về tội “lập hội kín âm mưu lật đổ chính phủ và phá rối trị an,” và bị nhà cầm quyền bắt giam. Tổ chức tan rã.

Năm 1939, Đệ Nhị Thế Chiến bùng nổ, Pháp thua Đức, và Đông Dương bị Nhật chiếm đóng. Việt Nam Quốc Dân Đảng tan vỡ từ năm 1931, nay được tái lập do những nhân vật từ Trung Hoa trở về như Nguyễn Hải Thần (có tổ chức riêng là Việt Nam Độc Lập Đồng Minh Hội,) Nguyễn Tường Tam (có đảng riêng là Đại Việt Dân Chính,) và do Vũ Hồng Khanh cầm quyền. Sau đó các đảng trên lại sát nhập vào Việt Nam Quốc Dân Đảng, và bầu Nguyễn Hải Thần làm lãnh tụ. Trong thời gian này, Việt Nam Quốc Dân Đảng cũng hoạt động mạnh mẽ, và có mặt ở Trung Kỳ và Nam Kỳ, nhưng vì giao thông cách trở nên chỉ hoạt động mạnh ở Bắc Kỳ mà thôi.

2. Trong Hiện Tại:

Đảng chính trị mà chúng ta mong muốn sớm có hôm nay, thì đảng đó không nên đóng khung trong một tôn chỉ hay chủ thuyết, mà cần ứng dụng bằng những chính sách chính trị thực tế, và tránh nạn giáo điều. Muốn được như thế, chúng ta kết hợp sao cho hài hòa giữa hai hệ thống tư tưởng của dân tộc và nhân loại, rút tỉa tinh hoa văn hóa Tiên Rồng đưa vào quốc sách chính trị thì Việt Nam mới có cơ may thành công.

Chúng ta biết rằng, trong thể chế chính trị Tự Do Dân Chủ phải có hai đơn vị bình đẳng trong một cơ cấu sinh hoạt, cầm quyền và đối lập. Từ đó, chúng ta có quyền chọn lựa những ứng cử viên đại diện cho mình vào chính quyền để hoạt động xây dựng, kiến thiết quốc gia. Và những ai muốn “gánh vác sơn hà,” thì họ mới có cơ hội để tự do thực hiện những điều kiện như sau:

1. Chọn đảng chính trị để gia nhập.
2. Chọn đơn vị địa phương thích hợp để cho mình sinh hoạt.
3. Đệ đơn xin ứng cử.
4. Tiến thân trong đảng và tiến lên trong những đơn vị bầu cử từ địa phương tới những cấp lớn hơn, hay trung ương.
5. Đắc cử thành lãnh tụ khối dân cử của đảng.
6. Và vận động tranh cử để đảng có đa số phiếu trong quốc hội, rồi từ đó mà có chính quyền và giữ chính quyền.

Động lực thúc đẩy các người thanh niên hăng hái gia nhập đảng chính trị là do khả năng. Vì khi thanh niên có khả năng chính trị thì họ mới chu toàn được nhiệm vụ, và khi có nhiệm vụ thì ắt sinh ra quyền lợi. Quyền lợi chính trị lại là phương tiện để giúp người thanh niên đó thực hiện lý tưởng, hoài bão giúp dân cứu nước mà mình hằng tâm mưu cầu. Phải có phương pháp tổ chức thực tiễn theo đà phát triển của xã hội như phân công phân nhiệm… thì đảng chính trị mới gặt hái được thành qủa và xã hội mới tránh được nạn công thần.

Bằng ngược lại, đảng độc tài trong các nước chậm tiến thì thường đặt tình cảm làm động lực thúc đẩy cho tổ chức… rồi mới xét tính đến quyền lợi, lý tưởng, và khả năng của thành viên. Bởi thế, quyền lực thường bị rơi vào tay những kẻ bất tài vô đức, mặc tình thao túng chính trị… làm băng hoại xã hội, đưa dân nước lâm cảnh nghèo đói bần cùng.

Ngày nay, dân tộc ta muốn tồn tại, muốn sống còn thì Chính Sách Dựng Đảng là điều kiện tiên quyết. Vì chỉ có đảng chính trị mới là cơ cấu tổ chức chặt chẽ trong công cuộc dựng nước, dựng người. Đảng chính trị phải có đủ quyền lực đối lập, tức là phải là tổ chức của dân và do dân. Đảng phải có cán bộ nòng cốt hoạt động trong dân, tổ chức dân và lãnh đạo dân; bằng không thì chỉ là “đảng cuội,” và hao tiền tốn của bằng việc làm vô tích sự. Đảng chính trị cũng không thể bỗng nhiên mà có, và lại càng không thể có do ngoại nhân tạo ra mà thành. Nói khác đi đảng chính trị chỉ có khi có những người cưu mang tâm huyết của Tổ Tiên Việt để thực thi đại cuộc Cách Mạng Tiên Rồng.

Đảng chính trị đặt căn cứ trên nền tảng triết thuyết dân tộc. Từ cơ sở tư tưởng đó, chúng ta phát huy và xác định phương hướng, mục đích, mục tiêu, và nhiệm vụ hoạt động trong từng thời kỳ bao gồm từ việc tổ chức kín, tổ chức bán công khai, hoặc tổ chức công khai. Về mặt công tác hoạt động, đảng chính trị phân công phân nhiệm một cách cụ thể, rõ ràng cho từng thành viên, sao cho công tác vừa song hành với chương trình hợp đồng, đồng bộ của tổ chức, và lại vừa phù hợp với khả năng nhiệm vụ của mỗi người.

Đảng chính trị không phải là tổng hợp tài năng cá nhân, mà là một tập thể sinh hoạt có tổ chức, có hệ thống, có nguyên tắc, có quy luật phát triển riêng của hệ tư tưởng chỉ đạo và định hướng – theo Hệ Tiên Rồng và tổ chức Hoa Tiên Rồng. Sức mạnh của đảng không phải cấp số cộng mà là cấp số nhân, và tình cảm tập thể cũng là cấp số nhân. Sức mạnh cũng như tình cảm tập thể thường đưa những người cán bộ đảng viên hoạt động trở thành danh tiếng. Giải quyết đúng đắn hệ thống tổ chức, tức là chúng ta giải quyết vấn đề cán bộ, và xin nhớ rằng, đảng chỉ vững mạnh nếu có lãnh đạo thừa kế.

Tóm lại, đảng chính trị phải tùy thuộc thực tế hiện hữu mà chúng ta tổ chức sao cho linh động, biến hóa toàn vẹn và hữu hiệu.

Phạm Văn Bản
WWU Polictial Science
___________________
Ghi chú:
(1*) Rossiter, Clinton, Parties and politics in America, Ithaca, N.Y., Cornell University Press, 1960.

(2*) John Dewey, Democracy and Education: An Introduction to the Philosophy of Education, New York, Macmillan, 1916, 1944.

(3*) Chính đảng Gia Nã Đại:
• Canada's New Democratic Party/Nouveau Parti démocratique du Canada, NDP/NPD
• Liberal Party of Canada/Parti Libéral du Canada, LPC/PLC
• Conservative Party of Canada/Parti conservateur du Canada
• Bloc Québécois, BQ
• Animal Alliance Environment Voters Party of Canada, AAEV
• Canadian Action Party/Parti Action Canadienne, CAP/PAC
• Christian Heritage Party of Canada/Parti de l'Héritage Chrétien du Canada, CHP/PHC
• Communist Party of Canada/Parti communiste du Canada, CPP/PCC
• Communist Party of Canada (Marxist-Leninist)/ Parti communiste du Canada (marxiste-léniniste), CPP(M-L)/PCC(M-L)
• First Peoples National Party of Canada, FPNP
• Freedom Party of Canada/Parti de la Liberté du Canada, FP/PL
• Green Party of Canada/Parti vert du Canada, GPC/PVC
• Grey Party of Canada
• Libertarian Party/Parti Libertarien
• Marijuana Party/Parti Marijuana, MJP/PMJ
• Parti Populaire des Putes, PPP
• Progressive Canadian Party/Parti Progressiste-Canadien, PC Party/Parti PC
• Rhinoceros Party of Canada
• Western Block Party, WBP
• Western Canada Concept, WCC

Tuy nhiên, hai trong 4 đảng lớn là đảng Tự do (Liberal Party of Canada) và đảng Bảo thủ (Conservative Party of Canada) thường nắm chính quyền liên bang. Tại quốc hội Canada hiện nay có dân biểu của hai đảng vừa kể và của các đảng Tân Dân chủ (Canada's New Democratic Party), Khối Québecois (Bloc Québécois, BQ) và 1 dân biểu độc lập. Tại mười tỉnh bang (province) và ba lãnh địa (territory), chính phủ cũng thường do đảng lớn nắm quyền British Columbia, Ontario, Quebec: đảng Tự do; Alberta, New Brunswick, Nova Scotia, New Foundland, Prince Edward Island: đảng Bảo thủ; Manitoba, Saskatchewan: đảng Tân Dân chủ.