Sự thật đau lòng, người nào nói ngọt như mật lịm thì người nghe tin, người nào nói thẳng nói thật thì làm phiền lòng người khác, chẳng hạn có người nói: mua nhà với tôi cho thứ này thứ nọ.
Làm gì có chuyện đó trên cõi đời này chỉ trừ cha mẹ cho con, ông bà cho cháu vì cùng máu mủ, vì mang nặng đẻ đau sinh ra con cha mẹ nhịn ăn để cho con ăn. Ở trong trại tị nạn, người mẹ cắt tay của mình lấy máu cho con uống, cho con sự sống, rồi mẹ chết.
Nhưng ở trên đời này, nếu người nào nói với quý vị: mua nhà với tôi, tôi cho tiền escrow hay cho tiền giấy tờ thì đừng bao giờ tin quý vị ơi. Cho tay phải thì tay trái lấy lại nhiều hơn, mà người bị lừa gạt vi mật ngọt chết ruồi.
Từ đầu năm đến bây giờ cộng đồng mình bị lừa gạt rất nhiều, nhiều đến nỗi báo chí ngoại quốc loan tin. Đương nhiên người lừa gạt người khác hậu quả thế nào quý vị biết rồi. Tôi còn nhớ lúc tôi làm đại bồi thẩm đoàn cũng với đồng viện đi thăm nhà tù quận Cam, nhà tù tiểu bang, và nhà tù liên bang, người Việt Nam ở trong tù rất nhiều, nhìn hộp cơm của tù nhân tôi biết ngay họ là người Việt Nam, vì họ Lê, Lý, Trần, Nguyễn, Hồ, Đoàn, Trương v.v… thôi thì đủ thứ tội, tội ăn cắp, cướp giựt, tội giết người v.v… tù nhân là người trẻ có, già có, nam có, nữ có.
Ông Chánh Án James nói với tôi:
-       Bà An thành lập một phái đoàn Việt Nam đi thăm nhà tù, tôi sẽ hẹn giờ hẹn ngày tôi sẽ sắp xếp cho quý vị đi thăm nhà tù.
Tôi nói với vài vị lãnh đạo cộng đồng:
-       Quý vị có thể hướng dẫn một phái đoàn đi thăm nhà tù quận Cam được không?
Vị nào cũng nói:
-       Cám ơn.
Cám ơn có nghĩa là không đi thăm nhà tù.
Kỷ niệm đi thăm nhà tù ở quận Cam, tôi xin kể quý vị nghe mà đau lòng. Đại Bồi Thẩm Đoàn quận Cam gồm 19 người, ứng cử vào chức vụ này nộp đơn, viết một bài văn nộp cho ban tuyển cử. Trước khi được các quan tòa phỏng vấn, Cảnh Sát điều tra lý lịch của ứng cử viên trước khi được phỏng vấn. Một hôm có một người điều tra đến văn phòng tôi, tôi check credit của tôi để sẵn, và chuẩn bị những câu sẽ trả lời khi được hỏi. Như vì sao bà ứng cử vào làm đại bồi thẩm đoàn, làm việc toàn thời gian, có khi thứ bảy chúa nhật, hay ngãy lễ cũng phải làm việc. Thí dụ thứ bảy chúa nhật, hay ngày lễ chúng tôi thích thăm nhà tù, bót Cảnh Sát, thì 2 đài bồi thẩm đoàn có thể đến nơi cơ quan công quyền nào của mình muốn đến, thì dù ngồi trên xe lửa chạy từ nam đến bắc của quận Cam. Lên trực thăng của Cảnh Sát đi từ nam đến bắc của quận Cam. Đến nơi nào không cần hẹn trước, hai đại bồi thẩm đoàn đến một tiệm ăn bị khiếu nại vì ăn xong đau bụng, v.v..
Làm đại bồi thẩm đoàn học được nhiều điều mà mình chưa từng biết, nhưng phải làm một ngày 8 giờ. Trên đường về suy nghĩ khi chúng tôi xử 17 em gái vị thành niên bị dụ dỗ vào đường tù tội, tôi cứ suy nghĩ về việc  này. Tội nghiệp những đứa trẻ đi vào vòng lao lý. Những đứa trẻ này nếu đừng uống rượu, hút thuốc lá, hút xì ke ma túy thì đâu đến nỗi nào? Những khuôn mặt ngây thơ còn ám ảnh tôi cho đến ngày hôm nay, và thăm tù nhân bé 11 tuổi, tội hình sự.
Làm đại bồi thẩm đoàn học được rất nhiều, từ những người huấn luyện giỏi. Nhưng cũng buồn nhiều vì xử những vụ án đáng lẽ không nên xảy ra nếu cha mẹ giáo dục con cẩn thận thì đâu đến nỗi phải đến toà án, phải gặp chánh án. Đại bồi thẩm đoàn xử thì không có luật sư bên cạnh, sau khi đại bồi thẩm đoàn phán quyết, chán án sẽ đọc lại phán quyết, và ký tên vào bản án. 
 
Tôi gặp rất nhiều đồng viện rất giỏi, họ là Cảnh Sát trưởng hưu trí, là giám đốc bệnh viện, là nhà văn, nhà báo, là sĩ quan Cảnh Sát tư pháp hưu trí, người nào cũng xuất sắc, mỗi người chuyên môn mỗi ngành, tâm họ rất tốt, tình nguyện làm một việc mà nhiều người không muốn làm. Hơn 500 người nộp đơn cuối cùng các chánh án chỉ chọn 19 người, và một số người dự khuyết, chờ khi có người chết thì có người thay thế, hay có người từ chức sẽ có người thay thế. Nhưng thời gian tôi làm đại bồi thẩm đoàn không có người nào chết bất đắc kỳ tử, hoặc không có người nào từ nhiệm nên những người dự khuyết không có cơ hội thay thế.
 
Sau khi hết nhiệm kỳ đại bồi thẩm đoàn, chúng tôi làm thành viên của hội đại bồi thẩm đoàn, vài tháng họp một lần, những diễn giả là những người nổi tiếng của nước Mỹ khi thì chánh án liên bang, khi thì thanh tra tư pháp, những người giỏi và nổi tiếng.
 
Thăm nhà tù, có những tù nhân biệt giam một mình trong một căn phòng nhỏ xíu. Một em trai nằm một chỗ, băng chân, tôi hỏi em:
-         Sao giờ cơm em không ra ăn cơm?
Em nói:
-        Em bị sốt, không đi được.
Tôi nói:
-        Bị sốt bao lâu rồi?
-        Dạ thưa 3 ngày.
-        Sao không xin đi bệnh viện, bệnh viện UCI bên kia bức tường.
-        Em có xin nhưng người ta chưa cho.
Tôi nói với người bạn đồng viện ủy ban về tội phạm,
-        Xin ban ghi nhận điều này chúng ta sẽ bàn luận tiếp khi về văn phòng.
Sau khi đi thăm 6 nhà tù về tới phòng khách, thì một Cảnh Sát chạy đến nói với giám đốc nhà tù rằng tù nhân tôi quan tâm đã đưa đến bệnh viện rồi.
 
Trên đường về lại văn phòng ở tòa án, tôi tự hỏi không biết có kỳ thị không? Nếu tù nhân là da trắng, thuộc gia đình nổi tiếng thì sao? Tù nhân bệnh 3 ngày có đưa đi bệnh viện ngay hay không?
 
Và tôi nghĩ đến vấn đề giáo dục gia đình, nếu gia đình giáo dục con cái đàng hoàng chắc không có cảnh này xảy xa. Những đứa trẻ không được giáo dục cẩn thận, uống rượu như hũ chìm, lái xe bị Cảnh Sát bắt, vào tù cũng nhiều lắm, không tin quý vị độc giả có thể đọc thống kê thì biết bao nhiêu tù nhân uống rượu say đụng xe chết người. Hút xì ke, ma túy đưa đến giết người cũng nhiều lắm.
 
Người VIệt Nam tị nạn khổ cực lắm mới đến bến bờ Tự Do mà bây giờ vào tù thì uổng cho một tương lai rực rỡ.
 
Chuyện thật đau lòng thì nhiều lắm, nhiều không thể tưởng tượng được, nhưng nếu người nào cũng chịu khó nghe sự thật, đừng buồn khi nghe sự thật, nghe và suy nghĩ thì đâu đến nỗi tiền mất tật mang, đâu đến nỗi bị lừa gạt, tiền không mất mà tật không mang vào người. Nếu người nào cũng thích nghe sự thật thì không mất tiền, tiền làm vất vả lắm mới có được, có được nên giữ cho mình đừng để bị lừa gạt. ai nói chuyện ngọt quá thì đừng nghe, nên để ngoài tai. Ông bà mình thường nói mật ngọt chết ruồi. Ruồi cũng chết huống chi con người?
 
Mua nhà phải trả nợ 10, 20, hoặc là 30 năm, cho nên ai nói mua nhà thì cho thứ này thứ nó tuyệt đối không tin. Nên nhớ cho tay này lấy lại tay kia, lấy lại còn nhiều hơn họ cho. Người mua thì lầm chứ người bán không lầm.
 
Làm trong nghề địa ốc hơn nửa đời người, gặp nhiều người đủ thành phần, người nào gian dối sớm muộn gì cũng bỏ nghề. Tiếng lành đồn xa, tiếng dữ đồn xa, ở đời không giấu ai được việc gì. Mong rằng bà con đừng bị lừa gạt, mong đừng ai lừa gạt người lương thiện, tội nghiệp lắm.
 
Những việc làm xã hội thì nhiều lắm, người ta dành giựt chức tước địa vị chứ ít ai dành giựt làm việc xã hội. việc xã hội tốn thì giờ, tốn tiền những vui lắm bà con ơi. Làm việc xã hội, giúp được người khác tự nhiên thấy vui, và có ý nghĩa, mong mọi người giúp đỡ lẫn nhau.
Hôm qua chúng tôi có nói chuyện với một người Mỹ rất nổi tiếng và rất giàu, ông ấy nói:
-        Bà An ơi, sao bà không khuyến khích cộng đồng Việt Nam vào đại bồi thẩm đoàn?
 
Tôi nói:
-        Tôi khuyến khích nhiều người lắm, nhưng mỗi người chúng ta có số, không phải ai nộp đơn đều được trúng cử đâu.
Buổi chiều đến Bolsa vui lắm, đèn rực rỡ, hội chợ tưng bừng; nhưng ở các viện dưỡng lão buồn lắm, người già và người bệnh ngồi trên xe lăn hoặc nằm trên giường bênh từ năm này đến năm khác, mắt lim dim buồn lắm bà con ơi. 69 viện dưỡng lão ở khắp nơi ở quận Cam người Việt nhiều lắm, mong bà con vào thăm. Quý vị có thể kể chuyện cho đồng bào mình nghe, nhớ kể chuyện vui quý vị nhé.
 
Đừng đem chuyện buồn vào viện dưỡng lão và nhà thương, chỉ có chuyện vui mà thôi.
Chuyện thật mất òng, xin đồng hương cố gắng nghe, vì là chuyện thật.
 
Chúc quý vị bình yên.

Orange County tháng 8, năm 2019
Kiều Mỹ Duyên
Kieumyduyen1@yahoo.com