Ảnh minh họa một phiên tòa ở Việt Nam.
Nỗi oan không biết kêu aiSáng ngày 05/03/2020, tại Bình Dương, Bộ Công An tổ chức xin lỗi hai công dân bị bắt oan trong vụ án “Năm Cam và đồng phạm”. Đó là ông Bùi Mạnh Lân, Tổng giám đốc và ông Phạm Văn Hướng, Phó Tổng giám đốc Công ty cổ phần Hưng Thịnh. Cơ quan này cho rằng khi điều tra vụ án “Gây rối trật tự công cộng” xảy ra năm 2003, hai ông này bị bắt tạm giam mà "không có lệnh hợp pháp". Họ được minh oan sau 17 năm.
Biết bao nhiêu vụ án oan từ sau năm 1975 đến nay được báo chí chính thống đưa tin, nhưng những vụ minh oan công khai thì chỉ đếm trên đầu ngón tay.
Sáng ngày 9 tháng 10 năm 2019, 3 cụ ông (1 người đã mất trong thời gian giam giữ) đã được cơ quan chức năng tỉnh Vĩnh Phúc minh oan, xin lỗi và đính chính công khai sau gần 40 năm mang án oan giết người.
Ngày 24 tháng 10 năm 2017, TAND tỉnh Điện Biên tổ chức buổi xin lỗi bà Đặng Thị Nga và 2 con trai gồm Trịnh Công Hiến (đã mất) và Trịnh Huy Dương vì điều tra, truy tố, xét xử oan cho họ về hành vi giết chồng, giết cha 28 năm trước.
Trước đó, chiều 25 tháng 4 năm 2017, ông Hàn Đức Long, người 4 lần bị kết án tử hình về tội giết người đã được TAND Cấp cao tại Hà Nội tổ chức xin lỗi sau 11 năm bị bắt giam oan, truy tố oan, xét xử oan.
Một vụ án oan nổi tiếng ở Tây Ninh với nạn nhân là cả gia đình 8 người bị bắt chỉ trong hai đêm gần cuối tháng 7 năm 1979 vì nghi ngờ liên quan đến “vụ cướp năm chỉ vàng”. Cơ quan chức năng tỉnh Tây Ninh xin lỗi họ hôm 31 tháng 10 năm 2019, tức sau hơn 40 năm.
Nói về vụ án này, Luật sư Phạm Công Út, một người trong nhóm luật sư đại diện đòi bồi thường thiệt hại cho họ, nói với RFA tối ngày 10 tháng 3 năm 2020:
“Vụ án oan ở Tây Ninh là vấn đề của lịch sử hơn 40 năm trước. Lúc đó mới giải phóng chưa có luật tố tụng mà tất cả chỉ sử dụng sắc lệnh nên dễ dẫn tới vấn đề oan. Bây giờ mình không quay lại lịch sử để phán xét. Giai đoạn đó đã làm oan cả một gia đình, cả một dòng tộc.
Vấn đề thứ hai là vụ án oan nhưng xảy ra qua lâu nên hồ sơ hoặc còn nhưng không đầy đủ. Những người bị hàm oan lúc đó chỉ được ban phát sự tự do chứ không có tờ giấy nào nhận lỗi là họ đã làm oan.”
RFA trò chuyện với những luật sư đã và đang làm trong ngành tư pháp Việt Nam để tìm hiểu về tỉ lệ cũng như số lượng án oan thì nhận được câu trả lời chung là “rất nhiều nhưng không có con số cụ thể”.
Làm sao giảm án oan?Án oan gây biết bao đau khổ cho nạn nhân và cả gia đình họ. Án oan cũng gây cho luật sư nỗi ray rứt, sự bất lực khi không thể đem công lý đến cho thân chủ của mình. Án oan cũng gây tốn kém ngân sách cho nhà nước khi phải bồi thường. Vậy làm sao để giảm án oan là câu hỏi của rất nhiều luật sư trong ngành tư pháp cũng như những người dân lương thiện.
Theo Luật sư Đặng Đình Mạnh, để giảm án oan không phải là chuyện đơn giản, không phải là chuyện một sớm một chiều có thể làm được trong hệ thống tư pháp Việt Nam. Ông giải thích:
“Ở Việt Nam, khi cán bộ được giao điều tra một vụ án thì họ có tâm lý nôn nóng muốn hoàn thành sớm. Vì thế họ tìm đủ mọi cách, kể cả những cách không được luật pháp quy định như mớm cung, ép cung thậm chí dùng nhục hình để bảo đảm hhoàn thành vụ án. Sự nôn nóng hoàn thành công việc cũng như có thành kiến trước với người bị điều tra rất dễ xảy đến tình trạng gây ra những vụ án oan.”
Vị luật sư này nói thêm rằng, muốn giảm những vụ án oan thì trước hết phải để luật sư tham gia vụ án ngay từ đầu, tức ngay từ giai đoạn điều tra. Khi bắt ai đó thì họ phải thông báo ngay cho người bị bắt những quyền lợi của họ, trong đó có quyền mời luật sư. Có như vậy mới hạn chế sự lạm quyền của những người làm công việc điều tra.
Luật sư Đặng Đình Mạnh kết luận:
“Có nhiều cách để giảm án oan. Một trong những cách có thể khả dĩ thực hiện được ngay là việc nên tôn trọng việc hành nghề của luật sư. Tạo mọi điều kiện để luật sư có thể tiếp cận những vụ án hình sự ngay từ giai đoạn đầu tiên.”
Nói về việc giảm án oan, Luật sư Phạm Công Út nhận định rằng, với cơ chế ở Việt Nam hiện nay thì chuyện này rất khó thực hiện. Chỉ những người có ‘lý lịch đỏ’, tức lý lịch có thể được kết nạp đảng, mới có cơ hội bước chân vào Viện kiểm sát, Cơ quan điều tra, Tòa án. Đây là lãnh vực cha truyền con nối. Ông Phạm Công Út giải thích thêm:
“Trước đây tôi từng là thư ký tòa án, tôi từng là thẩm phán rồi làm luật sư. Tôi biết có nhiều người đang là thẩm phán, đang là chánh án, đang là luật sư mà đọc những biên bản viết tay của điều tra viên mà họ đọc không ra. Thậm chí yêu cầu điều tra viên tới tòa đọc biên bản do họ ghi mà họ đọc cũng không ra. Tức là họ không đủ trình độ để viết chữ Việt. Bản đánh máy lời khai đầy lỗi chính tả trong đó. Sai nhiều nội dung trong đó. Từ không có tội biến thành có tội.
Trong khi Viện kiểm sát và Tòa án lại tin vào những văn bản điều tra. Họ không trực tiếp dự cung nên để lọt những người bị hàm oan. Từ người công dân lương thiện trở thành người có dấu hiệu phạm tội để bị truy tố ra tòa.
Tòa thì lại có niềm tin đặc biệt vào hai cơ quan trước đó là Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát. Viện kiểm sát đề nghị như thế nào thì tòa dựa theo đó mà xử. Còn nếu xử khác đi thì phải xin ý kiến lãnh đạo theo quy chế làm việc của ngành tòa án.”
Trong hệ thống tư pháp Việt Nam hiện nay, Viện Kiểm sát Nhân dân có quyền lực rất lớn. Đây là cơ quan thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp của cả nước. Trong đó, thực hành quyền công tố là thực hiện việc buộc tội của Nhà nước đối với người phạm tội, được thực hiện ngay từ khi giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố và trong suốt quá trình khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử vụ án hình sự.
Theo RFA
