Trong một lớp tiểu học ở Hà Nội. REUTERS

Thi tuyển trưởng phòng giáo dục và hiệu trưởng được coi là một hình thức dân chủ để cải cách giáo dục. Một số chuyên gia trong ngành giáo dục cho rằng, nếu đảng vẫn chi phối giáo dục, quản lý hiệu trưởng thì ngành giáo dục vẫn mãi trì trệ.
Hà Nội tổ chức thi tuyển để lựa chọn một trưởng phòng Giáo dục - Đào tạo và 40 hiệu trưởng cho các trường trung học, tiểu học trong thành phố. Đây được coi là một hình thức dân chủ khi lựa chọn người tài cho ngành giáo dục, góp phần cải cách ngành này vì con người là yếu tố quan trọng, nhất là vai trò hiệu trưởng.
Hiện nay, hiệu trưởng ở nhiều trường trong cả nước chủ yếu được đề bạt theo quy hoạch rồi ở vị trí hiệu trưởng trong 5 năm. Sau 5 năm, hiệu trưởng được đánh giá và có thể được bổ nhiệm lại hoặc được công nhận lại. Đây được coi là yếu tố khiến nhiều hiệu trưởng mất tính sáng tạo, ngại đổi mới và chỉ làm theo chỉ đạo của cấp trên, ở đây là đảng ủy cơ sở. Vậy nếu tổ chức thi tuyển thì có chọn được người tài để từng bước đổi mới căn bản toàn diện nền giáo dục nước nhà hay không? 
Tóm lại, thứ nhất là những môn thi phải là những môn chuyên cho những người làm vấn đề quản lý chứ không có vấn đề chính trị trong đó. Thứ hai, người chấm thi phải là người chấm công tâm chứ không phải ‘cha truyền con nối’ hoặc dựa dẫm thế lực nào đó. Cái thứ ba quan trọng nhất là phải cho họ thực quyền - Nhà giáo Phạm Minh Hoàng
Nhà giáo Phạm Minh Hoàng sống tại Pháp, từng giảng dạy tại trường Đại học bách khoa thuộc Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh nêu quan điểm của mình:
“Đối với tôi thì tất cả những gì mà Nhà nước đưa ra thì tôi cũng đặt câu hỏi chung quanh đó. Vấn đề thi tuyển nếu làm theo cái thiện tâm thì đó là chuyện đúng, còn nếu làm chỉ là hình thức thì nó cũng không khác gì cái cũ hết. Những môn thi phải là môn thi truyền thống chứ không thể đưa chính trị vào đó được. Ví dụ thi hiệu trưởng thì phải đòi hỏi tốt nghiệp về quản lý chứ không thể đòi hỏi phải có chứng chỉ về lý luận. Cái quan trọng nữa là khi tuyển người đó vào rồi trao cho họ quyền hành như thế nào. Nếu họ vẫn phải làm theo sự chỉ đạo của bí thư đảng ủy thì đối với tôi, không có gì thay đổi gì cả.
Tóm lại, thứ nhất là những môn thi phải là những môn chuyên cho những người làm vấn đề quản lý chứ không có vấn đề chính trị trong đó. Thứ hai, người chấm thi phải là người chấm công tâm chứ không phải ‘cha truyền con nối’ hoặc dựa dẫm thế lực nào đó. Cái thứ ba quan trọng nhất là phải cho họ thực quyền, bởi tất cả những vấn đề quản lý con người nó không thuộc về hiệu trưởng mà nó thuộc ủy ban nhân dân.”
Theo truyền thông Nhà nước, việc thi tuyển các vị trí hiệu trưởng đều được ủy ban nhân dân các quận, huyện đảm nhận. Ví dụ UBND Q. Hoàn Kiếm thi tuyển hiệu trưởng Trường tiểu học Hồng Hà; hiệu trưởng Trường tiểu học Quang Trung. UBND Q. Hai Bà Trưng thi tuyển hiệu trưởng Trường mẫu giáo Nguyễn Công Trứ. UBND Q. Ba Đình thi tuyển hiệu trưởng Trường tiểu học Thủ Lệ; hiệu trưởng Trường mầm non Sao Mai…
Thầy giáo Đỗ Việt Khoa ở Hà Nội cho hay, đây không phải lần đầu có chuyện thi tuyển hiệu trưởng ở Hà Nội. Ông nói:
“Thực ra chuyện tuyển hiệu trưởng ở Việt Nam đã từng có. Hồi tôi học đại học, khoảng năm 1989 trường Đại học Tổng hợp Hà Nội có tuyển hiệu trưởng trường. Nhưng được đúng một năm rồi mất hút luôn từ đó đến nay. Thế nên, dù Hà Nội lần này có thi tuyển một trưởng phòng và nhiều hiệu trưởng đi chăng nữa thì cũng không tác dụng nhiều vì có thể họ diễn cho nó có thôi. Ở Việt Nam phải nói thật sự là để chuyển đổi sang dân chủ thật sự thì nó cực kỳ khó, cực kỳ chậm chạp.
Bằng chứng là trước kia Việt Nam có quy chế dân chủ cơ sở, có những thời điểm được nhắc đi nhắc lại yêu cầu áp dụng. Hơn 10 năm nay, cụm từ ‘dân chủ’ nó bị kiêng kỵ nên không một nơi nào thực hiện nữa. Nó im ắng luôn. Ai nhắc đến hai chữ ‘dân chủ’ bị coi là bọn phản động. ‘Dân chủ’ trở nên rất nguy hiểm đối với đảng. Cho nên bây giờ có tổ chức thi tuyển (trưởng phòng và hiệu trưởng) thì không chắc nó là dân chủ đâu.”
Thầy Khoa nói thêm rằng, việc thi tuyển đó do ủy ban nhân dân quận, huyện chi phối chứ không phải phòng giáo dục. Do đó, thí sinh có thể do các vị trong đảng sắp xếp, đưa vào chứ ‘người thường thì khó chen chân’. 
Hơn 10 năm nay, cụm từ ‘dân chủ’ nó bị kiêng kỵ nên không một nơi nào thực hiện nữa. Nó im ắng luôn. Ai nhắc đến hai chữ ‘dân chủ’ bị coi là bọn phản động. ‘Dân chủ’ trở nên rất nguy hiểm đối với đảng. Cho nên bây giờ có tổ chức thi tuyển (trưởng phòng và hiệu trưởng) thì không chắc nó là dân chủ đâu. - Thầy giáo Đỗ Việt Khoa
Chuyện chọn người tài trong mọi lĩnh vực để trị vì đất nước được ông cha ta nói đến từ hàng trăm năm trước. Văn Miếu Quốc Tử Giám Hà Nội khắc câu: “Hiền tài là nguyên khí của quốc gia” trên văn bia. Chiếu cầu hiền của Vua Lê Lợi có ghi: “Muốn thịnh trị tất phải được người hiền, được người hiền phải do ở tiến cử. Cho nên, người làm vua phải lấy việc ấy làm đầu.”
Việc thi tuyển hiệu trưởng hay để giáo viên được quyền chọn hiệu trưởng từng được Nhà giáo Nguyễn Hoàng Chương nói đến trong một bài viết đăng trên báo Thanh niên đầu năm nay. Theo nhà giáo này, “quy trình bổ nhiệm hiệu trưởng hiện nay quy định với các bước tiến hành tuy chặt chẽ nhưng vẫn có thể lách, kết quả phụ thuộc vào cơ cấu chủ quan của cấp trên nhà trường. Vì thế, giáo viên miễn cưỡng chấp nhận người đứng đầu của nhà trường. Bộ GD-ĐT và các bộ, ngành liên quan cần điều chỉnh để giáo viên bầu chọn hiệu trưởng thông qua tranh cử giữa các ứng viên đạt chuẩn theo quy định”.
Từ sau năm 1975, giáo dục ở Việt Nam đã nhiều lần cải cách với những thay đổi lớn liên quan đến chương trình học, nội dung sách giáo khoa, phương pháp dạy học ở các đợt khác nhau. Mọi cải cách cho đến nay vẫn chỉ loay hoay trong “cải cách của cải cách” mà không dựa trên một hệ thống triết lý giáo dục rõ ràng nào.
Giáo sư Nguyễn Đăng Hưng từng nhận xét, phần lớn những giáo chức ở Việt Nam không được đào tạo bài bản. Nếu được đào tạo bài bản thì chỉ bài bản về chuyên môn mà thôi, chứ cái triết lý giáo dục, cái nhân văn của giáo dục, cái tinh thần giáo dục họ không thấu triệt, cho nên họ không thực thi được những gì cần thiết cho nền giáo dục nước nhà.
Tháng 4 năm 2021, PGS.TS Nguyễn Kim Sơn - Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Hội đồng, Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội giữ chức Bộ trưởng Bộ Giáo dục & Đào tạo thay ông Phùng Xuân Nhạ.
Ngay sau khi được Quốc hội phê chuẩn chức vụ bộ trưởng Bộ Giáo dục - đào tạo, ông Nguyễn Kim Sơn nói với báo chí trong nước rằng, ông xem đây là cơ hội để có thêm điều kiện làm một số việc ở lĩnh vực mà ông tâm huyết và đã có thời gian gắn bó lâu dài. Theo ông, đây là thời điểm có nhiều thách thức và khó khăn cho nền giáo dục và ông không có lựa chọn nào khác là chủ động đối mặt để vượt qua các khó khăn đó.
Nhìn lại 5 năm dưới thời Bộ trưởng Giáo dục Phùng Xuân Nhạ, một số người cho rằng, giáo dục Việt Nam ngày càng xuống cấp bởi người đứng đầu là người có năng lực yếu kém.
Nay, với một vị bộ trưởng mới và việc thi tuyển hiệu trưởng, kỳ vọng về một bước đổi mới trong giáo dục nếu việc thi tuyển thật sự dân chủ và người hiệu trưởng mới không bị đảng chi phối mọi quyết định lại được khơi dậy.
Theo RFA