Những năm 1965 - 1975 nhà mình sơ tán ở làng Đông, cách thị trấn Ba Đồn có chục cây. Nhớ rất nhiều chuyện làng Đông, nhưng nhớ nhất anh cu Đô.

Anh cu Đô lùn, đen, xấu. Sống với mẹ già, sau mẹ chết anh ở một mình. Nhà nghèo quá, 24, 25 tuổi rồi đi hỏi cô nào cũng bị chê.


Anh con liệt sĩ, lại con một, khỏi đi bộ đội. Con trai trong làng ai lớn đều đi bộ đội hết, còn lại dăm ba anh tuổi như anh thôi, chỉ có anh là chưa vợ.


Mẹ anh khóc lên khóc xuống, anh vẫn chẳng quan tâm đến chuyện vợ con. Cho đến khi mẹ anh chết anh vẫn độc thân.

Mình hỏi anh sao anh không lấy vợ. Anh nói tao để vậy cho đàn bà nó thèm.

Anh nơm cá cực tài, cầm nơm úp nhoay nhoáy, hễ dừng lại mò là y như có một con cá to. Nghe tiếng đóng thành nơm, anh biết chắc cá nhỏ hay to, cá ngon hay dở để dừng lại bắt hay không. Chẳng bù cho mình, úp úp mò mò, tóm lại chỉ vài con cá diếc, cá rô.


Một lần úp nơm, bao giờ xâu cá của anh cũng dài nhất, đầy những con cá ngon, đắt tiền.


Mình dân thị trấn lên, thấy thế thì thích lắm, bám theo anh suốt ngày.


Anh chỉ làm hai việc: đi đập lúa thuê và nơm cá bán lấy tiền.


Cứ mùa lúa là anh đi đập lúa cho các gia đình có chồng con đi bộ đội, một đêm đập lúa được trả vài lon gạo. Thế cũng đủ sống, lại được tiếng giúp đỡ gia đình bộ đội.


Anh không đoàn đội. Hồi này ai không đoàn đội bị coi như thanh niên chậm tiến, con gái vì thế bụng thì chê nghèo nhưng miệng lại có cớ chê anh chậm tiến.


Hồi này ai bị chê chậm tiến thì sốt ruột lắm, phấn đấu như điên, anh tỉnh bơ, không quan tâm.


Hội họp cuộc nào anh cũng đến nhưng chỉ đứng sau nghe. Thanh niên làng tranh nhau lên nói toàn từ sáo rỗng - lý tưởng, hoài bão, tiên tiến, thi đua, quyết tâm, căm thù, phấn đấu v.v… Anh cười hậc, è he một tiếng rõ to rồi phủi đít quần ra về.


Hôm sau họp anh lại đến, lại đứng sau, lại nghe lý tưởng, hoài bão, tiên tiến, thi đua, quyết tâm, căm thù, phấn đấu v.v… Anh lại cười hậc, é he một tiếng rõ to, phủi đít quần ra về.


Luôn luôn như thế.


Anh Cư gặp mình nói Lập ngoan, học giỏi, cháu ngoan Bác Hồ, đừng quan hệ với thanh niên chậm tiến.


Mình dạ dạ nhưng vẫn chơi với anh cu Đô như thường.


Đêm nào cũng vậy, con trai lớn chút trong làng đều đi đặt túm bẫy lươn, câu cá cặm. Đặt đầu hôm, ba bốn giờ sáng thì đi thăm.


Một đêm mình đi thăm túm lươn, hôm đó được nhiều, hơn chục con, mừng lắm hí hửng xách oi về thì gặp anh cu Đô đi từ nhà chị Th. ra. Mình hỏi anh đi đâu, anh nói không.


Minh thấy anh mặc cái áo bộ đội dài gần đến gối (anh lùn mà). Nghi nghi, mình kéo vạt áo anh lên hoá ra anh không mặc quần. Mình ngạc nhiên nói sao vào nhà người ta lại không mặc quần, anh cười phì một tiếng, nói kệ tau! Rồi bỏ đi.


Nhà chị Th. một mẹ một con, chồng đi công tác xa, thằng cu con chị mới hơn bốn tuổi. Mình nghi lắm.


Mình lẻn theo anh cu Đô.


Anh lại vào nhà chị H. Chị H. chồng vừa chết bom năm ngoái. Chị vẫn say sưa sinh hoạt đoàn, biến đau thương thành hành động cách mạng, hăng hái phát biểu lí tưởng, hoài bão, tiên tiến, thi đua, quyết tâm, căm thù, phấn đấu.v.v… Bà con làng xóm khen lắm, vẫn nói với con gái con dâu: đó, sang nhà con H. mà coi.


Mình vào sau hồi nhà chị H. Tối quá không thấy gì, chỉ nghe chị kêu hệt như mèo kêu.


Mình chặn anh cu Đô ở cổng nhà chị H. nói em biết rồi nha. Anh túm cổ áo mình nói mi nói tau giết.


Về sau, lần nào đi nơm anh vừa nơm suất của anh, vừa nơm suất của mình. Mạ mình toàn khen thằng Lập dạo này nơm cá giỏi. Hi hi.


Làng Đông có chừng bốn, năm trăm nóc nhà, hơn một trăm nóc là nhà hoặc là chồng đi công tác xa hoặc chồng chết bom chết bệnh. Không biết anh cu Đô chui vào bao nhiêu nhà trong số trăm nóc nhà ấy, chỉ biết suốt cuộc chiến tranh 1965-1975, tối nào cứ đến ba, bốn giờ sáng anh lại mặc cái áo bộ đội dài đến đầu gối, không thèm mặc quần, đi hết nhà này đến nhà kia, năm giờ sáng thì về.


Mình hỏi sao anh không mặc quần. Anh nói mặc mần chi, cởi vô cởi ra nhọc lắm.


Hoà bình, anh cu Đô hơn ba chục tuổi vẫn chưa vợ.


Một hôm làng tổ chức tuyên dương các mẹ các chị là vợ con bộ đội chung thuỷ đảm đang. Các mẹ các chị sắp hàng dài nhận phần thưởng, nhận giấy khen, mặt ai nấy hớn hở.


Anh cu Đô cũng đến, đứng sau cùng, nghe chị H. đại diện phát biểu lí tưởng, hoài bão, tiên tiến, thi đua, quyết tâm, căm thù, phấn đấu. v.v… Anh cu Đô cười hậc, é he một tiếng rõ to rồi phủi đít quần ra về.

He he
Tác giả: Nguyễn Quang Lập