Ảnh tư liệu: Ana Belén Montes được giám đốc CIA George Tenet trao tặng chứng nhận xuất sắc về tình báo quốc gia. Ảnh do bộ Quốc Phòng Mỹ cung cấp không ghi rõ ngày tháng cụ thể. via REUTERS - U.S. Department of Defense

Nhật báo Pháp Le Figaro ngày 09/01/2023 đăng câu chuyện ly kỳ về cuộc đời một nữ điệp viên hiếm có của Mỹ, bị giam tù tại Texas từ 21 năm qua vì tội phản bội tổ quốc khi cộng tác với Cuba. Nhân vật này gần đây được trả tự do.

Bà là công dân Mỹ, gốc đảo Porto Rico, nhưng trái tim lại hướng về Cuba, và trên hết lại là một điệp viên. « Ana Belén là một điệp viên ngoại hạng, chứ không đơn giản là một điệp viên thông thường. Bà ấy đã hoạt động gián điệp trong vòng 16 năm mà không lo bị trừng phạt, trở thành nhà phân tích chính cho cơ quan phản gián chính phủ Mỹ về Cuba, nhưng đồng thời bà ấy làm việc cho chính phủ Cuba », ông Scott W. Carmichael, cựu nhân viên phản gián của Cơ quan Tình báo Quốc phòng (DIA) trong một tập sách mà ông dành viết về nữ chuyên gia tình báo này, đã có vài dòng tóm tắt như thế.
Bị kết án 25 năm tù giam trong nhà tù dành cho phụ nữ có mức an ninh cao tại Carswell, bang Texas, Ana Belén Montes, nay 65 tuổi, giờ được tự do vì có hành vi tốt, mãn hạn tù sớm ba năm. Carswell là một nơi đáng nguyền rủa. Trong số những người bạn tù, có « một bà nội trợ từng bóp cổ một phụ nữ mang thai để sinh con, một nữ y tá đã giết chết bốn bệnh nhân bằng những liều tiêm adrénaline ồ ạt và Lynette Fromme, kẻ đã âm mưu ám sát tổng thống Ford », theo như tường thuật từ Washington Post.
Ngay giữa tấn bi kịch 11/9, người dân Mỹ phát hiện sự tồn tại của một trong số các gương mặt nữ điệp viên lớn nhất của mọi thời đại. « Các nhân viên FBI đã bắt giữ Montes sáng nay, ngày 21/09/2001 mà không gặp sự cố nào, ngay tại văn phòng của người này tại trụ sở của DIA, khu căn cứ không quân Bolling ở Washington », cơ quan an ninh liên bang ghi chú.
Một cú sốc khủng khiếp trong cộng đồng phản gián. Carmichael giải thích, Montes không những cung cấp các thông tin về Mỹ cho Cuba, mà bà còn tác động lên cả cách thức các cơ quan an ninh Mỹ đánh giá về hòn đảo cộng sản. Nếu như năm 1998, tổng thống Bill Clinton tuyên bố rằng « Cuba không còn là một mối đe dọa cho nước Mỹ », đó là vì Ana Belén đã có những điều chỉnh để hạ thấp mối họa này.
La Habana đã chia sẻ các tiết lộ từ nữ điệp viên của mình với các đồng minh : Iran, Venezuela hay là Nga. Vào thời điểm bị bắt, Ana đang chuẩn bị chuyển giao kế hoạch xâm lược Afghanistan của Mỹ. Những thiệt hại do nữ điệp viên này gây ra tuy vẫn được giữ bí mật, nhưng sẽ là đáng kể. Năm 1987, nhân vật nằm vùng này đã cung cấp cho Cuba các tọa độ của một trại lực lượng đặc nhiệm bí mật của Mỹ ở Salvador, cho phép du kích quân theo tư tưởng Mác-xít tiêu diệt 90 người, trong đó có một lính mũ nồi xanh của Mỹ.
Một sự thù hận đối với giới quân nhân Mỹ
Là con gái của một bác sĩ tâm thần phục vụ trong quân đội Mỹ, Ana sinh năm 1957 tại một căn cứ quân sự Mỹ ở Nuremberg. Gia đình gốc người Porto Rico này chuyển từ Đức đến Kansas, rồi định cư hẳn tại Maryland, gần Baltimore, nơi Ana bắt đầu theo trung học. Một đứa trẻ nhà quê như bao đứa trẻ khác ngoại trừ việc người cha là đại tá, đánh đập mẹ, hai người em trai và người em gái của mình.
Có lẽ từ đó, Ana đã nảy sinh lòng căm thù đối với quân đội Mỹ, mà người cha là hiện thân. Cha mẹ ly dị khi Montes được 15 tuổi. Ana lúc ấy chưa phải là một người nổi loạn như vài năm sau đó khi theo học tại trường đại học Virginia. Tại đây, Ana gặp gỡ một thanh niên Achentina mang tư tưởng cánh tả trong một chương trình trao đổi đại học ở Tây Ban Nha và nuôi dưỡng những tư tưởng cánh tả nhưng đồng thời một sự căm ghét sâu sắc nền chính trị của Ronald Reagan.
Phải chăng chính lúc đó hay một thời gian sau đó mà Ana đã được các gián điệp Cuba tiếp cận ? Đó vẫn hoàn toàn là một bí ẩn. Được bộ Tư Pháp Mỹ tuyển dụng vào đầu những năm 1980 như một thư ký đánh máy, tốt nghiệp thạc sĩ ngành quan hệ quốc tế trường đại học Johns-Hopkins vài năm sau đó, Ana đã được FBI tuyển dụng.
Người thiếu nữ gốc đảo Porto Rico này trái ngược với Mata Hari. Vóc dáng bình thường, Ana tỏ ra kín đáo và hiệu quả trong khi nữ điệp viên người gốc Hà Lan lại tỏa sáng rực rỡ trái ngược với những gì mà nghề nghiệp của mình đòi hỏi. Ana gia nhập Cơ quan Tình báo Quốc phòng Mỹ (DIA) năm 1985, đến thăm Cuba cùng năm, thăng tiến trong chính quyền Mỹ để rồi đến năm 1992 trở thành nhà phân tích chính trị và quân sự hàng đầu về các vấn đề Cuba. Năng lực của Ana cao đến mức DIA mệnh danh cho cô là « Nữ hoàng Cuba », và giám đốc Cơ quan Tình báo Trung ương (CIA), George Tenet đã trao tặng Ana bằng khen xuất sắc vào năm 1997.
Nhưng trong suốt thời gian đó, Ana đã làm gián điệp. Rất cẩn trọng, Ana không bao giờ lấy một tài liệu nào từ phòng làm việc của mình và ghi nhớ mọi thứ. Ban ngày trung thành với Chú Sam, ban đêm là tình nhân của phe theo Castro. Người điệp viên hai mang này truyền các thông tin của mình đến La Habana trên bằng sóng ngắn của một chiếc radio hiệu Sony từ các nhà hàng người Hoa. Bà nhận các tin nhắn mã hóa cũng từ chính chiếc radio đó, sau đó giải mã chúng nhờ vào phần mềm giải mã của Cuba trên chiến máy tính xách tay của mình.
Điều đáng ngạc nhiên nhất là Ana thường xuyên đến Cuba, đôi khi là cho DIA, nhưng còn để gặp gỡ những người phụ trách tình báo của chế độ Castro. Nếu như Ana thường xuyên vượt qua thành công các cuộc sát hạch phát hiện nói dối, một nhân viên phản gián của DIA nghi ngờ Ana hoạt động gián điệp từ năm 1996. Scott Carmichael thẩm vấn Ana Montes, nhưng ông phải thừa nhận « không tài nào lập được hồ sơ vì bà  ấy quá ấn tượng, cực kỳ sắc sảo, chuyên nghiệp, chín chắn, tự tin ». Đến năm 2000, nhân viên phản gián này mới tin chắc rằng kẻ nằm vùng được cài vào mà Mỹ đang tìm kiếm chính là Ana.
« Tôi làm theo lương tâm hơn là theo luật »
Scott W. Carmichael giải thích : « Bà ấy tin rằng nếu Hoa Kỳ muốn xúc tiến nền dân chủ ở Cuba, có nhiều cách tốt hơn là cô lập hòn đảo, áp dụng lệnh cấm vận ». Trong phiên xử năm 2002, Ana tuyên bố : « Tôi nghe theo lương tâm của mình hơn là luật lệ. Tôi coi chính sách của chính phủ chúng ta đối với Cuba là tàn nhẫn và bất công. » Sở thích cá nhân của Ana ít được biết đến. Bà có một cuộc sống khá kín đáo. Người đính hôn là một chuyên gia về Cuba làm việc tại bộ Quốc Phòng. Nhưng ông ấy là một người trung thành. Từ trong tù, Ana viết thư cho người cháu trai : « Ta phải trung thành với các nguyên tắc, chứ không phải với bất kỳ nước nào, một chính phủ hay một người nào. Ta không nên trung thành cả với Hoa Kỳ, Cuba, lẫn Obama, anh em nhà Castro thậm chí là với Chúa Trời. »
Ana Belén đã phản bội nước Mỹ trong bối cảnh Chiến Tranh Lạnh, cuộc can thiệp của Mỹ vào vùng Trung Mỹ và vào lúc Hoa Kỳ bỏ đói người dân Cuba trong những năm 1990. Việc phát hiện sự phản bội của Ana Belén Montes là một đòn giáng nặng nề, một sự sỉ nhục cho Mỹ. Scott W. Carmichael đã nổi giận chống lại « sự phản bội » này, chống lại Washington vì đã xem thường tính hiệu quả của tình báo Cuba thâm nhập sâu đến tận guồng máy tình báo của Mỹ. Sự giám sát của Mỹ là vấn đề sống còn cho chế độ Castro.
Nhưng tiếp sau đó thì sao ? Nếu như ca sĩ Cuba Silvio Rodriguez dành một bài hát cho Ana Montes, thì chính quyền Castro không vận động để đòi trả tự do cho nhân vật này !
Theo RFI