Sau 15 tháng xua quân xâm lăng Ukraine phía quân đội Nga đã phải chịu tổn thất nặng nề, cho nên nhiều viện nghiên cứu quân sự, tình báo phương Tây đã tìm hiểu nguyên do dẫn đến việc Nga không đạt kết quả như mong đợi... 

✱ Cơ quan tình báo Nga không muốn làm trái ý ông chủ Putin
 
Theo Foreign Policy - “Chiến dịch quân sự đặc biệt” của Tổng thống Nga Vladimir Putin vào cuối tháng 2 năm 2022 là tính toán sai lầm lớn nhất của Điện Kremlin kể từ cuộc xâm lược Afghanistan năm 1979. Nhưng liệu Putin có thể biết vào thời điểm khởi đầu rằng kế hoạch xâm lược của ông ta sẽ biến thành một vũng lầy tệ hại?

Putin đã đánh giá sai về Ukraine vì hai lý do chính, theo bài báo do một người trong chúng tôi đồng viết gần đây đã nêu ra các chi tiết. Đầu tiên, quan điểm méo mó của Putin về khả năng tồn tại và tính hợp pháp của Ukraine với tư cách là một quốc gia độc lập ngoài Nga đã cản trở khả năng xem xét các điểm bất đồng của ông ta. Và thứ hai, Putin ngồi trên đỉnh một bộ máy chính sách và tình báo, nhưng họ chỉ cho ông ta biết những gì ông ta muốn nghe. Các cơ quan tình báo và an ninh của Nga rõ ràng cho rằng con đường đến thành công là đưa ra các đánh giá giống với quan điểm của ông chủ.

Được nhấn mạnh bởi sự xu nịnh đội lốt tình báo như vậy, cuộc xâm lược của Putin do đó được xác định dựa trên một lý thuyết rằng mở cuộc tấn công chớp nhoáng vào Kyiv để lật đổ chính phủ Zelensky sẽ giúp người dân Ukraine tự giải thoát khỏi những cám dỗ suy đồi của phương Tây và ngoan ngoãn - nếu không phải vui mừng quay trở lại trong vòng tay thân tình của đế quốc Nga.
 
• Tình báo Nga bỏ qua sự thật về Ukraine 

Liệu Putin có thể biết được gì nếu ông ta chịu khó tìm hiểu?  Khá nhiều, bao gồm cả cuộc thăm dò công khai từ các nhà nghiên cứu ở Ukraine bên cạnh một cuộc khảo sát bí mật được thực hiện theo lệnh của các cơ quan an ninh của chính ông ta. Nhưng những thói quen của thể chế và cái nhìn thoáng qua của chính Putin đã hạn chế ông xem xét tổng thể về những tình tiết liên quan đến Ukraine một cách nghiêm túc. Các nhà lãnh đạo Nga (và các cơ quan tình báo của họ) có một lịch sử lâu dài về việc đánh giá cao ý thức hệ hơn là hiểu biết và bác bỏ thông tin công khai có sẵn. Nó không đáng để biết nếu nó không được đóng dấu “bí mật” hoặc do một đặc vụ bí mật lấy trộm. 

Niềm tin này đã khiến các cơ quan tình báo của Putin, đặc biệt là Cơ quan An ninh Liên bang (FSB) và cơ quan tình báo quân sự GU (trước đây là GRU), loại bỏ hoặc khước từ vô số thông tin hữu ích công khai có sẵn để làm cơ sở đánh giá chiến lược về chính sách của Ukraine. Chẳng hạn, một nghiên cứu năm 2021 do Viện Xã hội học Quốc tế Kyiv kết hợp với Trung tâm Levada có trụ sở tại Moscow thực hiện cho thấy, tính đến tháng 11 năm 2021, 41% người Ukraine có thái độ “hầu hết là tốt” đến “rất tốt” đối với Nga, trong khi 42% có thái độ “hầu hết là xấu” đến “rất xấu” đối với Nga - và những thái độ đó đối với Nga ngày càng trở nên tồi tệ hơn.

Trung tâm Thông tin chi tiết về Nghiên cứu Khảo sát của Viện đưa ra một số kết quả rút ra có liên quan đến Ukraine, bao gồm thái độ của người dân Ukraine đối với tình hình kinh tế và chính trị, dịch vụ và hàng hóa công cộng, cơ hội và quyền tự do, an toàn và mức độ tự hào dân tộc. Có lẽ quan trọng hơn, nghiên cứu cũng bao gồm thái độ đối với các quốc gia và tổ chức quốc tế khác. Thế giới quan thường hoang tưởng của các cơ quan tình báo Nga có thể đã khiến họ bác bỏ nghiên cứu này – Một khi  họ biết về việc này – là do việc tài trợ của viện nghiên cứu, họ có thể đã sử dụng nó - ngay cả khi chỉ là một chút ít - để nhìn nhận quan điểm của người dân Ukraine đối với một số vấn đề nội bộ và bên ngoài.

• Cuộc khảo sát của Tổng cục 9 thuộc cơ quan FSB
 
Tổng cục thứ 9 của FSB, một chi nhánh của Cục Thông tin Hoạt động của FSB chịu trách nhiệm thu thập thông tin tình báo về “nước lân cận ” của Nga, đã tiến hành cuộc khảo sát của riêng mình vào tháng 2 năm 2022. Kết quả cuộc khảo sát cho thấy hầu hết người Ukraine (67%) không tin tưởng vào tổng thống , và tuyên bố rằng khoảng 40 phần trăm sẽ không tham gia lực lượng vũ trang để bảo vệ Ukraine. Cuộc khảo sát đã vẽ ra một bức tranh khá ảm đạm, với phần lớn người Ukraine không hài lòng với chính phủ và các thể chế của nó.

Mặc dù FSB có thể đã so sánh những phát hiện của mình với những phát hiện từ các nguồn mở để tạo ra một bức tranh nhiều sắc thái hơn, nhưng sự thiên vị và ngờ vực của tổ chức đối với các nguồn khác đã cản trở họ. Do đó, các nhà phân tích của Điện Kremlin đã chọn ra những dữ liệu mà họ coi là phù hợp để cho ông chủ của họ thấy rằng phần lớn người Ukraine không hào hứng với đường lối chính trị của đất nước họ. Có lẽ không ai muốn đề cập đến điều này để giữ công việc, đó là 48% người sẵn sàng chiến đấu và 12% khác có thể đã bị thuyết phục để chiến đấu khi câu hỏi không còn là lý thuyết nữa. - và trong một nền dân chủ hay tranh cãi, mọi người đưa ra câu trả lời về giả thuyết chủ yếu là một tuyên bố chính trị, không phải là một biểu hiện của những gì họ thực sự sẽ làm. Chỉ vì người Ukraine bày tỏ những lo ngại nghiêm trọng trong nước không có nghĩa là họ muốn bị xâm lược bởi một nước láng giềng độc tài hiếu chiến.

Những thách thức về phương pháp này cũng áp dụng cho những người Ukraine sống ở phía đông của đất nước, những người có quan điểm ủng hộ Nga hơn. Như thường thấy, có vẻ như người Nga cảm thấy họ đã tìm thấy bằng chứng mà họ luôn tìm kiếm - rằng Ukraine đã sẵn sàng để bị chiếm đóng. Giả thiết sai lầm của FSB đã giúp xác lập một mối quan hệ nhân quả sai lệch giữa sự bất mãn của người Ukraine với bộ máy chính trị của họ và khả năng họ tiếp nhận thuận lợi về cuộc xâm lược của Nga.

Bất chấp giá trị phân tích to lớn của thông tin công khai, Putin và bộ máy tình báo của ông ta tiếp tục tin rằng thông tin tình báo có giá trị (thông tin hữu ích về mục tiêu của họ) sẽ không bị để lộ và không được bảo vệ. Thay vào đó, dữ liệu được thu thập bởi một tổ chức bí mật nhằm phục vụ mục đích củng cố cho những ý kiến sai lệch đã có từ trước về người dân Ukraine.

Mặc dù một số dữ liệu do FSB thu thập dường như trùng khớp với các nghiên cứu nguồn mở đã nói ở trên, số lượng và loại dữ liệu được thu thập (hoặc ít nhất là được sử dụng) để thông báo quyết định của Putin đã được sàng lọc cẩn thận để tạo ra một bức tranh nhằm ủng hộ niềm tin của Putin -cụ thể hơn là, ông ta dễ dàng đi đến quyết định hành động và không gặp nhiều khó khăn tại Ukraine. Cũng có thể xảy ra trường hợp những người cung cấp thông tin Ukraine được tình báo Nga bí mật tuyển dụng cũng đang làm điều mà chính tình báo Nga đang làm  tại cấp cao hơn ở Moscow: giữ cho dòng tiền chảy vào bằng cách cung cấp các báo cáo hợp lý về mặt chính trị. Trớ trêu thay, bất chấp xu hướng giữ bí mật của Putin, ông ta sẽ được cung cấp tin tức tốt hơn nhiều nếu ông ta chỉ tra cứu trên Google, tìm hiểu về thái độ của Ukraine đối với Nga và đọc kết quả của các cuộc thăm dò ý kiến công khai.

• Bộ máy tình báo Nga chỉ cung cấp cho ông Putin thấy những gì ông ta muốn thấy
 
Theo một nhà ngoại giao Nga đào thoát gần đây đã giải thích, việc không cung cấp thông tin khách quan cho Điện Kremlin nằm ở chỗ, bất kỳ thông tin “bất lợi” nào cũng phải được chôn sâu trong các báo cáo chứa đầy nội dung tuyên truyền kẻo làm Điện Kremlin khó chịu. Thông tin này đã được tiết lộ trong một điện tín của Bộ Ngoại giao Nga năm 2021 đánh giá sức mạnh của lực lượng vũ trang Ukraine, lực lượng này đã tăng lên so với khả năng của lực lượng này vào năm 2014 khi Putin xâm chiếm Crimea. Tuy nhiên, thực tế này được lồng ghép vào cái mà nhà cựu ngoại giao Nga gọi là “bài ca dài cho các lực lượng vũ trang hùng mạnh của Nga” và do đó, dễ dàng bị bỏ qua nếu không muốn nói là cố tình phớt lờ. Đây là một lỗi lớn. Người Ukraine đã đại tu lực lượng vũ trang của họ sau Crimea với hy vọng gia nhập NATO. Do đó, lực lượng vũ trang Ukraine năm 2022 - được hỗ trợ bởi Hoa Kỳ và các quốc gia NATO khác - đã gia tăng quy mô lớn, được huấn luyện và trang bị tốt hơn so với những gì người Nga đã biết vào năm 2014.

Mặc dù Bộ Ngoại giao Nga biết rõ sự nguy hiểm trong chủ trương của Putin, nhưng tuyên truyền nội bộ mà bộ này phổ biến đã giúp che đậy sức mạnh thực sự của Ukraine, nhằm đánh lừa Điện Kremlin để họ tin rằng mọi thứ sẽ diễn ra theo đúng kế hoạch. Putin vốn có thành kiến về khả năng quân sự của Ukraine và tình hình chính trị tổng thể. FSB không dám phủ nhận những ý kiến này. Thay vào đó, Putin được thông báo rằng “sau cuộc tấn công đầu tiên, mọi người sẽ bỏ chạy, đám đông công dân Kyiv giận dữ sẽ tràn ra đường, và Zelensky sẽ bị lật đổ, sau đó là hỗn loạn,” theo nhà báo điều tra người Nga Andrei Soldatov.

Trong nhiều thập kỷ, các nhà lý luận quân sự Nga đã nhấn mạnh tầm quan trọng của thông tin tình báo chính xác và kịp thời đối với việc ra quyết định trong bối cảnh chiến tranh hỗn hợp mà (trong mắt Điện Kremlin) phương Tây đã và đang - tiến hành chống lại Nga. Ví dụ, Đại tá Nga đã nghỉ hưu Aleksandr Bartosh, viết cho tạp chí Voennaya Mysql (Tư tưởng quân đội, một tạp chí của bộ quốc phòng), nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đánh giá kẻ thù và khả năng của họ, bao gồm không chỉ những điểm mạnh và điểm yếu quân sự của họ mà còn cả văn hóa chiến lược của họ, sẽ quyết định hành vi của kẻ thù.



Tuy nhiên, điều mà các chiến lược gia của Điện Kremlin đã bỏ lỡ - hoặc bác bỏ - là chính cuộc xâm lược Crimea của chính họ đã giúp nuôi dưỡng và tiếp thêm sinh lực cho ý thức về bản sắc dân tộc của Ukraine khác biệt với một quốc gia phụ thuộc của Nga. Cảm giác này trên khắp đất nước, cùng với những phát triển quân sự quan trọng, là gốc rễ khiến Ukraine quyết tâm kháng cự.

Nếu Putin đã đặt ra mục tiêu để thay đổi sự chuyển hướng về phía Tây của Kyiv bằng cách dùng vũ lực, thì thế giới đang chứng kiến sự ra đời của một quốc gia Ukraine có thể nhận ra rõ ràng, truyền thống sáng lập của họ được củng cố bởi những cơn đau khổ bởi các cuộc xung đột và những khó khăn chung. Chuyển hướng về phươngTây của Ukraine hiện là một mục tiêu được đáp lại bởi các nước phương Tây đã coi Ukraine là một trong những nền văn hóa và đạo đức của riêng họ, ngay cả khi tư cách thành viên trong các tổ chức như Liên minh châu Âu và NATO chưa được đưa ra bàn. Khác xa với cuộc thăm dò của FSB báo trước một cuộc tấn công chớp nhoáng dễ dàng của Nga, cuộc xâm lược mới nhất của Putin đã củng cố quyết tâm quốc gia của Ukraine - tạo ra chính thứ mà ông ta tìm cách bóp nghẹt khi mới phát sinh: một quốc gia tự tin về chính trị và tách biệt về văn hóa được phương Tây hậu thuẫn vững chắc.

Trước thềm chiến tranh, cấp dưới của Putin đã bỏ qua các nghiên cứu công khai sẵn có và chọn lọc những thông tin được cho là bí mật mà họ biết rằng chủ nhân của họ sẽ chấp nhận. Thật khó để hình dung một kịch bản trong đó Putin sẽ thay đổi suy nghĩ về cuộc xâm lược của mình, nhưng các cơ quan tình báo Nga và Bộ Ngoại giao Nga đã làm việc song song để cung cấp cho Điện Kremlin một đánh giá khách quan và thực tế kết hợp với thông tin công khai như dữ liệu thăm dò ý kiến, thời cuộc chiến có thể đã diễn ra dưới một hình thức khác - có lẽ sẽ thuận lợi hơn cho Nga nếu các nhà hoạch định quân sự của Putin hiểu rõ hơn về việc  phải đối mặt với những kẻ thù đầy quyết tâm ở Ukraine. Putin đã đẩy giới tinh hoa quân đội của mình vào một sự nghiệp ngày càng hão huyền và đã đẩy đất nước của mình lùi lại hàng thập kỷ trong quá trình này. Ông ta có thể-và lẽ ra - đã biết trước là nó sẽ thất bại (...and has set back his country decades in the process. He could—and should—have known it would fail). (Theo Foreign Policy).

✱ Nỗ lực của Nga, nhằm chiếm đóng và kiểm soát Ukraine không đạt được kết quả như mong đợi.

Theo nhà báo Anne Applebaum từng đoạt giải Pulitzer nhận xét rằng, đã gần 80 năm kể từ khi Liên Xô đánh lui thành công cuộc xâm lược của Hitler trong Thế chiến thứ hai và đã trải qua nhiều thách thức quan trọng. Ngày nay, có vẻ như Quân đội Nga đang áp dụng cùng chiến lược mà người Xô viết đã sử dụng trước đây để củng cố quyền lực tại Đông Âu bằng vũ lực nhằm kiểm soát các vùng lãnh thổ bị mất ở Ukraine.  Nhưng  lần này, các chiến lược của Nga để kiểm soát Ukraine không hoạt động như mong đợi trên nhiều mặt trận, từ các tòa thị chính đến các các trường học không nơi nào thành công.

Nga đánh giá sai sức mạnh kháng cự của Ukraine và sự chuẩn bị kém của quân đội Nga, và mệnh lệnh ở Ukraine không rõ ràng, khiến quân đội Nga thất bại nên họ đã trút giận lên các thường dân một cách tàn bạo.

“Đó là sự lặp lại mà chúng ta đang chứng kiến hiện nay là sự thất bại và bất tài dẫn đến bạo lực." Bạo lực tạo ra nhiều sự phản kháng hơn và sự phản kháng mà những kẻ xâm lược khó có thể hiểu được là đã tạo ra sự hủy diệt và đau khổ ngày càng rộng lớn hơn ” Applebaum phát biểu nhân ngày Tưởng niệm Petryshyn hàng năm của Viện Nghiên cứu Ukraine Harvard vào tối thứ Tư (30.3.2023). “Đây là logic của nạn diệt chủng” đang diễn ra ngày nay ở các thành phố và thị trấn còn đang bị Nga chiếm đóng.

• Quân đội Nga đang làm theo sách lược của Liên Xô

Applebaum đã viết rất nhiều về lịch sử của Ukraine và Nga, bao gồm “Nạn đói đỏ”, một cuốn sách năm 2017 về cái chết đói của ít nhất 4 triệu người Ukraine do các chính sách của Stalin vào đầu những năm 1930. Trong bài phát biểu của mình, cô ta đã nói về những gì cô ta và các nhà báo và nhà nghiên cứu thực địa từ Dự án Reckoning, ghi lại các tội ác chiến tranh của Nga, đã biết được dựa vào các cuộc điều tra về các hoạt động và lạm dụng của quân đội Nga ở Ukraine. 

Kể từ cuộc xâm lược toàn diện vào tháng 2 năm ngoái, rõ ràng là “sự chiếm đóng của Nga thuộc về một truyền thống lâu đời và xấu xí tồi tệ của cả chủ nghĩa đế quốc Nga và tội ác diệt chủng của Liên Xô,” Applebaum nói.

“Theo nhiều cách khác nhau, các chính sách đó đang được thực hiện bởi những người lính Nga ở Ukraine rất giống với các chính sách được thực hiện bởi những người lính Liên Xô ở Trung Âu bị Liên Xô chiếm đóng, như ở Ba Lan, ở Hungary, ở các quốc gia vùng Baltic, [và] ở Tiệp Khắc sau năm 1945 ,” cô ta nói.

Mặc dù có một số khác biệt nhỏ, các báo cáo từ các khu vực bị chiếm đóng trước đây, đặc biệt là ở Đông Ukraine, chỉ ra rằng quân đội Nga vẫn đang làm theo sách lược của Liên Xô về “cách khuất phục dân chúng, cách thay đổi thói quen, thậm chí cách thay đổi danh tính của họ. Đây là tất cả những thứ đã được sử dụng trước đây và hiện chúng đang được áp dụng lại,” Applebaum, người cũng là một cây bút của The Atlantic cho biết.

Các nhà điều tra đã tìm thấy bằng chứng về các phòng tra tấn, qua các cuộc phỏng vấn với những người dân thường và quan chức thị trấn nhỏ ở các khu vực hiện đã được giải phóng cho biết binh lính Nga đã giam giữ người dân, tra tấn một số người bằng điện, lạm dụng thể chất và tinh thần, và họ bị bỏ đói, hành hạ cực độ,  và đã đẩy họ vào tình trạng đói khát, lạnh cực độ, thậm chí chết đuối.

• Sự vô nghĩa của cuộc xâm lược

"Sự vô nghĩa của cuộc xâm lược này" rõ ràng được thể hiện trong cách Nga đối xử với người dân ở miền đất Ukraine bị chiếm đóng. Trước đây Hồng quân đã ưu tiên tái cấu trúc chương trình học và phương pháp giảng dạy từ mầm non đến cấp trung học, "khá nhiều bằng chứng cho thấy rằng Moscow có kế hoạch lớn hơn áp dụng vào các trường học ở Ukraina, nhưng những binh sĩ trên mặt trận không thể thực hiện chúng" và "không thực sự quan tâm đến những gì đã xảy ra tại các trường học," như Applebaum đã nói.

Những thiếu sót của quân đội Nga với tư cách là một lực lượng viễn chinh đã thể hiện rõ ràng ngay từ những ngày đầu của cuộc chiến. Những người lính Nga dường như cũng không biết họ phải làm gì sau khi họ cách chức thị trưởng và xã trưởng. 

“Không giống như những bậc tiền bối Cộng sản Liên Xô của họ, những người ít nhất có thể kể tên hệ tư tưởng đã ðưa họ ðến Ba Lan, Estonia hay Romania, quân ðội Nga hiện ðại dường như không có lý thuyết thống nhất về chính phủ hay quản trị,  thậm chí không có kế hoạch cụ thể để điều hành khu vực, "không có ý tưởng rõ ràng về Russkiy Mir - thế giới Nga, cụm từ mà một số nhà lý luận của Tổng thống [Vladimir] Putin tôn thờ.". Họ không biết nó có nghĩa là gì; họ không biết làm thế nào để thực hiện; họ không biết ai sẽ tạo ra nó hoặc điều đó sẽ xảy ra như thế nào,” Applebaum nói. “Họ đã gây ra thiệt hại to lớn này, nhưng họ không biết tại sao.”

Khi được hỏi tương lai của nước Nga sau chiến tranh sẽ như thế nào, Applebaum nói rằng bà không chắc lắm, nhưng điều “quan trọng nhất” mà “phải xảy ra” là sự công nhận. Đây là thời điểm khi các tầng lớp quyền lực Nga, hay người lãnh đạo Nga hoặc bất kỳ ai có quyền quyết định tại thời điểm đó, hiểu và có thể tuyên bố rằng cuộc chiến là một sai lầm, và Ukraine là một quốc gia độc lập. (The Harvard Edu.- National & World Affairs)

✱ Điện Kremlin thừa nhận chiến dịch quân sự của Nga ở Ukraine rất khó khăn
 
Theo hãng thông tấn TASS loan tải lời phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov tuyên bố trên đài truyền hình Bosnia vào ngày 10.5.2023 vừa qua rằng, các hoạt động quân sự của Nga ở Ukraine hiện “rất khó khăn - very difficult” nhưng Moscow sẽ tiếp tục chiến dịch. (Theo TASS- Russian News Agency)
 
 Kết thúc bài viết, xin trích  lời  của Chủ tịch Hội đồng Tham Mưu Trưởng Liên quân Mỹ, Tướng Milley  tuyên bố trong cuộc họp báo (cùng với Bộ trưởng Quốc phòng Lloyd J. Austin III tham gia cuộc họp lần thứ 11 của Nhóm Liên lạc Quốc phòng Ukraine ngày 21.4.2023). "Ông Putin nghĩ rằng ông ta có thể phá vỡ NATO, khi ông ta phát động cuộc chiến tranh xâm lược vô cớ với hàng trăm nghìn lực lượng Nga vượt qua biên giới bằng nhiều cách, ông ta đã sai", Tướng  Milley  nói.  "Nga tiếp tục phải trả giá đắt cho sự lựa chọn chiến tranh của mình", vị tướng nói. "Không giống như các lực lượng Ukraine - họ có động lực cao để chiến đấu cho đất nước của họ, tự do, dân chủ và lối sống của họ - trong khi người Nga lại thiếu lãnh đạo và ý chí chiến đấu." (Theo U.S. Department of Defense)

Việc phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov thừa nhận “các hoạt động quân sự của Nga ở Ukraine hiện rất khó khăn” đã vô tình xác nhận phía ” người Nga thiếu lãnh đạo và ý chí chiến đấu”, nên khó “có thể phá vỡ NATO “; Và còn cho thấy khối này cùng Mỹ đoàn kết đã tạo ra những “ khó khăn “ chống lại quân xâm lược Nga có hiệu quả.

Đào Văn