Ngày 10/2/2025, Ngoại trưởng Hoa Kỳ, Marco Rubio, tuyên bố, Mỹ không đình chỉ toàn bộ chương trình viện trợ nước ngoài, mà chỉ từ bỏ các chương trình được cho là “ngu ngốc” (1). Theo The Hill, ông Rubio lên tiếng trong chương trình phỏng vấn “The David Webb Show” với Scott Jennings, làm rõ những vấn đề xung quanh các chương trình viện trợ nước ngoài của Mỹ, sau khi Tổng thống Donald Trump ký lệnh đóng băng toàn bộ viện trợ để khảo hướng lại chương trình này.
“Chúng tôi không từ bỏ các nỗ lực viện trợ nhân đạo. Chúng tôi chỉ đang từ bỏ các chương trình ngu ngốc, ngớ ngẩn và lãng phí tiền thuế của người dân Mỹ”, ông Rubio nói trong chương trình phỏng vấn.
Ông Ngoại trưởng cũng giải thích, Bộ Ngoại giao sẽ xem xét cẩn thận các chương trình viện trợ nước ngoài trong vòng 90 ngày, nhằm xác định xem chúng có phù hợp với chính sách đối ngoại của tổng thống Trump hay không. Và ông Rubio khẳng định: “Vấn đề là định nghĩa của cụm từ 'viện trợ nhân đạo' đã trở nên quá rộng, bao hàm cả những thứ vô lý. Nhiều chương trình thực ra không phải là ý kiến tồi, nhưng những người khác nên hỗ trợ chúng, chứ không nhất thiết phải là người dân đóng thuế ở Mỹ.”
Theo chính sách của Tổng thống, các cơ quan hữu quan Hoa Kỳ đã ban hành lệnh chỉ tất cả các chương trình trong 90 ngày, với một số ít ngoại lệ. Tác động của biện pháp cấp tiến này là rất lớn: tổng viện trợ năm 2023 lên tới 64,7 tỷ đô la (2).
Đài VOA ngày 11/2/2025 cũng dẫn lại Reuters: “Đóng băng viện trợ của Mỹ có nguy cơ trao ảnh hưởng cho Trung Quốc ngay sân sau Bắc Kinh” (3). Theo đó, Tổng thống Trump đã dừng hầu hết các khoản viện trợ do Mỹ tài trợ trên toàn cầu, trong đó có việc tìm cách giải thể “Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ” (USAID), nơi bị cáo buộc là do “một nhóm những kẻ điên cuồng cực đoan điều hành”.
Động thái này là một phần nằm trong nỗ lực của chính quyền Trump nhằm cắt giảm lực lượng lao động của chính phủ liên bang và hạn chế chi tiêu mà họ coi là lãng phí.
Việc thiếu thông tin về những gì sẽ được khôi phục đã khiến nhiều nhóm công tác trên khắp Châu Á đột ngột ngừng làm việc. Hoa Kỳ đã cung cấp hơn 894 triệu đô la viện trợ cho Đông Nam Á vào năm 2023, năm gần nhất có dữ liệu chính thức (4).
Có phải “tráng ca” đối với Trung Quốc?
Nỗi lo Mỹ ngưng viện trợ thì Trung Quốc sẽ “trám vào chỗ trống” để gia tăng ảnh hưởng cũng chưa có cơ sở thuyết phục. Nghiên cứu của giới học thuật trong nước trước đây cũng từng lí giải và hệ thống hóa các nguyên nhân tại sao Trung Quốc khó triển khai quyền lực mềm ở Việt Nam? Có 5 điểm đáng chú ý: i) Trung Quốc hiểu sai về quyền lực mềm nên các hoạt động gia tăng quyền lực mềm đều do chính phủ hoạch định, chỉ đạo và giám sát, nặng về tuyên truyền do đó không tạo nên lực hấp dẫn; ii) Trung Quốc thường xuyên tự làm suy giảm quyền lực mềm, như gia tăng yêu sách và đe dọa sử dụng vũ lực trong tranh chấp lãnh thổ mà không tuân thủ luật pháp quốc tế; hạn chế tự do và dân chủ; tham nhũng, gây ô nhiễm môi trường, vi phạm sở hữu trí tuệ, không minh bạch, có những hành vi xấu khác ở nước ngoài; iii) Nguồn lực quyền lực mềm của Trung Quốc tồn tại những hạn chế: thiếu các giá trị phổ quát như minh bạch, công bằng và sáng tạo; iv) Quá khứ cũng là nguyên nhân quan trọng khiến cho Bắc Kinh gặp khó trong tạo dựng và gia tăng quyền lực mềm đặc biệt là đối với các nước láng giềng như Việt Nam; v) Trung Quốc gặp phải sự cản trở đến từ một số quốc gia khác (5).
Tuy nhiên, phân tích gia Joshua Kurlantzick, thuộc Tổ chức nghiên cứu Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Mỹ vẫn quan ngại, lệnh đóng băng sẽ cản trở công tác nhân đạo và nhân quyền tại thời điểm Trung Quốc đang tranh giành ảnh hưởng trong khu vực. “Sự dịch chuyển sẽ hướng về Trung Quốc và xa dần Hoa Kỳ khi Hoa Kỳ bỏ lơ sức mạnh mềm của mình”, ông nhận định, đồng thời nói thêm rằng sự kết hợp giữa việc Bắc Kinh cung cấp nhiều hỗ trợ hơn và Washington rút lui khỏi việc tài trợ cho các chương trình xã hội dân sự “làm suy yếu tiềm năng dân chủ ở hầu hết mọi quốc gia trong khu vực”. Một phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao Trung Quốc trả lời các câu hỏi của Reuters rằng họ đã cung cấp viện trợ mà "không có điều kiện chính trị" và phù hợp với nhu cầu của các đối tác. Quan chức này nói sự hợp tác của Trung Quốc với các nước đang phát triển khác sẽ vẫn kiên định "bất kể bối cảnh quốc tế có thay đổi gì". Trong khi đó, Ngoại trưởng Marco Rubio hiện là quyền giám đốc USAID, vẫn chưa trả lời yêu cầu bình luận này (6).
Với 30 năm quan hệ Việt – Mỹ
Theo thông báo gửi tới các nhân viên USAID, chính quyền Tổng thống Donald Trump sẽ chỉ giữ lại 611 nhân viên thiết yếu tại cơ quan viện trợ nước ngoài này. Phóng viên TTXVN tại Washington dẫn thông báo cho biết việc cắt giảm nhân sự của USAID sẽ có hiệu lực vào nửa đêm ngày 7/2. Ảnh hưởng của việc cắt viện trợ USAID lên quan hệ Việt – Mỹ là không tránh khỏi (7). Việc tạm ngưng hoặc cắt giảm viện trợ từ USAID có thể gây ra những gián đoạn đáng kể đối với các dự án lớn tại Việt Nam, đặc biệt trong các lĩnh vực y tế, giáo dục và môi trường. USAID đã có thông tin chính thức về việc “nghỉ phép hành chính” trên toàn cầu từ 7/2. Điều này đồng nghĩa với việc những dự án USAID đang thực hiện, trong đó chủ yếu là các dự án phòng, chống HIV/AIDS, lao cũng bị tạm dừng (8). Các chương trình phòng chống HIV/AIDS, cải thiện chất lượng nước sạch và phát triển giáo dục cho các vùng sâu vùng xa có thể bị đình trệ hoặc chấm dứt hoàn toàn.
Các chương trình phòng chống HIV/AIDS, ví dụ như PEPFAR (Kế hoạch Cứu trợ Khẩn cấp của Tổng thống Mỹ về AIDS), đã góp phần không nhỏ trong việc kiểm soát dịch bệnh và hỗ trợ các nhóm dân cư dễ bị tổn thương. Nếu các chương trình này bị cắt giảm, nguy cơ bùng phát dịch bệnh trở lại là điều không thể tránh khỏi, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng và làm tăng gánh nặng lên hệ thống y tế của Việt Nam. Trong lĩnh vực giáo dục, các dự án hợp tác giữa USAID và các trường đại học tại Việt Nam đã giúp nâng cao chất lượng giảng dạy và nghiên cứu, tạo cơ hội cho sinh viên và giảng viên tiếp cận với các chương trình đào tạo tiên tiến (9). Việc cắt viện trợ có thể khiến nhiều dự án hợp tác bị ngưng trệ, làm giảm cơ hội học tập và phát triển cho thế hệ trẻ Việt Nam.
Về môi trường, USAID đã hỗ trợ Việt Nam trong các dự án bảo vệ rừng, quản lý tài nguyên nước và ứng phó với biến đổi khí hậu. Việc cắt giảm viện trợ có thể làm chậm tiến độ của các dự án này, ảnh hưởng đến khả năng ứng phó với các thách thức môi trường ngày càng gia tăng. Ngoài ra, sự gián đoạn trong các chương trình viện trợ nhân đạo có thể khiến các tổ chức xã hội dân sự và các cơ quan chính phủ Việt Nam phải tìm kiếm các nguồn tài trợ khác để duy trì hoạt động. Điều này có thể dẫn đến việc Việt Nam tìm đến các đối tác mới, có nguy cơ làm chuyển dịch cán cân ngoại giao trong khu vực. Việc Mỹ rút bớt cam kết viện trợ có thể làm dấy lên lo ngại về tính bền vững và đáng tin cậy của các cam kết từ Washington trong dài hạn (10).
“Đối tác chiến lược toàn diện” (CSP)
Cho dù viện trợ bị cắt giảm, các lĩnh vực như quốc phòng, thương mại và giáo dục vẫn giữ vai trò trung tâm trong các mối quan hệ CSP Việt – Mỹ. Quan hệ chiến lược không dễ bị phá vỡ do hai nước có những lợi ích chung trong việc duy trì an ninh khu vực và tự do hàng hải trên Biển Đông. Tuy nhiên, các chính sách thương mại cứng rắn từ chính quyền Trump, như việc có thể đánh thuế hàng hóa Việt Nam để cân bằng thặng dư thương mại 123,5 tỷ USD, sẽ gây áp lực mới lên mối quan hệ này. Bên cạnh đó, nguy cơ Việt Nam bị đưa vào danh sách các quốc gia bị quan tâm đặc biệt về tự do tôn giáo (CPC) cũng làm cho tình hình phức tạp thêm. Các yếu tố này có thể làm suy yếu lòng tin và sự ổn định trong quan hệ CSP, đồng thời tạo ra những thách thức đối với cân bằng chiến lược tay ba giữa Việt Nam, Hoa Kỳ và Trung Quốc.
Dẫu vậy, Việt Nam và Mỹ vẫn chia sẻ nhiều lợi ích chung, đặc biệt trong việc duy trì ổn định và an ninh khu vực. Các hoạt động hợp tác trong lĩnh vực quốc phòng, như tập trận chung và chia sẻ thông tin tình báo, sẽ tiếp tục được duy trì để đối phó với các thách thức an ninh khu vực. Bên cạnh đó, thương mại song phương vẫn là một trụ cột quan trọng, với việc Việt Nam là một trong những đối tác thương mại lớn của Mỹ tại Đông Nam Á. Trung Quốc có thể tận dụng cơ hội Mỹ cắt giảm viện trợ để gia tăng ảnh hưởng tại Việt Nam thông qua các dự án kinh tế và đầu tư hạ tầng trong khuôn khổ BRI. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn sẽ giữ thái độ cảnh giác trước nguy cơ phụ thuộc và mất cân bằng chiến lược từ Bắc Kinh. Lịch sử phức tạp và các tranh chấp trên Biển Đông tiếp tục là những yếu tố khiến Việt Nam thận trọng trong quan hệ với Trung Quốc.
Ngoài Trung Quốc, Việt Nam cũng có thể tìm kiếm các đối tác khác để giảm bớt sự phụ thuộc vào Mỹ hoặc Trung Quốc. Nhật Bản, Liên minh châu Âu (EU) và Hàn Quốc là những đối tác tiềm năng với các chương trình viện trợ và đầu tư phát triển bền vững. Sự đa dạng hóa quan hệ quốc tế sẽ giúp Việt Nam tăng cường khả năng tự chủ và bảo vệ lợi ích quốc gia trong bối cảnh quốc tế đầy biến động.
Các kịch bản tương lai[/b]
Thứ nhất là Việt Nam tăng cường hợp tác với Trung Quốc để bù đắp khoảng trống từ viện trợ Mỹ, đặc biệt là trong các lĩnh vực kinh tế và hạ tầng. Tuy nhiên, Việt Nam sẽ thận trọng trong các cam kết chiến lược, đồng thời duy trì sự kiểm soát và giám sát chặt chẽ để tránh rơi vào bẫy nợ hoặc mất quyền tự chủ. Thứ hai, Việt Nam đa dạng hóa quan hệ quốc tế. Việt Nam có thể mở rộng hợp tác với các đối tác như Nhật Bản, EU và Hàn Quốc nhằm giảm phụ thuộc vào cả Mỹ và Trung Quốc. Sự mở rộng này không chỉ giúp Việt Nam giảm thiểu rủi ro từ việc mất viện trợ của USAID mà còn thúc đẩy sự phát triển bền vững trên nhiều lĩnh vực khác. Thứ ba, quan hệ CSP Việt – Mỹ tiếp tục vững bền. Bang giao Việt – Mỹ tiếp tục mạnh mẽ trong nhiệm kỳ của Tổng thống Trump và sau Đại hội 14 Đảng Cộng Sản Việt Nam, khi các lợi ích chiến lược lâu dài được duy trì, thậm chí ưu tiên trở lại. Đặc biệt, lĩnh vực quốc phòng và thương mại có thể tiếp tục là nền tảng cho mối quan hệ song phương. Các hoạt động hợp tác trong lĩnh vực an ninh hàng hải và đối phó với các thách thức khu vực có thể tiếp tục được thúc đẩy.
Sự chuyển giao quyền lực tại Washington vẫn có thể tạo điều kiện cho việc tái định hình các cam kết đối ngoại, trong đó Việt Nam vẫn là một đối tác quan trọng tại khu vực Đông Nam Á. Tóm lại, việc cắt giảm viện trợ từ USAID tuy có gây ra những tác động nhất định đến quan hệ Việt – Mỹ, cũng như bối cảnh địa chính trị khu vực, tuy nhiên, với chiến lược ngoại giao linh hoạt và khả năng cân bằng quan hệ giữa các cường quốc, Việt Nam có thể tận dụng cơ hội để củng cố vị thế và bảo vệ lợi ích quốc gia trong bối cảnh quốc tế đầy biến động. Dù đối mặt với nhiều thách thức, quan hệ Việt – Mỹ vẫn có tiềm năng phát triển mạnh mẽ dựa trên các lợi ích chiến lược chung và cam kết lâu dài từ cả hai phía.
Hoàng Trường
Theo VOA
__________________
Tham khảo:
(1) https://thehill.com/home...-rubio-dumb-foreign-aid/
(2) https://www.lemonde.fr/i...angere_6526177_3210.html
(3) https://www.voatiengviet.com/a/7970852.html
(4) https://www.reuters.com/...ngs-backyard-2025-02-11/
(5)https://www.researchgate.net/publication/351904848_Quyen_luc_mem_cua_Trung_Quoc_tai_Viet_Nam-Tap_chi_Nghien_cuu_Trung_Quoc
(6) https://www.voatiengviet.com/a/7970852.html
(7) https://www.vietnamplus....ua-usaid-post1011284.vnp
(8) https://tiengchuong.chin...g-113250206191335535.htm
(9)https://www.researchgate.net/publication/371676702_THE_POLICY_OF_HIGHER_EDUCATIONDEVELOPMENT_IN_THE_TREND_OF_INTERNATIONAL_COOPERATION_IN_EDUCATION
(10) https://www.wola.org/ana...-an-america-last-policy/