Theo bài viết trên chuyên san ngoại giao Foreign Affairs của Robert S. Leiken – giám đốc Chương trình an ninh quốc gia và di trú thuộc Trung tâm Nixon, hiện có khoảng 15-20 triệu người Hồi giáo đang sống tại châu Âu, chiếm 4-5% dân số (người Hồi giáo tại Mỹ dưới 3 triệu, chiếm không đến 2% dân số). Pháp là nước đông dân Hồi giáo nhất châu Âu, chiếm 7-10% dân số; theo sau là Hà Lan, Đức, Đan Mạch, Thụy Điển, Anh và Ý.
Theo tốc độ nhập cư và tỉ lệ sinh hiện tại, cộng đồng Hồi giáo châu Âu có thể tăng gấp đôi vào trước năm 2025. Thành phần di dân Hồi giáo châu Âu còn có một đặc điểm: người Hồi giáo gốc Algeria sống đông ở Pháp, Morocco ở Tây Ban Nha, Thổ Nhĩ Kỳ ở Đức, Pakistan ở Anh… Vấn đề Hồi giáo nói riêng và chính sách nhập cư nói chung luôn là chủ đề thời sự, thể hiện đặc biệt rõ trong các mùa bầu cử. Năm 2002, chính trị gia Hà Lan Pim Fortuyn bị ám sát chết bởi ông chủ trương hạn chế nhập cư. Tại Pháp, cộng đồng Hồi giáo đã xuống đường khi Chính phủ Paris cấm đội khăn choàng (Hồi giáo) trong học đường; vài tại Anh, phe Bảo thủ từng ủng hộ phe Công đảng trong việc thắt chặt luật nhập cư và chương trình đoàn tụ gia đình trong cộng đồng di dân Hồi giáo…
Để có thể thấy mức độ nhạy cảm của yếu tố Hồi giáo trong đời sống chính trị cũng như xã hội châu Âu, thử xem lại trường hợp Hà Lan. Không chỉ vụ ám sát Pim Fortuyn, nhà làm phim Theo van Gogh cũng bị giết và bị cắt cổ sau khi thực hiện một bộ phim tài liệu “báng bổ Hồi giáo” vào năm 2004. Vấn đề Hồi giáo tại Hà Lan trở nên phức tạp đến mức tiểu thuyết gia-nhà bình luận chính trị Leon de Winter đã gọi đó là “bom hẹn giờ”. Vụ giết Theo van Gogh đã làm chấn động Hà Lan không chỉ bởi ông là hậu duệ họa sĩ Vincent van Gogh (thần tượng văn hóa của Hà Lan) mà tên sát thủ – Mohammed Bouyeri – là thế hệ di dân thứ hai sống tại Hà Lan, thuộc gia đình gốc Morocco.
Đây là chi tiết đáng lưu ý bởi Bouyeri ít nhiều hấp thụ văn hóa phương Tây (luôn có thái độ đối lập nhất quán với lối “khủng bố liều chết” phi nhân tính) và bản thân hắn là kẻ có trình độ đại học. Vậy mà Bouyeri cuối cùng đi theo nhóm Hofstad, nơi từng hoạch định ám sát nhiều chính trị gia Hà Lan, tấn công nhà máy hạt nhân duy nhất của Hà Lan cũng như dự tính tiến hành loạt khủng bố tại châu Âu. Tình báo châu Âu cho biết Hofstad có quan hệ với nhóm Chiến binh Hồi giáo Morocco, nơi thực hiện vụ khủng bố Madrid năm 2004 và vụ tấn công Casablanca năm 2003.
Không thể chống một kẻ thù nếu người ta không hiểu rõ chúng. Đó là cách mà nhiều học giả châu Âu tiếp tục mổ xẻ vấn đề nhạy cảm Hồi giáo trong xã hội châu Âu. Tác giả Pháp Olivier Roy gọi hiện tượng xáo trộn trong cộng đồng Hồi giáo châu Âu là “chủ nghĩa cực đoan kiểu mới” trong đó giới trẻ Hồi giáo châu Âu muốn chống lại các chuẩn mực văn minh phương Tây. Ở đây cần mở ngoặc. Với Hồi giáo, thế giới chia làm hai phần: thế giới của Hồi giáo (Dar al-Islam) và thế giới của dị giáo (Dar al-Harb).
Với tư tưởng này – được phát triển bởi Sayyed Qutb, cha đẻ của một số nhóm jihad (“thánh chiến”) hiện đại, thành phần Hồi giáo cực đoan ấp ủ sứ mạng: khôi phục vương quốc Hồi giáo; thống nhất thế giới Hồi giáo thành một quốc gia duy nhất; và giành lại ánh sáng huy hoàng Hồi giáo. Để thực hiện lý tưởng này, hai khái niệm quan trọng hình thành, được xem như là tiêu chí hành động: chống lại “sự hèn hạ” của các nước trong cộng đồng Hồi giáo liên minh với phương Tây và ngăn ảnh hưởng phương Tây thâm nhập vào thế giới Hồi giáo. Vì vậy, theo họ, các thành viên của những nhóm phản kháng không phải là khủng bố mà là những người lính phục vụ cho Allah. Và quân thù thì có mặt mọi nơi, nên các chiến sĩ nguyện tử vì đạo này không chỉ đấu tranh trong phạm vi lãnh thổ mình mà còn lan rộng đến khối Arab và thế giới Hồi giáo, những nơi mà các chính phủ đang trong tình trạng thối rữa và nền văn hóa đang hấp hối bởi nhiều chứng bệnh lây nhiễm từ phương Tây. Có thể thấy cách nhìn xã hội phương Tây qua lăng kính như thế rất “ăn khớp” với trường hợp hai anh em Kouachi – đối tượng tình nghi số một gây ra vụ thảm sát Charlie Hebdo ngày 7-1-2015.
Lý thuyết “chủ nghĩa cực đoan kiểu mới” của Olivier Roy có thể không sai, ở vài trường hợp cụ thể: có ai ngờ Ahmed Omar Saeed Sheikh – người Anh gốc Pakistan, kẻ chủ mưu sát hại nhà báo Daniel Pearl – không phải là kẻ đầu đường xó chợ mà từng học tại Trường kinh tế Luân Đôn! Rõ ràng, vấn đề trình độ học vấn chưa đủ để lý giải sự việc. Tuy nhiên, có một chi tiết mà tờ The Economist đưa ra rất cần được chú ý: chính sách dành cho người nhập cư cũng như phân cách giàu nghèo giữa cộng đồng Hồi giáo và người bản địa không phải không quan trọng. Trong tất cả cộng đồng tôn giáo ở châu Âu, Hồi giáo là người ít khả năng có nhà riêng nhất, ít khả năng có nghề nghiệp chuyên môn nhất; ít khả năng kiếm được việc làm nhất… Đó là những yếu tố có thể luôn được đề cập trong các cuộc tuyển mộ của Hồi giáo cực đoan.
FB Manh Kim
