Hai chữ “Suối Nam” dịch từ danh xưng South Stream, kể lại giai thoại “giấc mộng lớn” của nhà độc tài Nga Vladimir V. Putin; ông đặt tên cho ống dẫn khí đốt từ Nga sang Âu Châu là South Stream – Suối Nam; con suối chuyên chở ước mơ cường quốc, giúp ông phương tiện khống chế sinh hoạt kinh tế và chính trị của nhiều nước Âu Châu.
Suối Nam dài 2,380 cây số, có khả năng mỗi năm chuyên chở 63 tỉ mét khối khí đốt qua Âu Châu bán cho người tiêu thụ.
Xuất phát trên lãnh thổ Nga, Suối Nam chảy theo hướng từ Đông sang Tây, và chảy xuyên lãnh thổ của 7 quốc gia – Nga, Bulgaria, Hung Gia Lợi Serbia, Slovenia, Croatia, và Áo.
Suối Nam là tài sản của 4 công ty – Gazprom (Nga), Eni-Bulgaria, Électricité de France (Pháp), và Wintershall (Đức). Gazprom là công ty gốc, có nhiều cổ phần nhất.
Yếu tố then chốt giúp Putin khai thông Suối Nam là uy tín của ông trong việc ông thôn tính thành công bán đảo Crimea trên Hắc Hải. Chứng kiến việc ông lấn chiếm lân quốc Ukraine mà thế giới không làm gì được, quốc hội Bulgaria thông qua đạo luật cho phép Nga đặt ống khí đốt xuyên Bulgaria – quốc gia đầu cầu đưa khí đốt Nga vào Âu Châu.
Việc quốc hội thông qua đạo luật này được Bulgaria giữ kín, nhưng chính Nga lại làm ầm lên để phô trương bước tiến kinh tế xâm nhập Âu Châu, và đó là sai lầm của Putin giúp Liên Âu ý thức được hiểm họa lấn chiếm của Nga.
Từ thái độ “ủng hộ cầm chừng” những biện pháp kinh tế của Hoa Kỳ trừng phạt Nga, Liên Âu đổi sang thái độ tích cực hơn; Obama sang Âu Châu họp hội nghị thượng đỉnh với các quốc trưởng trong khối NATO suốt hai ngày mùng 4 và mùng 5 tháng Chín 2013, ấn định chiến lược đối phó với Nga và với quân IS. Kết quả là Mỹ và Liên Âu ấn định rồi thực hiện chiến lược KHÔNG CHẠM GÓT XUỐNG ĐẤT, để chỉ dùng không lực đối phó với quân IS, và chiến lược phong tỏa kinh tế Nga, bằng cách không giao thương toàn diện, và đại hạ giá nhiên liệu, nguồn lợi tức lớn nhất của Nga, tạo ra việc phá giá đồng ruble, đưa đến khủng hoảng kinh tế cho Nga; cuối cùng Putin phải ngưng dự án Suối Nam.
Kế hoạch Suối Nam chỉ bị tạm gác, nhưng nỗ lực của Putin để bành trướng ảnh hưởng Nga vẫn tiếp tục. Ông sử dụng lề lối “crony capitalism” của những nước tư bản để lôi kéo các công ty quốc tế vào thị trường Nga hoạt động; “crony capitalism” là tình trạng liên quan mật thiết giữa những viên chức chính quyền và các doanh nhân quan trọng. Liên quan này giúp các doanh nghiệp hưởng đặc ân trên hai địa hạt luật lệ và thuế khóa.
“Crony capitalism” giúp Putin thành công trong việc tạo ra một giới tư bản Nga làm giầu nhờ thân chính quyền, để rồi trở thành vây cánh của Putin; ông đang sử dụng một trong những doanh nghiệp tư bản này – hệ thống ngân hàng VTB của Nga – có tầm hoạt động toàn cầu để mở rộng lề lối “crony capitalism” trong những liên hệ với các công ty ngoại quốc.
Tại Bulgaria, cũng như tại nhiều quốc gia Liên Âu khác, Putin dùng tiền VTB yểm trợ những đảng cực tả, chính khách của những đảng này được kín đáo giúp đỡ, và do đó họ ủng hộ mọi kế hoạch của Nga – kể cả kế hoạch Suối Nam.
Ông tài trợ ứng cử viên thân Nga, bắt chước việc các nhà tư bản Mỹ ủng hộ quỹ ứng cử của các chính khách Cộng Hòa.
Một viên chức Bulgaria, phụ tá Tổng trưởng Năng lượng Bojan Stoyanov, tố cáo, “Người Nga bỏ tiền ra mua chính khách Bulgaria để chen vào sinh hoạt nội chính của Bulgaria; không chỉ đặt đường ống Suối Nam thôi, họ còn nuôi nhiều tham vọng khác nữa”.
Kế hoạch của Putin năm 2011 là chi tiêu 40 tỉ Mỹ kim trong khoảng thời gian 4 năm để hoàn thành đường ống Suối Nam tại Bulgaria; ông cần thúc đẩy công cuộc này nhanh chóng hoàn thành, vì với kỹ thuật shale gas – bơm dầu thô và khí đốt từ khe đá lên – Hoa Kỳ đang giúp nhiều quốc gia Liên Âu tự bơm lấy khí đốt để sử dụng.
Giữa năm 2011, Thủ tướng Bulgaria, ông Boiko Borisov, ký thuận cho hãng Chevron vào khai thác shale gas trên lãnh thổ Bulgaria; đảng thiên tả Ataka lập tức lên tiếng chống đối. Mặc dù chỉ có 11 trong 240 thành viên quốc hội, nhưng thủ lãnh Ataka, ông Volen Siderov, lại rất hùng biện. Ông vay và chưa trả nợ VTB Kremlin Bank 9 triệu euros; nợ tiền Nga, nhưng ông vẫn được Putin gắn huy chương Fatherland Star (Ngôi Sao Quê Cha); ẩn ý Sederov là người Bulgaria gốc Nga, được cấy xuống đất Bulgaria để phục vụ quyền lợi của “quê cha” – nước Nga
Tài hùng biện của Siderov thuyết phục được quốc hội Bulgaria đi xa hơn biểu quyết chống việc cho Chevron khai thác shale gas: họ thông qua luật cấm không cho ngoại nhân – ám chỉ người Mỹ – vi phạm vào nguồn tài nguyên còn tiềm ẩn – như dầu và khí đốt shale.
Tổng Thư Ký NATO, ông Anders Fogh Rasmussen, lên án Nga đã xuyên tạc lợi ích của kỹ thuật shale khiến Bulgaria và một vài quốc gia Đông Âu hiểu lầm và tẩy chay đề nghị của các công ty Hoa Kỳ cộng tác với kỹ nghệ địa phương khai thác nguồn nhiên liệu sở hữu của các quốc gia Liên Âu, phục vụ nhu cầu tiêu thụ của người bản xứ.
Nguồn tài nguyên nằm ngay trong lòng đất không được sử dụng, người Bulgaria vui vẻ mua nhiên liệu của Nga, hể hả vì đã ngăn cấm được công ty Mỹ khai thác tài nguyên quốc gia. Sự thắng thế của những đảng phái Bulgaria thân Nga khiến chính phủ Borisov yếu hẳn đi. Đảng Ataka tổ chức nhiều cuộc biểu tình lên án ông là người chủ trương thân Mỹ. Tháng Ba 2013, Borisov từ chức, và cũng thời điểm đó, Suối Nam hồi sinh.
Liên quan đến việc hồi sinh là việc ông Petar Stoyanor, Thứ trưởng Bộ Năng lượng trong chính phủ lâm thời được thành lập, để tạm thay thế chính phủ Borisov được một người bạn cũ điện thoại mời đến La Casa del Habano – một cái bar trong thành phố Sofia – kinh đô của Bulgaria, để gặp gỡ.
Ông Stoyanor đến điểm hẹn, nhưng ngoài người bạn cũ, ông còn được gặp dân biểu Nga Aleksandr M. Babakov, chính khách đại diện Tổng thống Nga Putin. Cuộc gặp gỡ kéo dài đến quá nửa đêm.
Dân biểu Barbakov bảo ông Stoyanor là Nga muốn ông giúp đỡ Suối Nam, và nếu ông đồng ý, họ sẽ giúp ông có một cuộc sống vô cùng tiện nghi.
Stoyanor không trả lời dứt khoát, nhưng ngày hôm sau ông gọi cho cơ quan tình báo Bulgaria và tường thuật cho họ nghe buổi gặp gỡ. Ông không nhận hối lộ của Nga, nhưng chính phủ ông cộng tác chỉ là tạm thời trong lúc chờ bầu cử.
Cuộc bầu cử Bulgaria tạo ra nhiều thuận lợi cho Nga hơn nữa, với sự thắng thế của đảng Xã Hội và đảng Turkish, cả hai cùng thân Nga; tân Thủ tướng Plamen Oresharski lưỡng lự không dám thẳng tay đối phó với kế hoạch Suối Nam của Putin, trước hai thế lực thân Nga và thân Liên Âu.
Putin gửi Aleksei B. Miller, Giám đốc hãng khí đốt Gazprom, sang vận động chính giới Bulgarian, bằng cách hứa hẹn tài trợ cho Bulgaria 3.1 tỉ euros phí tổn đặt đường ống Suối Nam trên lãnh thổ Bulgaria, và đỡ đầu cho đội bóng tròn CSKA Sofia của Bulgaria.
Liên Âu cũng tạo áp lực với Thủ tướng Oresharski, phản đối việc công ty quốc doanh Bulgarian Energy Holdings có cổ phần trong Suối Nam đi ngược lại đường lối chính trị của Liên Âu. Khó khăn này khiến ông Miller phải trở lại Sofia, kinh đô Bulgaria, gặp gỡ và thảo luận thêm một lần nữa với Oresharski.
Cuộc thảo luận dài 40 phút bị tiết lộ, Oresharski bị quốc hội và truyền thông Bulgaria vặn hỏi; không những từ chối mọi cuộc phỏng vấn, ông còn công khai tham dự lễ hàn mối hàn đầu tiên đưa Suối Nam vào lãnh thổ Bulgaria.
Ngày 4/4/2014, vài ngày sau việc ông Putin công bố sáp nhập bán đảo Crimea của Ukraine vào lãnh thổ Nga, Quốc Hội Bulgaria thảo luận dự luật cho phép Suối Nam được miễn thi hành những luật lệ của Liên Âu, như luật hãng khí đốt Nga Gazprom không được giữ độc quyền sử dụng đường ống, mà Suối Nam phải chuyên chở khí đốt của các hãng khác nữa.
Thủ tướng Oresharski và những chính khách Bulgaria thân Nga làm tròn những hứa hẹn với Giám đốc Miller của Gasprom.
Một tháng sau, nội dung khế ước Suối Nam bị tiết lộ, và do đó truyền thông chỉ trích bàn tay can thiệp của điện Cẩm Linh, dùng thủ đoạn hối lộ chính quyền Bulgaria để đưa khí đốt vào bán trong thị trường Âu Châu.
Hoa Kỳ chen vào ngăn chặn không cho Suối Nam đưa khí đốt vào Âu Châu; hôm 6/6 đại sứ Mỹ Marcie B. Ries cảnh cáo doanh nhân Bulgarian là không nên giao thương với mọi doanh nghiệp Nga có sự tham dự của ông Timchenko, một trong những nhân vật có tên trong danh sách bị Hoa Kỳ trừng phạt kinh tế. Hai hôm sau, một phái đoàn quốc hội Hoa Kỳ do nghị sĩ John McCain hướng dẫn đến gặp Thủ tướng Oresharski; và ngay sau đó Oresharski tuyên bố ngưng mọi công tác đặt ống cho Suối Nam, chờ thỏa thuận của Liên Âu.
Cuộc “chờ” có thể kéo dài quá mức chịu đựng của Tổng thống Putin, và mức nhẫn nại của người Nga; hôm thứ Ba 12/30/2014 vài ngàn người xuống đường biểu tình phản đối bản án 42 tháng tù treo tòa Moscow xử chiến sĩ chống tham nhũng Alexei Navalny.
Đã tạm yên từ vài năm nay, sinh hoạt biểu tình tại Nga sôi nổi trở lại là chỉ dấu cho thấy uy tín chính trị của Putin đang xuống đến mức trầm trọng, hậu quả một phần do việc con Suối Nam bị cắt đứt.
Nguyễn đạt Thịnh
