Người lính trong câu chuyện được ghi lại trên một blog của Thông Tấn Xã Reuters là Thiếu Úy Alexey Chaban của Lữ Đoàn Thiết Giáp 17 của quân đội Ukraine. Như ông tự nhận với phóng viên của Reuters, ông chỉ là một người bình thường. Nhưng có lẽ chính sự bình thường đó của ông đã khiến ông trở thành một người hùng.
Hành động phi thường của ông không những chỉ là đã tha cho một chỉ huy của một chiến xa Nga. Điều còn đặc biệt hơn nữa là hôm cuối tuần trước, ông gửi lên Internet một bức thư cho bà mẹ của viên sĩ quan Nga mà ông đã tha mạng.
Chaban viết bức thư nổi tiếng của mình hôm tối Thứ Bảy, 24 tháng 1. Bức thư là để gửi đến bà mẹ của người sĩ quan Nga đã sống sót khi xe tăng của ông ta bị trúng đạn. Cùng sống sót với ông có xạ thủ và tài xế. Chuyện đó xảy ra vào hôm 22 tháng 1. Ông kể lại cho phóng viên Reuters là vụ đụng độ xảy ra ở ngôi làng Sanzharivka, phía Bắc của một tiền đồn của Ukraine tên là Debaltseve.
“Khi họ ra khỏi được cái xe tăng đã bị hư hỏng, chúng tôi chỉ cần nhấn một cái nút trên xe tăng của chúng tôi và tất cả những gì còn lại của họ sẽ chỉ là một ký ức cho thế giới tội lỗi của chúng ta,” ông viết. “Chúng tôi không giết họ. Chúng tôi để cho họ đi.”
Ông giải thích với bà mẹ là người Ukraine có rất nhiều vấn đề - tham nhũng, tội ác, nghèo đói, thất nghiệp - và đuổi cựu Tổng Thống Viktor Yanukovych ra khỏi chức vụ hồi tháng 2 là để có một cuộc sống tốt đẹp hơn.
Trong bức thư ông đã trấn an bà mẹ kẻ thù là người Ukraine không phải là phát xít ăn thịt trẻ con hay là hiếp dâm những cụ về hưu tật nguyền, mà chỉ là một dân tộc bình thường, yêu chuộng hòa bình và yêu đất nước của mình và con cái của họ. “Hãy bảo con bà là sinh sống bằng cách từ chối cuộc sống của người khác là điều không tốt. Hy vọng anh ta trở về nhà và tìm công việc khác. Cầu cho anh ta được sống an bình và đừng gây tội lỗi cho linh hồn của mình.”
Ông nhờ những người sử dụng Facebook hãy chuyển lá thư cho người mẹ của viên sĩ quan đó, vì ông người Nga đã để quên lại trong xe tăng cái điện thoại với một SIM card của Nga. Chaban đã gửi thêm một tấm hình tìm thấy được từ cái phone đó, cho thấy một người đàn ông trung niên ngồi trên một cái xe tăng trong bộ đồ trận đội một cái nón màu đen của thiết giáp Nga. Ông cũng tìm thấy ba số điện thoại và một địa chỉ, có lẽ là của mẹ viên sĩ quan này.
Các phóng viên Nga nói là họ xác nhận ba số điện thoại đó là điện thoại địa phương, hai cái hết tiền còn người phụ nữ trả lời ở số thứ ba, một người tên là Marina, nói là có thấy trang của Chaban trên Facebook nhưng không nhận ra người trong tấm hình. Khi các phóng viên Nga tìm đến địa chỉ thì họ gặp một cụ hưu trí nói là không biết người trong tấm hình và không có thân nhân nào đang chiến đấu ở Ukraine cả. Các nhà báo Nga đồn đoán là có thể Chaban đã lầm, hay đó là một sự bịa đặt.
Phóng viên của Reuters cũng thử gọi ba số đó và Marina đã trả lời là không biết tại sao số điện thoại của mình lại lên Internet. Cô còn bảo là đã nhận được nhiều cú điện thoại từ Ukraine, Moldova, và ngay cả Đức và Tây Ban Nha. Cô hoàn toàn bác bỏ nói là không có người Nga nào chiến đấu ở Ukraine, nhưng từ chối không cho biết họ chỉ có mỗi cái tên Marina.
Khi nhà báo nói chuyện với Chaban, ông ta có nhắc đến sự nghi ngờ về câu chuyện của Chaban do các nhà báo Nga đưa ra, Chaban bảo có thể chủ nhân của các số điện thoại đó đã bị khuyến cáo bởi nhà chức trách Nga.
Khi Reuters tò mò hỏi ông tại sao không bắt mấy người Nga làm tù binh. Ông giải thích là ông và các bạn đồng đội đang lâm trận, mắc kẹt trong xe tăng. Ông giải thích, “Chúng tôi có thể bắn họ hay là thả cho họ đi. Chúng tôi không thể bắt tù binh. Chuyện đó không thực tế.” Ông cũng bảo ông là một người sùng đạo nhưng tôn giáo không phải là lý do ông tha mạng cho kẻ thù. Ông đưa ra một giải thích giản dị hơn nhiều: “Tôi không thể nói vào lúc đó tôi nghĩ đến Thượng đế. Nhưng làm sao có thể giết người không có vũ khí?” Ông cũng công nhận là có thể sẽ hành động khác nếu đã bị mất một chiến hữu trong năm tháng ông ra chiến trường. Ông kết luận, “Tôi không tiếc điều đã làm. Tại sao chúng tôi phải giết họ? Tôi không nghĩ là ba anh chàng đó sẽ trở lại chiến trường nữa.”
Cái chiến xa T64-BV của ba người Nga đã không bị hư hại nặng lắm. Những chuyên gia xem xét số hiệu nói là nó được đặt căn cứ ở Crimea, mà Nga đã sát nhập hồi tháng 3. Sau khi sửa chữa, Chaban và các bạn đồng đội của ông đang sử dụng nó.
Chaban kể là những hình ảnh và text message ông tìm thấy từ cái phone của viên sĩ quan làm ông mất ăn mất ngủ. Sau cùng, ông tìm cách giải tỏa bằng cách gửi một lá thư cho người mẹ của người chiến sĩ Nga đó.
Hồi xưa, khi các binh sĩ có thì giờ rảnh họ ngồi xuống viết thơ, viết nhật ký để gửi về cho gia đình. Ngày nay họ chỉ hy vọng có được signal để post lên Facebook. Trang Facebook của Chaban, viết bằng tiếng Nga, toàn là những câu chuyện về chiến trường và phê bình các dụng cụ. Theo ông, kiếng nhìn ban đêm của Belarus tốt hơn là kiếng của Mỹ.
Chaban đồng ý với nhà báo là kỹ thuật mới, đặc biệt là smartphones và các hệ thống liên lạc xã hội đã tạo nên những cơ hội không thể tưởng tượng được để liên lạc với thế giới bên ngoài. Ông nói chuyện với bà vợ Svetlana ngày hai lần. Ông bảo, “Đối với gia đình nó dễ hơn,” ngẫm nghĩ một chút ông thêm, “Hay có thể nó khó hơn.”
Gia nhập lực lượng trừ bị từ hồi còn sinh viên ở trường kỹ sư mỏ, ông bố có bốn con này đã nhập ngũ vào tháng 7 khi thấy các lực lượng thân Nga ở hai vùng Donetsk và Luhansk ngày càng hung hăng. Chaban rời bỏ trang trại 250-acre của ông để đi huấn luyện quân sự một tháng trước khi được gửi ra để canh gác đường ngưng bắn mong manh này.
Cũng như nhiều ngàn các chiến binh khác, Chaban vác theo cái smartphone của mình. Điều nực cười là các chiến sĩ Nga cũng vậy. Những post có địa chỉ geo-tagged cho thấy quả là quân đội Nga có mặt ở Ukraine hồi mùa hè năm nay mặc dù Điện Kremlin chối nói không dính líu gì đến Ukraine.
Trong khi những người lính như Chaban đang lâm chiến, càng ngày người ta càng thấy cái nguy của những gì ông Putin đang tạo ra ở Ukraine. Cách đây năm tháng, khi thấy rõ là quân đội của nhóm thân Nga ở Ukraine không thể nào chống cự lại nổi quân đội Ukraine, ông Putin đã xua quân Nga vào để chặn sự thảm bại của phe thân Nga ở vùng Donbas. Quả là Ukraine không chọi nổi với Nga. Ukraine đã phải ngưng mọi điều đình mậu dịch với Liên Hiệp Âu Châu và Quốc Hội Ukraine ra luật cho quyền tự trị rộng rãi cho những phần của vùng Donbas dưới quyền chỉ huy của phe ly khai. Các cuộc thảo luận để cho Ukraine tham gia Nato bị đình chỉ. Hoa Kỳ bị cắt ra khỏi các cuộc thương thảo giữa Nga, Ukraine và Âu Châu. Mục tiêu của ông Putin, tạo nên mọt vùng ly khai bên trong Ukraine có vẻ đã đạt được.
Khổ một nỗi như The Economist chỉ ra, vì Nga chưa bao giờ nhận tham chiến, họ không thể nói là đã chiến thắng và hơn thế họ không thể áp đặt kiểm soát qua việc duy trì quân đội tại chỗ. Một khi quân đội Nga rút khỏi Ukraine, chiến thắng của ông Putin bắt đầu lung lay. Phe ly khai từ chối buông súng và Tổng Thống Petro Poroshenko của Ukraine cũng không chịu chấp nhận bại trận. Cho đến nay Ukraine từ chối công nhận Donetsk và Luhansk hay từ bỏ ước mơ tham gia Nato.
Trong khi đó giá dầu thô giảm cộng với áp lực của Tây phương đã ngày càng làm cho ông Putin ở vào thế kẹt. Khi các lãnh tụ Âu Châu hủy bỏ cuộc họp thượng đỉnh dự trù ở Astana, ông Putin bèn phản ứng. Phe ly khai với sự hỗ trợ của Nga tái tục cuộc tấn công vào phi trường Donetsk, vốn trở thành biểu tượng của sự kháng cự của Ukraine. Lãnh tụ của phe ly khai Alexander Zakharchenko cũng tấn công hải cảng Mariupol. Một loạt hỏa tiễn đi sai mục tiêu rớt vào một khu nhà dân, làm cho 30 thường dân thiệt mạng. Ngay khi tin này loan ra, ông Zakharchenko, hẳn là với sự cố vấn của Nga, đổi giọng, đổ cho là Ukraine đã gây sự trước.
Ông Putin lần này còn đi hơn thế nữa. Một loạt hình ảnh những người bí mật nói tiếng Anh mặc quân phục Ukraine và hình ảnh các sĩ quan Hoa Kỳ ở Kiev, được đưa lên truyền hình. Bản tin truyền hình khẳng định, “Sau mỗi lần quân đội Hoa Kỳ thăm viếng, cuộc chiến ở Ukraine lại tái tục.”
Một phần sự gia tăng tuyên truyền chống Tây phương phản ảnh tình hình kinh tế ngày càng suy đồi. Như tờ Economist chỉ ra, ông Putin nâng cấp cuộc chiến ở Ukraine lên là một cuộc chiến Nga-Nato đúng ngày mà công ty thẩm định khả tín Standard & Poor's hạ mức tín dụng của Nga xuống hàng “junk.” Giá dầu xuống đẩy đồng rouble xuống và làm giá cả mọi sự gia tăng, làm dân chúng cằn nhằn. Tuy nhà nước né dùng chữ khủng hoảng nhưng họ bắt đầu các biện pháp chống khủng hoảng. Chả trách các lãnh tụ đối lập như ông Alexei Navalny đang đòi biểu tình chống khủng hoảng. Ông Boris Nemtsov, một chính trị gia cấp tiến còn nói huỵch toẹt hơn, “Putin là khủng hoảng và chiến tranh. Không có Putin- không có khủng khoảng và không có chiến tranh.”
Nhưng chính vì đang ở trong thế kẹt nên ông Putin bây giờ hết sức nguy hiểm. Ông vẫn cương quyết duy trì ước mơ giữ Ukraine là vùng trái độn với Âu Châu và do đó Ukraine phải nằm trong vùng ảnh hưởng của ông. Việc chiếm Crimea và cuộc chiến Ukraine đã có một lúc giúp ông Putin củng cố quyền lực trong nước. Nhưng với nền kinh tế ngày một suy đồi, ông nay không thể bỏ rơi đông Ukraine vì như vậy sẽ bị chứng tỏ là yếu thế.
Chỉ tội cho những người lính bất đắc dĩ như Chaban. Tâm sự qua điện thoại với người phóng viên của Reuters ông bảo, “Tôi hy vọng họ cho tôi về nhà vào tháng 3 này. Tôi mệt quá rồi.” Ông thêm là phải về nhà để trồng cho kịp vụ mùa nếu muốn có kế sinh nhai cho gia đình năm nay.
Lê Phan
