VRNs (13.05.2015) – Geneva, Thụy Sĩ – Ngày 10 và 11 thang 03 vừa qua, ông Heiner Bielefeldt đã chính thức công bố báo cáo kết quả chuyến thăm Việt Nam, từ 21 đến 31 tháng 07 năm 2015, để tìm hiểu về tôn giáo ở Việt Nam.

Ngay trong phần mở đầu, ông Bielefeldt nói: “Báo cáo viên Đặc biệt đã thất vọng vì các chuyến thăm dự kiến tới các tỉnh An Giang, Kon Tum và Gia Lai không thể được hoàn thành từ ngày 28 tới ngày 30 tháng 7 do nhiều gián đoạn ảnh hưởng đến các điều khoản tham chiếu của một chuyến thăm quốc gia, khi sự riêng tư và bí mật của một số cuộc gặp gỡ và các nguồn thông tin đã bị tổn hại nghiêm trọng”.

—–

Hội đồng Nhân quyền Liên Hiệp Quốc

Kỳ họp thứ 28

Chương trình nghị sự mục 3

Thúc đẩy và bảo vệ các quyền con người, dân sự,

các quyền chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội,

bao gồm cả các quyền phát triển.





Báo cáo của Báo cáo viên Đặc biệt về Tự do Tôn giáo hoặc Tín ngưỡng, Heiner Bielefeldt


Lời mở đầu
Báo cáo viên Đặc biệt về tự do tôn giáo hoặc tín ngưỡng đã đến thăm Việt Nam từ ngày 21 đến ngày 31 tháng 7 năm 2014. Đây là chuyến thăm thứ hai của thủ tục đặc biệt sau chuyến thăm năm 1998 của BCV tiền nhiệm đáng kính, ông Abdelfattah đã quá cố . Ông muốn cảm ơn Chính phủ Việt Nam đã mời và duy trì hợp tác với thủ tục mà ông phụ trách. Đặc biệt Bộ Ngoại giao đã rất nhiệt tình giúp đỡ trong suốt quá trình chuẩn bị và chuyến thăm, bao gồm cả việc tạo điều kiện gặp gỡ với một tù nhân. Ban Tôn giáo Chính phủ cũng đã hợp tác tương tự.
Báo cáo viên Đặc biệt cám ơn tất cả các bên đã gặp và tham gia trao đổi trong chuyến thăm này, từ các cơ quan lập pháp hành pháp và tư pháp của Chính phủ ở Trung ương và địa phương, cũng như các cộng đồng và các tổ chức tôn giáo (được công nhận về mặt pháp lý và không được công nhận), các tác nhân xã hội dân sự, cộng đồng ngoại giao và các cơ quan của Liên Hợp Quốc. Các cuộc trao đổi tại Hà Nội, Tuyên Quang, thành phố Hồ Chí Minh, Vĩnh Long hầu hết đều cởi mở, thẳng thắn và mang tính chất xây dựng. Ông cũng cảm ơn Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) tại Hà Nội đã hỗ trợ về mặt hậu cần.
Tuy nhiên, Báo cáo viên Đặc biệt đã thất vọng vì các chuyến thăm dự kiến tới các tỉnh An Giang, Kon Tum và Gia Lai không thể được hoàn thành từ ngày 28 tới ngày 30 tháng 7 do nhiều gián đoạn ảnh hưởng đến các điều khoản tham chiếu của một chuyến thăm quốc gia, khi sự riêng tư và bí mật của một số cuộc gặp gỡ và các nguồn thông tin đã bị tổn hại nghiêm trọng. Ông có kinh nghiệm trực tiếp và nhận được thông tin đáng tin cậy rằng một số cá nhân khác mà ông muốn gặp đã bị giám sát chặt chẽ, cảnh báo, đe dọa, quấy rối hoặc bị chặn đi lại bởi cảnh sát. Ngay cả những người gặp ông thành công cũng không thoát khỏi các mức độ giám sát hoặc thẩm vấn khác nhau của công an.
Hơn nữa, những “nhân viên an ninh và cảnh sát” không công khai đã theo dõi chặt chẽ địa điểm của Báo cáo viên Đặc biệt và những người đã gặp gỡ, trao đổi với ông ấy. Mọi sự cố như vậy đã vi phạm rõ ràng các điều khoản tham chiếu của chuyến thăm quốc gia đã được Chính phủ đồng ý trước chuyến thăm. Báo cáo viên Đặc biệt quan ngại sâu sắc và cảm thấy bị xúc phạm bởi những vụ trả thù , bao gồm việc đe dọa, quấy rối bằng cách thẩm vấn của cảnh sát và thậm chí tổn thương về thể xác của những người gặp gỡ ông trong và sau chuyến thăm. BCV đã đưa ra các trường hợp cần sự chú ý của Chính phủ, bày tỏ lo ngại của mình và tìm cách giải thích và can thiệp để ngăn chặn chúng. Trong một trong những cuộc họp chính thức với Chính phủ, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao khẳng định lại tầm quan trọng của chuyến thăm này và chỉ ra rằng sự cố gián đoạn sẽ được làm rõ và xác minh với các nhà chức trách địa phương.
Mặc dù một số cuộc họp không thể diễn ra do sự gián đoạn của các phần sau của chuyến thăm, Báo cáo viên Đặc biệt tiếp tục nhận được thông tin có liên quan trong phạm vi của chuyến thăm. Ông cũng tìm những xác minh thực tế từ Chính phủ và các bên liên quan.
Tổng quan về bức tranh tôn giáo tại Việt Nam
Một thành viên của Ban Tôn giáo Chính phủ đã mô tả bức tranh tôn giáo tại Việt Nam như một “bảo tàng của các tôn giáo và tín ngưỡng”. Theo số liệu thống kê chính thức được trình bày bởi các cơ quan Chính phủ khác nhau, hiện nay có 38 tổ chức tôn giáo đã đăng ký trong nước. Số lượng tổng thể của những người theo các tôn giáo được công nhận là khoảng 24 triệu trong tổng dân số gần 90 triệu dân. Các cộng đồng tôn giáo chính thức được công nhận bao gồm 11 triệu tín đồ Phật giáo, Công giáo 6,5 triệu, 2,5 triệu tín đồ Cao Đài, 1,5 triệu người Tin Lành, hơn 1,3 triệu tín đồ Phật giáo Hòa Hảo, 78.000 người Hồi giáo, Baha’i 7.000, 1.500 người Hindu cũng như những người có tín ngưỡng khác, chẳng hạn như Thuyết duy linh và thuyết vô thần. Có khoảng 25.000 nơi thờ tự trong nước. Việt Nam cũng có khoảng 9.000 lễ hội tín ngưỡng truyền thống được tổ chức mỗi năm và luôn tự hào đã tổ chức hội nghị quốc tế của các nhà lãnh đạo tôn giáo, đặc biệt là ngày lễ Vesak, một hội nghị thượng đỉnh của các vị chức sắc Phật giáo diễn ra vào tháng 5 năm 2014. Người dân Việt Nam bao gồm 54 các nhóm dân tộc khác nhau, một số trong đó bao gồm các nhóm khá lớn của các tôn giáo thiểu số.
Trong khi đa số người Việt Nam không thuộc về một trong những cộng đồng tôn giáo được công nhận chính thức, họ có thể vẫn – thỉnh thoảng hoặc thường xuyên – thực hành các nghi lễ truyền thống nhất định, thường được đề cập tại Việt Nam dưới thuật ngữ “tín ngưỡng”. Nhiều trong số những lễ hội truyền thống thể hiện sự tôn kính tổ tiên. Trong những năm gần đây,đã có những nỗ lực rõ ràng trong việc bảo tồn, khôi phục những nghi lễ truyền thống như vậy trong số các dân tộc, tôn giáo thiểu số.
Hơn nữa, đó cũng là một thực tế của các đức tin và thực hành tôn giáo bên ngoài của các cộng đồng tôn giáo được công nhận chính thức. Tuy nhiên, rất khó để có được một hình ảnh rõ ràng và toàn diện của đời sống tôn giáo bên ngoài những cộng đồng tôn giáo đã đăng ký. Trong khi một số chuyên gia Chính phủ đã đưa ra một ước lượng thấp về số lượng tín đồ của các cộng đồng tôn giáo không đăng ký, Báo cáo viên Đặc biệt cũng nghe phỏng đoán rằng số lượng người thực hành tôn giáo bên ngoài cộng đồng đã đăng kí – hoặc có nhu cầu thực hành – có thể lên đến vài triệu người.
Ngoài các ước tính về số lượng rất khác biệt, Báo cáo viên Đặc biệt cũng nhận được thông tin mâu thuẫn liên quan đến các điều kiện theo đó người dân có thể được hưởng quyền con người của họ để tự do tư tưởng, lương tâm, tôn giáo hay tín ngưỡng. Một trong những đặc điểm nổi bật nhất của sự phát triển tôn giáo gần đây tại Việt Nam là sự gia tăng mạnh mẽ của đạo Tin Lành, đặc biệt ở một số dân tộc, tôn giáo thiểu số. Đồng thời, điều này đã dẫn đến một số trường hợp đáng lo ngại của việc đàn áp tôn giáo. Sự cùng tồn tại của những người thuộc tôn giáo hay giáo phái khác nhau không dẫn đến những vấn đề lớn.
Nhiều đại diện của các cộng đồng tôn giáo khác nhau thừa nhận rằng có không gian rộng hơn cho việc thực thi quyền tự do tôn giáo ở Việt Nam hiện nay, đặc biệt là so với tình hình sau năm 1975. Đời sống tôn giáo là một thực tế hữu hình, bằng chứng là nơi thờ tự thuộc các tôn giáo khác nhau và các giáo phái và sự tham gia của người dân từ các hoạt động tôn giáo và tín ngưỡng khác nhau. Đồng thời, các điều kiện theo đó các cá nhân hoặc nhóm có thể thực hiện quyền tự do tôn giáo hay tín ngưỡng vẫn không thể đoán trước, thường phụ thuộc vào thiện chí của chính quyền địa phương, đặc biệt là các cơ quan Chính phủ.
Mặc dù việc mở rộng không gian cho các hoạt động tôn giáo, tín ngưỡng, các cộng đồng tôn giáo vẫn chịu sự kiểm soát chặt chẽ. Thành viên của các cộng đồng tôn giáo không được công nhận đối mặt với những khó khăn rất lớn trong việc thực hành tôn giáo hay tín ngưỡng của họ, đặc biệt là nơi có tập quán hay các nghi lễ như vậy không được coi là phù hợp với các “lợi ích chính đáng của số đông ” – một cụm từ thường được viện dẫn trong các cuộc thảo luận với các đại diện của các cơ quan chức năng. Hơn nữa, nhiều thành viên của các cộng đồng không được công nhận đối mặt với đàn áp tôn giáo liên tục, kết quả là, phải chạy trốn khỏi đất nước và không thể trở về nhà với gia đình và người thân của họ. Cần chú ý là không thể viện dẫn lý do lịch sử để biện minh cho việc vi phạm tự do tôn giáo hay tín ngưỡng.
III. Khuôn khổ pháp lý và chuẩn mực quốc gia của vi phạm tự do tôn giáo hay tín ngưỡng
Quy phạm pháp luật có liên quan đến tự do tôn giáo hay tín ngưỡng
Việt Nam đã phê chuẩn hầu hết các văn kiện nhân quyền quốc tế , bao gồm Công ước Quốc tế về các Quyền Dân sự và Chính trị. Hiến pháp Việt Nam mới được sửa đổi, được thông qua vào ngày 28 tháng 11 năm 2013, bao gồm một chương về “Quyền con người, Các quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân” không có trong Hiến pháp năm 1992. Đây là một bước đi tích cực nhằm thúc đẩy và tôn trọng nhân quyền, mặc dù một số quy định khá mơ hồ và không rõ ràng.
Đại diện của Chính phủ nhiều lần nhấn mạnh rằng quyền tự do tôn giáo hay tín ngưỡng theo Điều 24 của Hiến pháp mới là dành cho tất cả mọi người, không giống như quy định của Hiến pháp năm 1992 chỉ giới hạn ở công dân Việt Nam. Điều này được trình bày như dấu hiệu của một thái độ tích cực hơn đối với tự do tôn giáo hay tín ngưỡng. Điều 24 khẳng định rằng: (1) mọi người đều có quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo, theo hoặc không theo một tôn giáo nào, tất cả các tôn giáo đều bình đẳng trước pháp luật; (2) Chính phủ tôn trọng và bảo vệ quyền tự do tôn giáo tín ngưỡng; và (3) không ai có quyền xâm phạm tự do tín ngưỡng hoặc tôn giáo hoặc lợi dụng tín ngưỡng, tôn giáo để vi phạm pháp luật.
Việt Nam chưa có một đạo luật nào điều chỉnh vấn đề tôn giáo. Văn bản pháp luật có liên quan nhất là Pháp lệnh Tín ngưỡng và Tôn giáo (Pháp lệnh 21), được thông qua ngày 18 tháng 6 năm 2004 sau các cuộc bàn bạc kĩ lưỡng. Pháp lệnh 21 là văn bản pháp lý toàn diện đầu tiên điều chỉnh vấn đề tự do tôn giáo, tín ngưỡng tại Việt Nam. Mặc dù với ngôn ngữ hạn chế, việc áp dụng pháp lệnh đó tượng trưng cho một bước tiến hướng đặt cơ sở pháp lý cho các cộng đồng tôn giáo và tín ngưỡng. Điều 38 của Pháp lệnh quy định rằng các quy định của bất kỳ điều ước quốc tế đã kí kết hoặc tham gia sẽ có hiệu lực trong trường hợp có sự khác biệt giữa quy định của Pháp lệnh và điều ước quốc tế. Một Nghị định quy định chi tiết và biện pháp thi hành Pháp lệnh tín ngưỡng, tôn giáo đã được ban hành ngày 8 tháng 11 năm 2012 (nghị định 92).
Báo cáo viên Đặc biệt được biết một dự thảo sẽ được đệ trình vào năm 2015 để thông qua một luật về tôn giáo hay tín ngưỡng dựa trên Pháp lệnh hiện hành; Luật mới dự kiến sẽ được thông qua vào năm 2016. Bên cạnhvị thế pháp lý cao hơn của một Luật so với Pháp lệnh hiện hành, quá trình tạo ra một luật mới toàn diện tạo cơ hội để đưa ra những sửa đổi cụ thể với Pháp lệnh 21 để phù hợp với luật nhân quyền quôc tế nhằm tăng cường bảo vệ quyền tự do tôn giáo hay tín ngưỡng. Khi thảo luận về vấn đề này với các chuyên gia của Chính phủ về công tác tôn giáo, đã có dấu hiệu cho thấy vấn đề đất đai sẽ được giải quyết tốt hơn. Đồng thời, sự tự do cho người nước ngoài để thực hành tôn giáo hay tín ngưỡng của họ cũng sẽ trở nên dễ dàng hơn. Các quan chức khác cũng bày tỏ sự sẵn sàng của họ để cân nhắc những thay đổi cụ thể để khắc phục cách thức quy định hạn chế của Pháp lệnh 21.
Hạn chế quyền tự do tôn giáo hay tín ngưỡng
Theo tiêu chuẩn quốc tế, việc thực hiện các quyền của con người như tự do tư tưởng, lương tâm, tôn giáo hay tín ngưỡng được bảo vệ một cách rộng rãi bởi Điều 18 của Công ước Quốc tế nhưng không phải là không có giới hạn. Điều 18, khoản 3, của Công ước quy định một số tiêu chí để cho những hạn chế như vậy được coi là hợp pháp.
Các điều khoản giới hạn được quy định trong Hiến pháp năm 2013, Pháp lệnh 21 và Nghị định 92 có phạm vi rộng hơn nhiều so với các điều khoản giới hạn quy định trong Công ước Quốc tế. Vấn đề là điều khoản giới hạn quá rộng có thể làm hẹp mức độ tự do tôn giáo hoặc tín ngưỡng, từ đó ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc thực hiện trong thực tế. Một yếu tố còn thiếu trong các quy định pháp luật này về tôn giáo hay tín ngưỡng là làm rõ về các khía cạnh bên trong về niềm tin tôn giáo, đạo đức hay những niềm tin triết lý của một người – phần hồn, phần nội tâm (forum internum) – phần phải được tôn trọng vô điều kiện và không bao giờ bị hạn chế hoặc sách nhiễu đối với bất cứ lý do gì, thậm chí trong các tình huống của một cuộc khủng hoảng nghiêm trọng hoặc trường hợp khẩn cấp .
Việc bảo vệ vô điều kiện của phần nội tâm phản ánh nguyên tắc rằng việc buộc con người phải giả vờ theo một đức tin mà họ không tự thân tin vào, hay lên án những niềm tin sâu sắc của họ sẽ làm tổn hại nghiêm trọng lòng tự trọng và nhân quyền của họ. Việc cấm bất kỳ sự can thiệp cưỡng ép vào niềm tin cốt lõi bên trong về tôn giáo, đạo đức hay những niềm tin triết lý của một người có vị thế trong luật pháp quốc tế tương tự như việc cấm chế độ nô lệ hay việc cấm tra tấn. Đây là những điều cấm tuyệt đối không có trường hợp ngoại lệ. Tuy nhiên, Điều 24 của Hiến pháp năm 2013, khi nhắc đến tự do tín ngưỡng hay tôn giáo nói chung, không bảo vệ riêng khía cạnh nội tâm của tự do tôn giáo hay tín ngưỡng. Điều này có thể dẫn đến lỗ hổng bảo vệ nghiêm trọng.
Không giống như phần nội tâm (forum internum), sự biểu đạt của tôn giáo hay tín ngưỡng trong đời sống xã hội – phần bên ngoài – không được bảo vệ một cách vô điều kiện bởi luật pháp quốc tế. Do đó, các điều kiện để hạn chế phải được quy định trong pháp luật một cách rõ ràng và có thể dự đoán được. Điều này nên được thực hiện trên cơ sở nhận thức rằng tự do tôn giáo hoặc tín ngưỡng, ở cả khía cạnh cá nhân và cộng đồng, có tư cách chuẩn mực của một quyền con người phổ quát. Mối quan hệ giữa tự do này và giới hạn của nó do đó nên được xem như là một mối quan hệ giữa quy tắc và ngoại lệ. Điều quan trọng là phải nhấn mạnh rằng, trong trường hợp còn nghi ngờ thì quy tắc chiếm ưu thế, có nghĩa là, trách nhiệm thuộc về Chính phủ trong việc cung cấp bằng chứng thực nghiệm và lý luận chuẩn mực để biện minh cho những giới hạn được coi là cần thiết.
Trong các cuộc thảo luận với đại diện Chính phủ, BCV thường xuyên nghe các tham chiếu rộng tới “pháp luật Việt Nam”. Sự viện dẫn chung này của trật tự pháp lý trong nước có thể làm tối nghĩa và suy yếu cấp bậc giá trị của tự do tôn giáo hay tín ngưỡng như một quyền phổ quát không thể xâm phạm được. Trên quan điểm về các quyền con người không thể xâm phạm, phạm vi của những quyền ấy, bao gồm quyền tự do tôn giáo hoặc tín ngưỡng, không thể để tự các nhà lập pháp quốc gia định đoạt.
Bất kỳ hạn chế nào cũng phải theo đuổi mục đích chính đáng – đó là bảo vệ “an toàn công cộng, trật tự, sức khỏe, đạo đức hay những quyền tự do căn bản của người khác” quy định tại Điều 18, khoản 3 của Công ước Quốc tế . Hơn nữa, các hạn chế phải tuyệt đối nằm trong phạm vi cần thiết và tương xứng, trong đó, ngoài những điều khác, có nghĩa là những hạn chế phải được giới hạn trong một mức độ can thiệp tối thiểu. Những điều này, cùng với các tiêu chí khác được quy định với mục đích bảo vệ bản chất của tự do tôn giáo hay tín ngưỡng đồng thời trong những tình huống có thể có mâu thuẫn hoặc thực sự có mâu thuẫn với với các quyền hoặc những lợi ích công cộng quan trọng khác.
Nhiều điều khoản trong Hiến pháp năm 2013, Pháp lệnh 21 và Nghị định 92 cho Chính phủ khả năng xoay xở rộng rãi để điều chỉnh, giới hạn, hạn chế hoặc cấm việc thực thi quyền tự do tôn giáo hay tín ngưỡng . Điều 14, khoản 2 của Hiến pháp năm 2013 có một số lý do để hạn chế quyền con người và quyền công dân, có lẽ, cũng sẽ áp dụng đối với quyền tự do tôn giáo hay tín ngưỡng. Khả năng hạn chế quyền con người vì lợi ích của “quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội, đạo đức xã hội và sức khỏe của cộng đồng” hơi khác so với tiêu chí đặt ra tại Điều 18, khoản 3 của Công ước Quốc tế, mặt khác Điều 24, khoản 3, của Hiến pháp năm 2013 cho phép hạn chế rộng rãi để ngăn cấm bất cứ ai “lợi dụng quyền tự do tôn giáo hoặc tín ngưỡng để vi phạm pháp luật”.
Hơn nữa, Pháp lệnh 21 và Nghị định 92 thường tham chiếu đến các mục đích như “sự hòa hợp và đoàn kết dân tộc”, “đoàn kết của nhân dân”, “lợi ích quốc gia” và “thuần phong mỹ tục của dân tộc”, mở rộng tới những diễn giải chủ quan. Ví dụ, Điều 8, khoản 2, của Pháp lệnh 21 quy định rằng “Không được lợi dụng quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo để phá hoại hoà bình, độc lập, thống nhất đất nước; kích động bạo lực hoặc tuyên truyền chiến tranh, tuyên truyền trái với pháp luật, chính sách của Nhà nước; chia rẽ nhân dân, chia rẽ các dân tộc, chia rẽ tôn giáo; gây rối trật tự công cộng, xâm hại đến tính mạng, sức khoẻ, nhân phẩm, danh dự, tài sản của người khác, cản trở việc thực hiện quyền và nghĩa vụ công dân; hoạt động mê tín dị đoan và thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật khác”. Còn chưa có định nghĩa rõ ràng hành vi nào sẽ cấu thành việc “tuyên truyền chống lại các chính sách pháp luật của Nhà nước”, hành động “chia rẽ” hay “mê tín dị đoan”. Hơn nữa, điều 87, 88 và 258 của Bộ luật Hình sự Việt Nam thường được áp dụng tùy tiện để kết hợp trừng phạt những người bị cáo buộc là vi phạm các giới hạn quy định trong Pháp lệnh 21 và / hoặc Nghị định 92.
Đại diện cấp cao của Chính phủ, bao gồm từ các cơ quan tư pháp, thường tham chiếu tới những điều khoản hạn chế một cách rộng rãi này. Những viện dẫn từ những mục đích trừu tượng nêu trên, chẳng hạn như “lợi ích của Nhà nước”, dễ dẫn đến bị truy tố hình sự. Điều khoản đầu tiên của điều luật 258 của Bộ luật Hình sự được quy định như sau: “Người nào lợi dụng các quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tự do tín ngưỡng, tôn giáo, tự do hội họp, lập hội và các quyền tự do dân chủ khác xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, công dân, thì bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến ba năm hoặc phạt tù từ sáu tháng đến ba năm”. Việc không quy định rõ hành vi nào sẽ cấu thành “lợi dụng” quyền tự do tôn giáo và các quyền tự do dân chủ khác trong điều khoản này là đặc biệt đáng lo ngại. Ngay cả các thành viên của một tòa án địa phương cấp tỉnh và Toà án Nhân dân Tối cao cũng không thể làm rõ ý nghĩa của thuật ngữ “lợi dụng” và không xác định được những hành vi nào sẽ cấu thành sự vi phạm pháp luật. Diễn đạt mơ hồ trong điều luật 258 cho phép các cơ quan có liên quan toàn quyền hành động để xử phạt tất cả các loại hoạt động – và kể cả thái độ ngầm của họ – được coi là bằng cách nào đó đi ngược lại với lợi ích của Nhà nước. Điều này có thể đặc biệt áp dụng đối với các cộng đồng tôn giáo hay tín ngưỡng, do khả năng tổ chức quần chúng của họ.
BCV đặc biệt đã nhận thấy từ nhiều thảo luận trong suốt chuyến thăm của ông rằng việc quy định của pháp luật không rõ ràng như trên không phải chỉ là vấn đề lý thuyết. Điều 258 thường được viện dẫn trong thực tế và đã được áp dụng để bắt giữ những người chống lại các hạn chế đối với quyền tự do tôn giáo hay tín ngưỡng và quyền con người khác, chẳng hạn như tự do ngôn luận và tự do hiệp hội và hội họp. Khi nêu lên vấn đề tù nhân lương tâm, Báo cáo viên Đặc biệt đã được đảm bảo rằng không có trường hợp nào ở Việt Nam. Với sự diễn đạt mơ hồ và số lượng lớn các vụ việc bị buộc tội theo Điều 258, sự đảm bảo này tuy nhiên, vẫn đáng nghi ngờ.
Quy định hành chính về hoạt động và thực hành tôn giáo hay tín ngưỡng
Một vấn đề trung tâm của hầu như tất cả các cuộc thảo luận trong chuyến thăm này liên quan việc đăng ký của các cộng đồng tôn giáo hay tín ngưỡng. Mặc dù Điều 5 của Pháp lệnh 21 quy định rằng Nhà nước đảm bảo quyền tiến hành các hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo, Pháp lệnh 21 có một số lượng lớn các quy định, được củng cố bởi Nghị định 92, điều chỉnh các hoạt động của cộng đồng tôn giáo hay tín ngưỡng.
Nghị định 92 quy định các điều kiện và yêu cầu đối với việc đăng ký sinh hoạt và hoạt động tôn giáo. Các cộng đồng tôn giáo hay tín ngưỡng phải xin giấy phép riêng cho việc xây dựng mới hoặc cải tạo nơi thờ tự; họ phải xuất trình cho cơ quan chức năng địa phương một bản kế hoạch các hoạt động hàng năm; họ phải thông báo cho cơ quan chức năng về việc phong chức cho các giáo chức tôn giáo và trong một số trường hợp phải nhận được sự chấp thuận của những cơ quan đó; và họ phải có được sự cho phép của chính quyền địa phương liên quan để thực hiện các nghi lễ công cộng. Như vậy, các quy định nêu trong Pháp lệnh 21 và Nghị định 92 bao gồm các nghĩa vụ liên quan đến thông tin và thông báo cũng như các quy định về chính thức phê duyệt trước khi được phép tiến hành một số hoạt động tôn giáo, tín ngưỡng.
Các yêu cầu quá mức trong các quy định này chắc chắn trở thành một gánh nặng cho hoạt động của các cộng đồng tôn giáo. Nghị định 92 có vẻ đã không làm cho cuộc sống của các cộng đồng tôn giáo hay tín ngưỡng dễ dàng hơn với thêm một tầng yêu cầu hành chính mang tính quan liêu, mặc dù khung thời gian mà các cơ quan chức năng cần phải trả lời là ngắn hơn so với trước đây. Trong trường hợp quyết định tiêu cực, họ bắt buộc phải nêu rõ lý do.
Theo Điều 16 của Pháp lệnh, các tổ chức phải đáp ứng một số tiêu chí để được công nhận là một tổ chức tôn giáo hợp pháp về mặt pháp lý. Những điều kiện này là nhằm mục đích, ngoài những điều khác, đảm bảo sự tôn trọng “thuần phong mỹ tục và lợi ích quốc gia” . Điều 6 của Nghị định 92 cũng đòi hỏi các yêu cầu khác được đáp ứng trước khi đăng ký là có thể, bao gồm cả các tổ chức tôn giáo đã tiến hành các hoạt động tôn giáo thường xuyên ít nhất là 20 năm kể từ ngày được chấp thuận bởi một Ủy ban nhân dân cấp xã cho các sinh hoạt tôn giáo. Không đi vào chi tiết của các quy định này, BCV muốn nêu hai điểm cần lưu tâm đặc biệt quan trọng liên quan đến tự do tôn giáo hay tín ngưỡng.
Điểm đầu tiên liên quan đến bản chất của việc đăng ký và liệu việc đăng ký nên là một đề nghị hay một yêu cầu chính thức. Báo cáo viên Đặc biệt nhận được những quan điểm khác nhau về điều này, và có vẻ là không rõ ràng. Trong khi một số đại diện của Chính phủ rõ ràng đã nói rằng nếu không có đăng ký hợp pháp của cơ quan có thẩm quyền, các cộng đồng tôn giáo, tín ngưỡng sẽ không được phép hoạt động. Những người khác chỉ ra rằng các cá nhân từ các giáo phái không đăng ký có thể được “cho phép” để thực hiện một số chức năng tôn giáo cơ bản, chẳng hạn như tổ chức các cuộc họp tôn giáo tại nhà riêng, miễn là các nhà chức trách được thông báo về các hoạt động của họ. Ngay cả trong cách diễn giải sau dù có thích hợp hơn một chút, tuy nhiên, phạm vi của quyền tự do tôn giáo hoặc tín ngưỡng vẫn còn rất hạn chế và không an toàn. Hơn nữa, “sự cho phép” thực sự nghĩa là gì cũng không rõ ràng. Thực tế, cái quyền hợp pháp mà cộng đồng tôn giáo có thể dựa vào để nhận được sự tôn trọng quyền tự do tôn giáo hay tín ngưỡng còn đang ở khá xa.
Trong bối cảnh này, thuật ngữ “công nhận” thường được đề cập đến trong các cuộc trò chuyện, có thể đảm bảo một cách giải thích ngắn gọn. Việc thực hiện quyền con người về tự do tôn giáo, tín ngưỡng, bởi các cá nhân và / hoặc trong cộng đồng với những người khác, không thể bị phụ thuộc vào bất kỳ hành vi cụ thể nào để công nhận, cho phép hoặc phê duyệt về mặt hành chính. Là một quyền phổ quát, tự do tôn giáo hay tín ngưỡng gắn liền với tất cả con người và do đó có một vị thế chuẩn mực ở trên bất kỳ hành vi hành chính hay thủ tục hành chính nào. Lời mở đầu của Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền bắt đầu bằng “việc công nhận phẩm giá vốn có, các quyền bình đẳng và bất khả xâm phạm của tất cả các thành viên của gia đình nhân loại”. Rõ ràng, “công nhận” ở đây là nguyên tắc cơ bản theo đó bất kỳ sự tương tác có ý nghĩa giữa con người đều cần phải tôn trọng nhân phẩm và nhân quyền. “Công nhận” trong ý nghĩa cơ bản của sự tôn trọng phẩm giá con người và các quyền con người là như vậy, có trước bất kỳ “công nhận” về các hoạt động hành chính cụ thể .
Cần phải thấy rõ rằng quyền của một cá nhân hay một nhóm người cho tới quyền tự do tôn giáo hay tín ngưỡng không bao giờ có thể được “tạo ra” bằng bất kỳ thủ tục hành chính nào. Thay vào đó, phải là chiều ngược lại:việc đăng ký cần phải phụng sự quyền con người, mà bản thân quyền đó phải được tôn trọng trước bất kỳ sự đăng ký nào. Từ nhận thức cơ bản này, việc đăng ký nên là một đề nghị của Nhà nước chứ không phải là một yêu cầu pháp lý bắt buộc. Tình hình của các cộng đồng tôn giáo hay tín ngưỡng chưa đăng ký cho thấy chất lượng của một câu hỏi kiểm tra quan trọng đối với nhận thức về vị thế chuẩn mực của quyền tự do tôn giáo hay tín ngưỡng nói chung.
Điểm thứ hai mà Báo cáo viên Đặc biệt quan tâm đó là có các tư cách pháp lý thay thế cho các cộng đồng không đăng ký với tư cách tổ chức tôn giáo. Với ngưỡng khá cao đặt ra bởi Điều 16 của Pháp lệnh, cộng đồng tôn giáo hay tín ngưỡng rất cần một phương án khả thi để có được một dạng tư cách pháp nhân khác nếu họ có nhu cầu.
Trong quyền tự do tôn giáo hoặc tín ngưỡng, Nhà nước có trách nhiệm cung cấp cơ sở hạ tầng pháp lý và thể chế phù hợp để tạo điều kiện cho các hoạt động tự do của các cộng đồng tôn giáo và tín ngưỡng mà không phải chịu gánh nặng quá mức và bị phân biệt đối xử. Điều này bao gồm các lựa chọn cho các cộng đồng tôn giáo và tín ngưỡng để có được tư cách pháp nhân mà họ có thể cần phải thực hiện các hoạt động cộng đồng quan trọng, chẳng hạn như mua bất động sản, sử dụng đội ngũ nhân viên chuyên nghiệp, điều hành tổ chức từ thiện, thành lập cơ sở đào tạo giáo chức hay giáo dục thế hệ trẻ. Nếu không có sự sẵn có và khả năng tiếp cận thực tế của một tư cách pháp nhân phù hợp, chỉ các cá nhân luôn mang theo tư tưởng vì lợi ích của cộng đồng trong mỗi hành động của họ mới có thể thu. Kết quả là, triển vọng phát triển lâu dài của cộng đồng tôn giáo, tín ngưỡng, đặc biệt, trong các nhóm nhỏ hơn có thể gặp nguy hiểm nghiêm trọng.
Sau nhiều cuộc thảo luận với đại diện của Chính phủ về vấn đề đăng ký, BCV tin rằng đây là một lĩnh vực đáng nhận được sự quan tâm và đòi hỏi việc lập pháp và các biện pháp khắc phục khác.

Sửa bởi người viết 12/03/2015 lúc 10:32:59(UTC)  | Lý do: Chưa rõ

Thực hành tôn giáo trong những hoàn cảnh đặc biệt
Tù nhân
Như đã đề cập ở trên, Điều 24 của Hiến pháp 2013 đề cập đến tất cả mọi người chứ không phải chỉ có công dân. Điều này sẽ bao gồm các tù nhân là những người ngay cả khitạm thời bị mất quyền đầy đủ của công dân, cũng vẫn có quyền tự do tôn giáo hay tín ngưỡng là một quyền phổ quát của nhân loại vốn có của tất cả mọi người. Khi thảo luận về vấn đề này, Báo cáo viên Đặc biệt đã nhận được thông tin mâu thuẫn. Các cơ quan Chính phủ thường nhấn mạnh rằng tù nhân có thể thực hành tôn giáo của họ trong giới hạn của nhà tù với điều kiện điều này không ảnh hưởng tiêu cực đến các tù nhân khác và các hoạt động chung của cuộc sống tù.
Ngược lại, một số người có kiến thức và trải qua cuộc sống trong tù cáo buộc rằng các hoạt động tôn giáo hầu như không có chỗ ở trong các nhà tù và rằng ngay cả việc tiếp nhận và sở hữu các sách tôn giáo hoặc các tài liệu thông thường sẽ bị cấm. Khi được hỏi về vấn đề này, một đại diện cấp cao của Ủy ban Chính phủ về vấn đề tôn giáo nói vớiBáo cáo viên Đặc biệt là quyền tự do của tù nhân tôn giáo hay tín ngưỡng cần được tôn trọng, trong khi thừa nhận rằng Ủy ban cho đến nay đã không đưa ra bất kỳ hướng dẫn để quản lý nhà tù để đảm bảo và bảo vệ có hiệu quả quyền tự do tôn giáo hay tín ngưỡng cho tù nhân.
Các tổ chức của giáo sĩ tuyên úy trong nhà tù, đó là, giáo sĩ của các tôn giáo khác nhau, những người phục vụ cho các nhu cầu tinh thần của tù nhân, theo yêu cầu của họ, không tồn tại ở Việt Nam. Tuy nhiên, đại diện của Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã giải thích sẽ họ sẽ tăng cường cung cấp dịch vụ trong các nhà tù, trong đó có các bài giảng về giáo huấn xã hội và đạo đức cho các tù nhân. Những linh mục Công giáo cũng vậy, dường như có đôi khi được cung cấp các dịch vụ tôn giáo cho tù nhân. Mục sư Tin Lành cùng với người mà Báo cáo viên Đặc biệt thảo luận về vấn đề này cho biết họ không nhận thấy bất kỳ sự hỗ trợ tinh thần cho tù nhân theo đạo Tin Lành.
Quân nhân
Quân đội Việt Nam không có một hệ thống tuyên úy quân đội thường xuyên phục vụ cho các nhu cầu tôn giáo hay tâm linh của những người lính. Tương tự như tình hình trong các nhà tù, tuy nhiên, Giáo hội Phật giáo Việt Nam dường như đã trở nên ngày càng quan tâm. Báo cáo viên Đặc biệt được nghe rằng các nhà sư Phật giáo cầu nguyện cho những người lính phục vụ đất nước trong điều kiện khó khăn và phức tạp. Họ cũng có thể dạy kĩ thuật thiền định để hỗ trợbinh lính khi đối mặt với các những nhiệm vụ và điều kiện sống khó khăn của họ.
Quyền từ chối nhập ngũ vì lương tâm thấy không đúng để phục vụ nghĩa vụ quân sự không được biết đến ở Việt Nam, và không có phương án lựa chọn một dịch vụ dân sự thay thế cho những cá nhân phản đối dùng vũ khí vì lý do lương tâm. Điều này đi ngược lại các quyền tự do tư tưởng, lương tâm và tôn giáo hay tín ngưỡng, trong đó cung cấp sự bảo vệ, phù hợp với Điều 18, khoản 3 của Công ước Quốc tế, chống lại bị buộc phải hành động trái với niềm tin xác thực về tín ngưỡng tôn giáo hay đạo đức .
Báo cáo về vi phạm quyền tự do tôn giáo hoặc tín ngưỡng
Báo cáo viên Đặc biệt đã nhận được những cáo buộc nghiêm trọng liên quan đến hành vi vi phạm quyền tự do tôn giáo, tín ngưỡng tại Việt Nam. Những vi phạm đó thường do chính quyền địa phương ở cấp huyện, xã và cấp tỉnh và các quan chức an ninh công cộng gây ra, bao gồm cả những người thuộc đơn vị 41 / PA 38, người được giao nhiệm vụ giám sát các vấn đề xã hội và “phát hiện người vi phạm tự do tôn giáo hoặc tín ngưỡng” . Một số các cuộc tấn công đặc biệt có bản chất bạo lực và liên tiếp chống lại những người vô tội và không có vũ khí, bao gồm cả phụ nữ và trẻ em.
Những giáo sĩ, tu sĩ nam nữ Phật Giáo hàng đầu của Giáo Hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất đã phải chịu sự giám sát, ” những buổi làm việc” với an ninh (thẩm vấn), bắt bớ và giam giữ tùy tiện, chịu sự quản chế và án tù dài hạn . Các tín đồ đã bị cấm vào các chùa, bị ép buộc phải ký một tuyên bố rằng họ sẽ không tham gia tổ chức hoặc bị đe dọa mất việc làm. Hơn nữa, các cơ quan có liên quan đã ban hành tuyên truyền chống lại tổ chức đó. Các cơ sở giáo dục và y tế và nơi thờ phượng thuộc các cộng đồng này đã bị tịch thu.
Các cộng đồng độc lập của Phật giáo Hòa Hảo, những người đã tham gia vào các hình thức phản đối ôn hòa, như tuyệt thực, đã bị trừng phạt nghiêm khắc, bao gồm những án tù dài hạn được lặp lại . Theo tường thuật, nhân viên an ninh và côn đồ được thuê đã không ngần ngại sử dụng vũ lực quá mức trong những vụ bắt giữ hoặc các cuộc tấn công các cộng đồng vì họ tổ chức các cuộc tụ họp để cầu nguyện tại những “giáo đường bất hợp pháp” đã được xây dựng cho mục đích tôn giáo của các giáo đoàn.
Một số Phật tử “Khmer Krom” đã phải đối mặt với những khó khăn tương tự trong việc cho phép tổ chức cầu nguyện, đám tang hoặc cải tạo những ngôi đền của họ, mặc dù họ đã được công nhận bởi Giáo hội Phật giáo Việt Nam. Nó cũng đã được báo cáo rằng họ đã bị phân biệt đối xử một cách có hệ thống và nhiều người đã không được phép để nghiên cứu hoặc giảng dạy bằng ngôn ngữ bản địa của họ. Mọi khía cạnh của đời sống tôn giáo của họ được điều chỉnh và các nhà sư sẽ có nguy cơ bị lột quần áo nếu có liên hệ với nước ngoài.
Không có bất kỳ hoạt động thực hành tôn giáo Cao Đài độc lập nào được cho phép, và chính tôn giáo đó bị coi là bất hợp pháp. Những tín đồ của đạo Cao Đài gặp khó khăn thậm chí trong việc hành đạo ở nhà. Giống như các cộng đồng độc lập khác, họ đã bị gây áp lực, bị sách nhiễu và tấn công về thể xác. Những nghi lễ của họ, bao gồm cả đám tang, đã thường xuyên bị theo dõi và gây hỗn loạn. Hơn nữa, họ luôn lo sợ mất việc làm và bị phân biệt đối xử trong các thủ tục hành chính. Một số con cái của họ cũng đã phải đối mặt với khó khăn ở trường.
Báo cáo viên Đặc biệt cũng đã nghe nói về cuộc đàn áp khắc nghiệt tín đồ của những nhà thờ “người Thượng”, chẳng hạn như dân tộc thiểu số Êđê. Hàng trăm nhà thờ dân tộc thiểu số trong khu vực Tây Nguyên đã bị buộc phải đóng cửa và mục sư của họ bị bắt và tống giam. Hàng ngàn người đã bị buộc phải bỏ trốn hoặc đi trốn sau khi các cuộc biểu tình kêu gọi quyền đất đai và tự do tôn giáo. Những người bỏ chạy sang các nước láng giềng phải đối mặt với nhiều trở ngại và tiếp tục lo sợ cho cuộc sống của họ. Cũng theo báo cáo, trong năm 2000, Chính phủ đã ban hành văn bản hướng dẫn các quan chức địa phương được giám sát bởi Ban Chỉ đạo để ngăn chặn sự lan truyền của đạo Tin Lành.
Theo thông tin nhận được, mặc dù một số người Tin Lành Hmong đã được phép đăng ký với Chính phủ để tiến hành các hoạt động tôn giáo, họ tiếp tục bị sách nhiễu và vu khống. Theo cáo buộc, các nhà chức trách đã tìm cớ để bắt giữ họ, đánh họ nặng nề trong trại giam và buộc họ phải công khai từ bỏ đạo. Thậm chí đã có một trường hợp được bị chết trong đồn công an. Trong một số làng, các quy tắc đã được tạo ra để trừng phạt người theo đạo bằng cách đuổi ra khỏi làng. Họ cũng không được phép sở hữu kinh bổn trong ngôn ngữ mẹ đẻ Hmong của họ hay sử dụng ngôn ngữ địa phương để tiến hành các hoạt động tôn giáo.
Những người Hmong theo đức tin Dương Văn Mình cũng đã bị bắt giữ tùy tiện và bỏ tù, đánh đập, tra tấn, giám sát liên tục, và bị gây áp lực để từ bỏ đức tin của họ. Những người đã từ chối làm như vậy phải đối mặt với mất việc làm và chính sách hỗ trợ vớiđồng bào dân tộc thiểu số. Được biết, 24 nhà chứa đồ tang lễ của họ đã bị phá hủy vì bị cho là “bất hợp pháp” vì không có giấy phép, bao gồm cả vụ phá nhà gần đây nhất vào tháng Mười năm 2014, sau chuyến thăm của Báo cáo viên Đặc biệt. Chính phủ cũng đã bị cáo buộc tuyên truyền chống lại cộng đồng này thông qua các phương tiện truyền thông và công báo nội bộ của Chính phủ.
Những cộng đồng người Chăm đang đối mặt với nguy cơ mất đất đai của họ, đặc biệt là nghĩa trang tổ tiên thiêng liêng của họ đã được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Các dự án phát triển mới, trong đó có công trình xây dựng đường, đã không tham khảo ý kiến với các cộng đồng hoặc tôn trọng nhu cầu của cộng đồng để di dời các ngôi mộ bằng cách tiến hành các nghi lễ truyền thống thích hợp. Cũng theo báo cáo, do sự kháng cự của cộng đồng để di dời các nghĩa trang, người ta tố cáo rằng tất cả các nhà thờ Hồi giáo đã bị khóa trong tháng chay Ramadan và chỉ có thể được tiếp cận nếu họ đồng ý với kế hoạch tái định cư. Một số đền tháp của người Chăm đã được biến thành các điểm tham quan du lịch, được coi là hoàn toàn không phù hợp bởi cộng đồng vì những nơi thờ phụng linh thiêng thường nên được giữ đóng cửa. Họ cũng đã thất bại trong việc đăng ký dù đã nỗ lực rất nhiều.
Báo cáo viên Đặc biệt đã nghe nhiều báo cáo về các vụ bắt giữ hoặc giam giữ ở nhà tùy tiện và bắt giữ định kỳ, trong đó có một số án tù dài không tương xứng với các cá nhân có nguồn gốc tôn giáo hay tín ngưỡng khác nhau vì sự vận động và các hoạt động cho quyền tự do tôn giáo của họ. Thông thường, họ bị buộc tội theo Điều 258 của Bộ luật Hình sự với “lợi dụng dân chủ”, “tham gia phong trào ly khai” hay “xuyên tạc tình hình và chỉ trích Chính phủ”, chỉ đơn giản là để thực hiện các quyền tự do tôn giáo, tín ngưỡng, tự do quan điểm và biểu đạt và tự do hội họp và lập hội một cách ôn hòa. Báo cáo viên Đặc biệt đã gặp linh mục Nguyễn Văn Lý tại nhà tù Hà Nam, người mà ông không nghi ngờ gì công nhận là một tù nhân lương tâm hay tù nhân chính trị. Thất vọng thay, Cha Lý có thể là một trong rất nhiều tù nhân hoặc tù nhân lương tâm đang tồn tại ở Việt Nam.
Các cá nhân khác, ví dụ, các thành viên của Giáo Hội Tin Lành Mennonite, cũng đã phải chịu đựng các cuộc bố ráp thô bạo của cảnh sát; những lời mời “làm việc” liên tục với an ninh; tra tấn trong trại giam; áp lực lên các thành viên trong gia đình, đặc biệt là những người tị nạn do bị đàn áp tôn giáo; hành vi phá hoại và phá hủy nơi thờ tự, nghĩa trang và nhà kho tang lễ và nhà cửa; tịch thu tài sản; và gây áp lực một cách có hệ thống để ép buộc từ bỏ các hoạt động tôn giáo nhất định và tố cáo tôn giáo hay tín ngưỡng của họ. Vì áp lực và đàn áp, một số người đã rời bỏ hoặc trốn khỏi đất nước vì lý do tôn giáo. Báo cáo viên Đặc biệt cũng muốn nhấn mạnh rằng việc phải đăng ký chính thức với Chính phủ không đảm bảo tôn trọng đầy đủ tự do tôn giáo tín ngưỡng.
Mục đích của chuyến thăm đất nước của các Báo cáo viên Đặc biệt không phải để đánh giá toàn diện về các trường hợp cá biệt như thế này vì nó sẽ đòi hỏi nhiều hơn các thông tin để có được bức tranh đầy đủ về các sự kiện từ quan điểm của tất cả các bên liên quan. Thay vào đó, mục đích là để đánh giá độ tin cậy chung của những cáo buộc khác nhau liên quan đến vấn đề nhân quyền và xác định những thách thức lớn. Không hề có định kiến về tính chính xác của tất cả các sự kiện cụ thể của tất cả các trường hợp cá nhân được chuyển tới báo cáo viên, , Báo cáo viên Đặc biệt là tin rằng những vi phạm nghiêm trọng các quyền tự do tôn giáo hay tín ngưỡng là một thực tế ở Việt Nam, đặc biệt, nhưng không phải là duy nhất, ở khu vực nông thôn.
Đánh giá chung này được thực hiện trên cơ sở không chỉ các cuộc phỏng vấn và các tài liệu được cung cấp bởi những người bảo vệ nhân quyền và các thành viên của các cộng đồng tôn giáo khác nhau, nhưng cũng là những quan sát được thực hiện trong chuyến thăm đất nước, bao gồm:
– Thái độ tiêu cực, thô bạo, đối với các quyền của người thiểu số và cá nhân thực hành tôn giáo hay tín ngưỡng không đăng ký.
– Những lời viện dẫn thường xuyên của những “lợi ích đa số” không rõ ràng hay lợi ích của “đoàn kết và hòa hợp dân tộc” hay “trật tự công cộng”.
– Những quy định quá rộng của các giới hạn quyền con người nói chung, do đó hạn chế quyền tự do tín ngưỡng và tôn giáo trong tất cả các khía cạnh của quyền này.
– Sự diễn đạt mơ hồ trong Bộ luật Hình sự Việt Nam, đặc biệt là điều luật 258 liên quan đến việc “lạm dụng” các quyền tự do dân chủ.
– Sự thiếu vắng cơ chế truy đòi khắc phục pháp lý đủ hiệu quả và dễ tiếp cận trong ngành tư pháp
Những điều kiện này tạo ra một lỗ hổng cấu trúc dễ gây tổn thương cho một số cá nhân và cộng đồng, thực sự phù hợp với báo cáo về các hành vi vi phạm cụ thể được mô tả ở trên.
Báo cáo viên Đặc biệt muốn nhấn mạnh trong bối cảnh này, trong nhiều cuộc thảo luận với các thành viên của các cộng đồng tôn giáo, một số trong đó được đăng ký chính thức với chính quyền và tham gia Mặt trận Tổ quốc, các thành viên đó nói chung đều nhận biết các hạn chế liên tục về tự do tôn giáo hay tín ngưỡng và những thách thức từ đó. Thật đáng ngạc nhiên là các thành viên hàng đầu của ngành tư pháp dường như chưa bao giờ nghe nói về bất kỳ trường hợp nào về hành vi xâm phạm quyền tự do tôn giáo hay tín ngưỡng đã được đưa ra trước tòa án.
Một khía cạnh quan trọng được đề cập trong nhiều cuộc thảo luận là sự phân chia giữa khu vực thành thị và nông thôn. Điều kiện của các cộng đồng tôn giáo có thể thay đổi đáng kể, theo những phong tục khác nhau ở những phần khác nhau của đất nước. Hơn nữa, dường như chính sách ở cấp trung ương không phải luôn luôn được truyền đạt hiệu quả đến các cơ quan chức năng ở địa phương, do đó có một khoảng cách giữa sự hiểu biết và thực thi các chính sách. Tuy nhiên, sẽ là không công bằng để gán cho các vấn đề còn đang tồn tại chủ yếu là thiếu sót của chính quyền địa phương. Chính quyền trung ương cần phải xem xét các chính sách và hướng dẫn để đảm bảo rằng việc thực thi các chính sách và hướng dẫn ấy tương thích với các tiêu chuẩn nhân quyền quốc tế. Cũng là không công bằng khi đổ các vấn đề còn tồn tại cho sự thiếu giáo dục của người dân hoặc những người ở khu vực nông thôn, bởi vì nhiều thách thức trong số được mô tả là có tính chất hệ thống, bằng chứng là trong các quy định pháp luật tương ứng trong nước.
VII. Các kết luận và khuyến nghị
Các điều khoản tham chiếu cho các chuyến thăm quốc gia của Báo cáo viên Đặc biệt bao gồm bảo đảm việc “tiếp xúc bí mật và không bị giám sát với các nhân chứng và các cá nhân khác” và “bảo đảm của Chính phủ rằng không ai trong số những cá nhân đã tiếp xúc chính thức hoặc riêng tư với Báo cáo viên Đặc biệt […] trong mối liên hệ với nhiệm vụ của Báo cáo viên vì lý do này sẽ bị đe dọa, quấy rối hoặc trừng phạt hoặc bị kiện tụng ra tòa án”. Những sự cố đe dọa nghiêm trọng và các trường hợp vi phạm trắng trợn các nguyên tắc bảo mật không may tạo nên một chuyến thăm chưa trọn vẹn tới Việt Nam của Báo cáo viên Đặc biệt.
Sự gián đoạn này là đáng tiếc hơn cả, khi mà Báo cáo viên Đặc biệt đã quan sát thấy một số phát triển tích cực, đặc biệt là ở cấp trung ương. Nhiều đại diện của các cộng đồng tôn giáo đều đồng ý rằng, bất chấp những vấn đề nghiêm trọng đang diễn ra, không gian cho các hoạt động tôn giáo của họ đã gia tăng trong những năm gần đây. Các cộng đồng tôn giáo đã bị cấm sau năm 1975 bây giờ đã được phép hoạt động. Đời sống tôn giáo đa dạng đã trở thành một thực tại hữu hình trong tất cả các bộ phận của đất nước, và các cộng đồng tôn giáo khác nhau cùng tồn tại một cách hòa bình. Hơn nữa, một số đại diện của các cơ quan Chính phủ bày tỏ sự sẵn sàng của họ để xem xét sửa đổi nội dung của Pháp lệnh hiện hành về tín ngưỡng và tôn giáo trong quá trình chuẩn bị một dự thảo luật về các vấn đề này.
Một phép thử cho sự phát triển của tự do tôn giáo hoặc tín ngưỡng ở Việt Nam là điều kiện của các cộng đồng tôn giáo độc lập hoặc chưa được đăng ký. Như đã nêu chi tiết ở trên, việc thực hiện các quyền tự do tôn giáo hay tín ngưỡng không thể bị thu hẹp do phụ thuộc vào bất kỳ hành vi phê duyệt hành chính nào; là một quyền con người phổ quát, quyền tự do tôn giáo tín ngưỡng vốn có trong tất cả mọi người, trước bất kỳ hành vi đăng ký hoặc công nhận chính thức. Tuy nhiên, trong tình hình hiện nay, khả năngđời sống tôn giáo độc lập không an toàn và hạn chế, vi phạm rõ ràng của điều 18 của Công ước Quốc tế về các Quyền Dân sự và Chính trị, mà Việt Nam đã là một thành viên từ năm 1982. Luật về vấn đề tôn giáo, sẽ được thảo luận và có thể được ban hành vào năm 2016, cung cấp một cơ hội để khắc phục tình trạng này.
Trong bối cảnh này, Báo cáo viên Đặc biệt muốn đưa ra các kiến nghị sau đây với Chính phủ Việt Nam:
(a) Chính phủ được khuyến khích mở rộng và củng cố không gian rất hạn chế và không an toàn cho sự đa dạng tôn giáo tại Việt Nam diễn tiến tự do. Trong bối cảnh này, tình hình của các cộng đồng tôn giáo hay tín ngưỡng độc lập cần được xem như là một bài kiểm tra về lòng khoan dung của xã hội nói chung;
(b) Điều 38 của Pháp lệnh hiện hành về tín ngưỡng, tôn giáo (Pháp lệnh 21), trong đó quy định vềviệc áp dụng của các điều ước quốc tế trên các quy định pháp luật trong nước nếu có mâu thuẫn, cần được thi hành với đầy đủ. Điều này đòi hỏi cải cách ở cả pháp luật và mức độ thi hành thực tế;
(c) Các quy định pháp lý liên quan đến tự do tôn giáo hay tín ngưỡng nên được đưa vào phù hợp với Điều 18 của Công ước Quốc tế. Điều này bao gồm việc bảo vệ vô điều kiện phần nội tâm của tự do tôn giáo hay tín ngưỡng cũng như cách diễn giải chính xác của các điều khoản hạn chế liên quan đến biểu hiện tôn giáo ở khía cạnh xã hội;
(d) Những diễn giải mơ hồ trong các quy định pháp lý được sử dụng để hạn chế quyền tự do tôn giáo hay tín ngưỡng và quyền con người khác, chẳng hạn như những quy định trong điều 258 của Bộ luật Hình sự liên quan đến việc “lợi dụng” tự do, cần được loại bỏ và thay thế bằng định nghĩa pháp lý chính xác, phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế;
(e) Chính phủ cần làm rõ rằng việc đăng ký chính thức của các cộng đồng tôn giáo hay tín ngưỡng là một đề nghị chứ không phải là một yêu cầu pháp lý. Luật mới về tôn giáo nên đơn giản hóa các yêu cầu đăng ký cho các cộng đồng tôn giáo;
(f) Ban Tôn giáo Chính phủ nên tư vấn cho Chính phủ về dự thảo luật về các tiêu chuẩn quốc tế nhằm bảo vệ và thúc đẩy quyền tự do tôn giáo hay tín ngưỡng. Đào tạo pháp lý thích hợp và hướng dẫn để các nhà chức trách địa phương về những vấn đề này phải được cung cấp cho phù hợp;
(g) Các cộng đồng tôn giáo hay tín ngưỡng, vì bất cứ lý do, không có hoặc không muốn có tình trạng đăng ký theo Pháp lệnh hiện hành 21 (hoặc pháp luật trong tương lai thay thế Pháp lệnh), nên có quyền tiếp cận hiệu quả với một dạng pháp nhân khác mà họ cần để thực hiện các chức năng cộng đồng quan trọng. Điều này đòi hỏi cần cải cách khuôn khổ luật về hội, như đang được thảo luận hiện nay;
(h) Các hạn chế đối với các cộng đồng tôn giáo theo Pháp lệnh 21 kèm theo Nghị định 92 cần được nới lỏng đáng kể, phù hợp với, ngoài những nguyên tắc tương xứng, như đã được nêu trong Điều 18 của Công ước Quốc tế.
(i) Vấn đề truy đòi khắc phục pháp lý hiệu quả và có thể tiếp cận được phải được ưu tiên trong cải cách pháp luật hiện hành để cho phép các nạn nhân, người có quyền tự do tôn giáo hay tín ngưỡng đã bị xâm phạm tìm kiếm cách khắc phục và bồi thường trong một hệ thống tư pháp và tòa án độc lập;
(j) Các quan chức nhà nước và các nhà lãnh đạo tôn giáo nên kiềm chế không công khai tấn công các nhóm tôn giáo độc lập, kể cả thông qua các phương tiện truyền thông;
(k) Nhà nước cần điều tra các cáo buộc về vi phạm tự do tôn giáo hay tín ngưỡng và các quyền con người khác;
(l) Vấn đề đất đai liên quan đến các cộng đồng tôn giáo, trong đó có nghĩa trang, nơi thờ tự, cần được xử lý một cách công bằng và nhạy cảm. Cộng đồng và đại diện của họ nên có biện pháp truy đòi khắc phục pháp lý để khắc phục những quyết định coi là xâm phạm tự do tôn giáo, tín ngưỡng hay các quyền con người khác;
(m) Chính phủ nên phát triển hơn nữa môi trường chung cho các cơ sở đào tạo tôn giáo. Việc lựa chọn các ứng cử viên và các vấn đề về chương trình nên hoàn toàn để cho các cộng đồng tôn giáo điều hành các tổ chức này;
(n) Chính phủ cũng được khuyến khích tạo ra nhiều không gian hơn cho các trường phổ thông của các tôn giáo và giáo phái, ngoài cấp mẫu giáo;
(o) Chính phủ cần tiếp tục cung cấp thông tin công bằng và chính xác về các tôn giáo và tín ngưỡng như là một phần của nền giáo dục. Thông tin cần phản ánh đúng nhận thức của các cộng đồng có liên quan về bản thân họ;
(p) Các tù nhân nên được thực hiện quyền tự do tôn giáo hoặc tín ngưỡng, kể cả bằng cách sở hữu và sử dụng tài liệu tôn giáo hoặc các mục tôn giáo khác. Họ cũng cần được cung cấp các phương tiện để liên lạc với một nhân vật tôn giáo nếu họ mong muốn;
(q) Ban Tôn giáo Chính phủ nên đóng một vai trò quan trọng trong việc hướng dẫn và đào tạo thường xuyên cho chính quyền địa phương và các cán bộ công an về việc giải thích các quy định có liên quan phù hợp với chuẩn mực nhân quyền phổ quát;
(r) Chính phủ nên loại bỏ những đơn vị an ninh đặc biệt, chẳng hạn như Đơn vị 41 / PA 38, mà dường như để thực hiện các chức năng gây tranh cãi, trái với mục đích bảo vệ quyền tự do tôn giáo, tín ngưỡng;
(s) Báo cáo viên Đặc biệt muốn nhắc lại yêu cầu của ông mà Chính phủ đã xác nhận đảm bảo lại rằng không ai trong số những người mà ông đã gặp hoặc dự định gặp sẽ phải chịu bất kỳ hình thức trả đũa nào;
(t) Báo cáo viên Đặc biệt, như là một phần của việc tiếp tục hợp tác với chính phủ, mong muốn cung cấp chuyên môn của mình trong việc rà soát dự thảo luật sắp tới từ quan điểm của các tiêu chuẩn quốc tế. Ông cũng muốn thực hiện một chuyến thăm tiếp theo cho Việt Nam trong tương lai gần để theo đuổi hợp tác với Chính phủ và đánh giá mức độ mà kiến nghị của ông đã được đưa vào xem xét và thực hiện.
Báo cáo viên Đặc biệt muốn thêm một số kiến nghị gửi tới cộng đồng quốc tế:
(a) Các tổ chức nhân quyền quốc tế nên chú ý một cách có hệ thống và báo cáo về tình hình tự do tôn giáo, tín ngưỡng tại Việt Nam, bao gồm đặc biệt là tình hình của các thành viên của các cộng đồng tôn giáo không được công nhận;
(b) Các tổ chức liên chính phủ đang làm việc với những người tị nạn từ Việt Nam nên đánh giá cáo buộc vi phạm tự do tôn giáo hay tín ngưỡng một cách cẩn thận trong quan điểm về các hạn chế và sự ngược đãi nghiêm trọng đang diễn ra, đặc biệt là của các cộng đồng tôn giáo độc lập;
(c) Hội đồng Nhân quyền nên hành động dựa trên những cáo buộc đe dọa và trả thù chống lại những người đã hợp tác với những người có nhiệm vụ trong chuyến thăm của họ;
(d) Các nhóm quốc gia Liên Hiệp Quốc nên xem xét việc hợp nhất các quan sát và khuyến nghị trong báo cáo này với những đánh giá chung về quốc gia/Khuôn khổ Hỗ trợ Phát triển của LHQ và giám sát việc thực thi các khuyến nghị, cùng với những kiến nghị được chấp nhận của các cơ quan công ước và kiểm điểm định kỳ phổ quát .