Hôm 26 tháng 8 vừa qua, Ủy Ban Bảo Vệ Ký Giả (Committee to Protec Journalists - CPJ), một tổ chức tranh đấu cho quyền của nhà báo có trụ sở ở New York, lên tiếng yêu cầu chính quyền Bắc Kinh hãy trả tự do ngay cho một nhà báo của tờ Tài Kinh, tờ báo kinh tế tài chánh có tinh thần độc lập nhất Trung Quốc, đã bị bắt vì cáo buộc “phổ biến thông tin sai trái.” Ðiều phối viên cho Chương Trình Á Châu của CPJ giải thích rõ hơn, “Sự siêu nhạy bén của nhà nước Trung Quốc trước sự giao động của thị trường chứng khoán không phải là lý do để đe dọa và bỏ tù một nhà báo tường thuật về các tin tức này.”

Theo Tân Hoa xã, ông Wang Xiao Lu, phóng viên của tờ Tài Kinh, đã bị cáo buộc “ngụy tạo và phổ biến những thông tin sai trái về cổ phiếu và mua bán tương lai.” Và lý do là hôm 20 tháng 7, ông Wang đã viết một bài nói là Ủy Ban Kiểm Soát Chứng Khoán Trung Quốc đang nghiên cứu cách rút lui sự hỗ trợ của họ cho thị trường chứng khoán, theo một thông cáo của tờ Tài Kinh. Ngay cùng ngày tin này loan ra, Ủy Ban Chứng Khoán bác bỏ tin này và nói là “vô trách nhiệm” khi loan tin. Tờ New York Times nói là bài báo này đã được coi như là đóng góp cho sự sụt giá của thị trường chứng khoán Trung Cộng và cuối tháng 7.

Sự việc một nhà báo loan một tin mà Tài Kinh khẳng định là có thực, đã bị bắt cho thấy Bắc Kinh bắt đầu đi tìm vật tế thần cho cuộc khủng hoảng trên thị trường chứng khoán.

Ði song song với sự dọa nạt một trong những tờ báo được tín nhiệm nhất nước về kinh tế tài chánh, trong khi thị trường chứng khoán Trung Cộng sụp đổ, tạo nên một phản ứng dây chuyền trên toàn thế giới, Nhân Dân Nhật báo, cơ quan ngôn luận của đảng Cộng Sản Trung Quốc, không thèm để ý đến tin này.

Trên trang nhất của tờ báo hôm Thứ Ba, 18 tháng 8, không hề thấy nói gì đến những tấm bảng đỏ lòm ở các thị trường Thượng Hải và Thẩm Quyến. Thay vì vậy, tờ báo cho đăng một bài về phát triển kinh tế ở Tây Tạng. Hơn thế, trong suốt 24 trang của tờ báo, không hề có một chút nhắc nhỏ nào về thị trường chứng khoán. Tờ báo chọn tập trung vào dịp kỷ niệm sắp tới 70 năm ngày mà chính quyền gọi là Ngày Chiến Thắng Phát xít Nhật.

Sự im lặng đó kéo sang ngày Thứ Tư, khi tờ báo lại một lần nữa không nói gì đến rối loạn trên thị trường chứng khoán, tuy có các bài viết về các quyết định giảm lãi suất và nới lỏng tiền ký quỹ của Ngân Hành Nhà Nước và đặc biệt lời tuyên bố của Thủ Tướng Lý Khắc Cường tái xác nhận niềm tin vào nền kinh tế toàn diện, mặc dầu ảnh hưởng của điều mà ông gọi là “biên động của thị trường” toàn cầu.

Thật mỉa mai là khi ở Hoa Kỳ, những nhân vật muốn đại diện đảng Cộng Hòa trong cuộc chạy đua vào tòa Bạch Ốc thay phiên nhau lên án Bắc Kinh về xáo trộn trong thị trường chứng khoán, các lãnh tụ Trung Cộng đã giữ thói quen cũ, phe lờ đi một khi chính sách đi lầm đường.

Giáo Sư David Bandurski, chủ bút của website cho dự án truyền thông Trung Quốc, một chương trình của Viện Ðại Học Hồng Kông, chuyên nghiên cứu về tình hình và truyền thông Trung Cộng, giải thích, “Thâm tâm tôi, tôi nghĩ là họ sẽ không chấp nhận một vòng cởi mở cho báo chí tường thuật tự do nữa.” Bởi, “Ðây là một câu chuyện chấn động về kinh tế cho Trung Quốc.”

Giáo Sư Bandurski ghi nhận là vào tháng 4, Nhân Dân Nhật Báo là trong số các tờ báo đảng khuyến khích các nhà đầu tư mua cổ phần chứng khoán, với giả định là giá cổ phần sẽ tiếp tục tăng, mặc dầu thỉnh thoảng có một số trục trặc. Ông nói, “Tôi nghĩ trí nhớ của người ta còn đủ lâu để nhớ sự việc khởi đầu như thế nào. Họ đã chào hàng cho một liều thuốc độc.”

Cũng ngày hôm đó, trên website của Tân Hoa Xã, cơ quan thông tấn chính thức của nhà nước, tin nổi bật là về chuyến viếng thăm Tây Tạng của Chủ Tịch Tập Cận Bình hồi năm 1998, khi ông là viên chức phụ trách khu vực miền đông Trung Quốc. Cũng hôm Thứ Hai mà nay còn được gọi là “Thứ Hai Ðen,” bản tin 7 giờ tối của đài truyền hình trung ương CCTV, đài truyền hình số một của nhà nước, cũng lờ đi không loan tin gì về giá cả cổ phiếu.

Trong khi đó địa chỉ China Digital Times, có địa chỉ ở Berkeley, CA, chuyên phổ biến những tin tức mật từ chế độ cho biết là những chỉ thị kiểm duyệt được gửi đến cho truyền thông, đã bị tiết lộ và phổ biến online. Chỉ thị đó viết: Tất cả mọi websites phải tìm và xóa những bài vở liên quan đến một số điều cấm kỵ về thị trường chứng khoán như hỏi tại sao không ai giải quyết vấn đề thị trường chứng khoán. Các nhà báo cũng được lệnh mọi tường thuật về thị trường chứng khoán phải theo đúng luật lệ mà các viên chức đặt ra để tránh “bi quan và hốt hoảng.” Chỉ thị này viết, “Không được đưa ra các phân tích đào sâu và không được đồn đoán hay là thẩm định chiều hướng của thị trường lên xuống.” Rồi họ còn thêm, “Ðừng nói quá về sự hốt hoảng hay đau buồn. Ðừng dùng những danh từ đầy cảm tính như “sụt giảm,” “tăng vọt” hay sụp đổ.””

Một số tờ báo và websites khác ở Trung Cộng tường thuật về xáo trộn trên thị trường chứng khoán, nhưng luôn trình bày Trung Cộng như là một kẻ đứng ngoài trong một sự sụt giảm rộng lớn hơn toàn cầu.

Nhưng một số các phương tiện truyền thông ở Trung Cộng, vốn không bị vướng cái còng vào cổ như các tờ báo quốc doanh bị buộc phải lập lại lập trường của lãnh đạo, đã đưa ra những lập trường khác nhau về giải pháp mà chính phủ phải theo nếu muốn giải quyết nạn thị trường chứng khoán sụt giảm. Một số bảo nhà nước nên làm nhiều hơn nữa. Một số thì bảo đã đến lúc nhà nước chấm dứt can thiệp vào thị trường.

Nhật báo chứng khoán, một tờ báo tài chánh hàng đầu, đã nhân cơ hội đưa ra một bài bình luận ngay trang nhất yêu cầu nhà nước hãy làm thêm để hỗ trợ cho giá cổ phiếu. Tờ báo viết, “Sự sụt giảm trong thị trường chứng khoán đang phá hủy những gì còn lại trong niềm tin của các nhà đầu tư, và vấn đề này vô cùng nghiêm trọng.” Và tờ báo kêu gọi nhà nước hãy hộ trợ thêm nữa cổ phiếu. Lý luận là các nền tảng căn bản của nền kinh tế Trung Cộng vẫn còn tốt, tờ báo nói “phản ứng của các cổ phần đối với những căn bản này ngày càng trở nên đông giá, bi quan tiếp tục lan rộng. Và bài bình luận yêu cầu nhà nước tiếp tục can thiệp vào thị trường để chống lại điều mà họ gọi là sự bán tống bán tháo “vô lý” và “có ý đồ xấu.””

Nhưng ngược lại Nhật báo Tin tức Kinh tế, một tờ báo do Tân Hoa Xã phát hành, thì ngược lại lý luận là đã đến lúc chính quyền Bắc kinh hãy rút lui khỏi cố gắng củng cố cho thị trường chứng khoán. Thay vì vậy, tờ báo nói, các nhà làm chính sách phải tập trung vào việc cải thiện các điều kiện kinh tế, cũng như tạo điều kiện cho doanh nghiệp dễ dàng hơn trong việc đi vay tiền và đầu tư. Tờ báo viết ngay trên trang nhất, “Sự xáo trộn trong thị trường chứng khoán toàn cầu có vẻ đã nảy sinh từ những tình cảm giao động, và không phải vì những vấn đề quan trọng đã tấn công vào nền kinh tế. Chính sách đối nội nên tập trung vào từ từ rút ra khỏi chính sách cứu nguy thị trường chứng khoán. Cứu nguy của chính phủ phải để tránh hiểm nguy tài chánh chứ không để hỗ trợ cho giá cổ phiếu. Tuy các cổ phiếu hạng A đang bị một đợt sụt giá đáng kể hiện nay, chúng ta cần phải tiếp tục từ từ rút ra khỏi các biện pháp cứu nguy.”

May thay cho các nhà đầu tư người Hoa, đã phải chịu đựng một ngày Thứ Ba thị trường đỏ như máu, cũng có một câu chuyện vui. Các địa chỉ tin tức ở Trung Cộng đều đưa ra hình ảnh về một tác phẩm điêu khắc khổng lồ ở thành phố cảng Hạ Môn cho thấy hình một con bò cưỡi một con gấu. Bức tượng này đáng lẽ là để biểu tượng cho thế lực tích cực của thị trường bò chế ngự những cảm giác bi quan của thị trường gấu. Thế là mọi người trên Internet được cơ hội để chế diễu. Một số người Hoa đã phê bình là bức tượng có vẻ như cho thấy hai con vật này đang làm tình. Thử tưởng tượng con bò mà giao hoan với con gấu thì thị trường làm sao mà không xáo trộn được cơ chứ!

Lê Phan