Bến cảng Newhaven, Anh Quốc. | Ảnh : Wikipedia


Cuối tháng 08, đầu tháng 9/2015 vừa qua, trên báo chí Anh có một số bài viết dẫn lại hàng loạt chỉ trích nhắm vào kế hoạch xây dựng một « tượng đài » hay công trình tưởng niệm lãnh tụ Việt Nam Hồ Chí Minh tại một thị trấn nhỏ miền nam nước này. Kế hoạch nói trên từ đâu mà ra, và vì sao « tượng đài » ông Hồ Chí Minh lại bị lên án như vậy ?

Báo chí Anh đặc biệt chú ý đến các phản đối của nghị sĩ Quốc hội Anh thuộc đảng Bảo thủ, bà Maria Caulfield (thành phố Lewes, thủ phủ hạt East Sussex). Nghị sĩ Caulfield trực tiếp viết thư gửi đến viên thị trưởng thị trấn Newhaven, để yêu cầu ngừng kế hoạch « dựng tượng », nhấn mạnh đến việc ông Hồ Chí Minh vốn được coi là nhà độc tài, có trách nhiệm về cái chết của khoảng 200.000 đồng bào người Việt trước đây (chủ yếu trong biến cố Cải cách Ruộng đất).

Phía bên này của eo biển Manche, một nhật báo địa phương Pháp, tờ Paris-Normandie, cũng quan tâm tường thuật. Theo Paris-Normandie, Đại sứ Việt Nam ở Anh Quốc cách đây ít tháng đã tới một trường đại học tại khu vực gần Newhaven để khởi động một cuộc thi thiết kế « mô hình tượng đài biểu tượng cho mối liên hệ giữa thị trấn cảng với nhà chính trị Việt Nam ».

Sinh viên thắng cuộc sẽ được thưởng một chuyến đi Việt Nam để giám sát việc thi công, công trình trong tương lai dự kiến được đặt tại West Quay, một địa điểm cách không xa bến phà sang Pháp. Vẫn theo bài báo Pháp, bất chấp phản đối của nghị sĩ đảng Bảo thủ Maria Caulfield, thị trưởng Newhaven có vẻ như vẫn tiếp tục chủ trương xây dựng công trình tưởng niệm cố lãnh tụ cộng sản.

Có thể sẽ có biểu tình

Trước hết, mời quý vị thông tín viên Lê Hải giới thiệu một vài nét về câu chuyện này.

Thông tín viên Lê Hải : Sau khi lên tàu ở bến Nhà Rồng vào năm 2011, anh Nguyễn Tất Thành mà lúc này đã lấy tên thường gọi là anh Ba để khai thành Nguyễn Văn Ba đã đến nước Anh vào năm 1913 và làm việc trên tuyến phà biển vượt biển Manche nối liền thành phố cảng Dieppe (vùng Haute-Normandie) bên Pháp với Newhaven (hạt East Sussex) ở miền nam nước Anh, gần bãi biển du lịch nổi tiếng hiện nay là Brighton.

Nhiều người Việt Nam nhớ đến câu chuyện « Bác Hồ » quét tuyết và ủ gạch nóng để đi ngủ nhưng ít người chú ý đến chi tiết rằng sự việc đó xảy ra ở thủ đô London của nước Anh. Khách du lịch đến chụp ảnh ở quảng trường Trafalgar Square, nơi có bốn con sư tử nằm dưới chân tượng Nelson ngay cạnh bảo tàng tranh, thì chỉ cần đi bộ thêm vài phút là đến nơi mà trước kia anh Nguyễn Văn Ba đã sống và làm phụ bếp cho khách sạn Carlton của Pháp, nay là tòa đại sứ New Zealand. Trên tường trước cửa tòa nhà này, ngay cạnh cửa vào quán rượu là tấm biển màu xanh do hội di sản lịch sử của London lắp, ghi nhận nơi mà mà các danh nhân nổi tiếng trên thế giới từng sống. Hàng năm vào ngày 19/5 hay 2/9 thường có các đoàn của sứ quán đến đặt hoa, nhưng địa điểm này hầu như không được nhắc tới trong các tour du lịch của người Việt.

Khu cảng Newhaven nằm cách London khoảng 2 giờ lái xe, nhưng chỉ là một thị trấn khá hoang vắng, thỉnh thoảng có người đến bờ biển để câu cá hay bắt sò. Cách đây hai năm, đại sứ lúc đó là Vũ Quang Minh đã tặng một bức tượng Hồ Chí Minh cho bảo tàng của thị trấn và đặt một bia kỷ niệm trên bờ biển đúng vào ngày 19.5 và kỷ niệm 100 năm Nguyễn Văn Ba đến nước Anh.

Hồi tháng Tư năm nay đại sứ nhiệm kỳ này là Nguyễn Văn Thảo đã đến Đại học Sussex và trường West Dean để giới thiệu cuộc thi thiết kế tượng Hồ Chí Minh để xây ngay ở cửa vào cảng. Dân biểu từ hội đồng Council thị trấn, bà Julie Carr cho biết theo kế hoạch thì thiết kế tượng sẽ được chọn là thi công ở Việt Nam rồi chở sang đây. Động tác này đã khiến một số người dân địa phương tức giận. Trong bối cảnh chính quyền địa phương đã có những ký kết hợp tác lâu dài với sứ quán, họ tác động lên nghị sĩ quốc hội đại diện cho khu vực này. Và câu chuyện ngay lập tức trở thành tin thời sự trên các tờ báo và truyền hình quốc gia. Hiện tin tức từ một số tổ chức của người Việt ở Anh cho biết họ đang cân nhắc đến khả năng biểu tình phản đối ở Newhaven. Nếu như vậy thì kế hoạch xây tượng đài Hồ Chí Minh ở Anh sẽ còn thêm khó khăn.

Chúng tôi rất sợ cộng sản!

Về phản ứng của người dân gốc Việt, chúng tôi liên lạc được với anh Nguyễn Hồng Tuyến, rời Việt Nam từ năm 2004, hiện cư trú tại Anh theo quy chế tị nạn. Sau đây là cảm nghĩ của anh Tuyến :

Anh Nguyễn Hồng Tuyến : Nói chung cộng đồng người Việt tị nạn bên này cũng biết được tin, cũng rất là bức xúc. Một số anh em tị nạn đang bàn tính với nhau là, sẽ gửi thư, gửi email, gom góp chữ ký để gửi đến chính quyền thị trấn, yêu cầu họ ngưng ngay việc tuyên truyền hình ảnh ông Hồ tại đất nước gọi là tự do nhất thế giới. Tại vì hình ảnh của những lãnh tụ độc tài như thế không thể tồn tại được trên đất nước gọi là văn minh nhất thế giới như Anh Quốc này. Nói chung là chúng tôi rất sợ cộng sản rồi, chúng tôi bỏ nước ra đi, rất nhiều người đã bỏ mạng trên đường đi tìm tự do. Vậy mà đến đây…. Thành thử ra chúng tôi đang thảo luận với nhau, thảo luận và chờ đợi phản ứng của người dân, và những người làm việc trong những cơ quan chính quyền thị trấn đó. Và nếu như họ vẫn tiếp tục để xây dựng, thì chúng tôi sẽ kết hợp với các dân biểu địa phương, để tổ chức một cuộc biểu tình, hay một hoạt động gì đó để ngăn chặn việc xây dựng tượng đài này.

Anh Nguyễn Hồng Tuyến giải thích thêm, vì sao anh lại không thể chấp nhận được hình ảnh Hồ Chí Minh được tôn vinh trên đất Anh.

Anh Nguyễn Hồng Tuyến : Trước đây, khi còn ở Việt Nam, tôi được sinh ra và lớn lên dưới cái thời cộng sản tiếp quản, cưỡng chiếm miền Nam, tôi được hấp thụ nền giáo dục của cộng sản. Tôi thật sự đã rất là sùng ái hình tượng của ông ấy. Nhưng khi tôi đã thoát ly được rồi, ra được nước ngoài, thì lúc đó tôi mới thấy là cái gọi là « tư tưởng » Hồ Chí Minh, hay « tư tưởng » Mác – Lê nin gì đó, thực sự chỉ là những con đường không tưởng. Cho một nhân loại hướng đến sự tiến triển hòa bình, vì sự tự do và văn minh của thế giới, thì hoàn toàn đi ngược lại con đường như vậy.

Thực sự những gì mà người ta rêu rao ở Việt Nam không đúng với hình ảnh của một lãnh tụ lỗi lạc. Tất cả đều chỉ là giả dối hết, nó chỉ mang lại cho dân tộc Việt Nam một sự lầm than. Cho đến ngày hôm nay, ở Việt Nam, đâu đâu cũng có dân oan, tù oan, rồi những người bất đồng chính kiến, bị bắt bỏ tù. Những nhà hoạt động xã hội, những người lên tiếng về chế độ đều bị bắt giam, bị cô lập, bị đánh đập….

Sứ quán Việt Nam: Không khí mơ hồ

Để thẩm tra thông tin về dự án xây dựng tượng đài Hồ Chí Minh tại Newhaven, chúng tôi liên lạc với một giới chức đại sứ quán Việt Nam tại Anh. Điều gây ngạc nhiên là, vị giới chức nói trên khẳng định trên thực tế « không có cuộc thi làm tượng », và thông tin về một kế hoạch dựng tượng đài Hồ Chí Minh tại Newhaven là hoàn toàn « vu vơ ». Cho dù thừa nhận « có cuộc thi » (về một công trình liên quan đến quan hệ giữa thị trấn với Việt Nam), nhưng ông cương quyết không cho biết nội dung cuộc thi là gì. Vị giới chức đại sứ quán Việt Nam tỏ ra rất hoài nghi về tính đại diện của một vài ý kiến phản đối từ phía người Việt tị nạn. Ông cũng báo trước rằng phía sứ quán sẽ không có ai chính thức nhận trả lời cho vấn đề này. Chúng tôi đã liên lạc với Đại sứ quán Việt Nam chiều hôm qua, thứ ba 08/09, trong giờ làm việc, nhưng không có ai nhấc máy.

Trong khi đó, ông Lương Sơn Thành, chủ tịch Hội người Việt tại Anh khẳng định chắc chắn có thông tin về việc Đại sứ quán Việt Nam kêu gọi sinh viên ở một số trường học xung quanh Newhaven tham gia thiết kế một « tượng đài » Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhưng hiện tại chưa biết kết quả thế nào.

Theo thông báo của Thông tấn xã Việt Nam hồi đầu tháng 4/2015, tân Đại sứ Việt Nam tại Anh đã phát động cuộc thi mẫu thiết kế « phù điêu » Hồ Chí Minh tại Đại học Suxxes « nhằm kỷ niệm mối liên hệ của Người với thị trấn cảng Newhaven thuộc vùng Sussex ở miền Nam nước Anh, cũng như góp phần thúc đẩy tình hữu nghị giữa Việt Nam và Vương quốc Anh ». Thông tin về dự án « tượng đài » Hồ Chí Minh cũng được nhiều trang mạng trong nước loan tải.

Bức tượng trong bảo tàng Newhaven: Những uẩn khúc của một chủ trương “tuyên truyền ngược”

Để hiểu thêm về nguồn cơn của dự án xây công trình tưởng niệm Hồ Chí Minh tại Newhaven, chúng tôi hỏi ý kiến Bác sĩ Dương Văn Thiệt (Manchester), một người có theo dõi vấn đề này từ hai năm nay.

Bác sĩ Dương Văn Thiệt : Câu chuyện về bức tượng bắt đầu từ khoảng 2 năm về trước, khi chúng tôi được tin từ những người Anh ở địa phương. Town Newhaven là một thị trấn rất nhỏ, chỉ chừng khoảng 12.000 nghìn dân. Nguồn lợi chính không có gì đặc sắc lắm, nếu không có chuyện bức tượng thì không có ai để ý. Theo báo chí địa phương, lúc đó thị trấn muốn phát triển để thoát khỏi tình trạng khó khăn, nên họ đi tìm một số dữ kiện lịch sử, để xem xem chuyện gì có thể thu hút khách thăm viếng.

Thứ nhất là Lord Lucan, một nhà quý tộc nổi tiếng với một án mạng… Việc bị đổ bể, ông ta chạy trốn. Cửa khẩu Newhaven là nơi người ta nghĩ ông ta chạy trốn về Nam Mỹ. Nhân vật thứ hai mà họ tìm ra Hồ Chí Minh, người đã từng làm việc cho một chiếc tàu của Pháp, khi làm đầu bếp, đã từng đặt chân đến cảng này. Sau này, Hồ Chí Minh trở thành chủ tịch của một nước. Họ đưa thông tin đó trên báo chí, để lôi cuốn du khách.

Lúc đó, tôi nghĩ là Tòa đại sứ Việt cộng ở Luân Đôn họ bắt được tin này, họ rất mừng. Họ chạy đến thăm dò để vận động. Họ đề nghị với thị trấn này sẽ có đóng góp để phát triển kinh tế. Trong các trao đổi lúc đó, họ có đề nghị tặng cho thị trấn một bức tượng Hồ Chí Minh.

Trong buổi nhận tượng Hồ Chí Minh, báo chí có đưa lên, một số người Anh và một số người Việt có làm thư để phản đối. Thì sau khi nhận được thư để phản đối, thì chính quyền thị trấn cho biết họ không có vinh danh Hồ Chí Minh, mà đây chỉ là một món quà. Chính vì sự phản đối này, mà họ không đặt bức tượng tại Tòa thị chánh, mà đưa về cho một viện bảo tàng hàng hải nhỏ ở địa phương. Nơi đây, họ chỉ đặt cái tượng Hồ Chí Minh ở một vị trí rất khiêm nhường, ở một góc phòng. Một người Anh đã đến thăm kể lại cho chúng tôi, có điểm buồn cười, là sau bức tượng có một lỗ khoan. Họ nghĩ là hải quan đã khoan để kiểm tra xem có chất bị cấm nhập cảng không. Lỗ khoan ấy họ không buồn lắp lại, mà vẫn còn để đó.

Về sự kiện này, theo báo chí trong nước, bức tượng bằng đồng (mô phỏng HCM) nặng 120 kg được Sứ quán Việt Nam tại Vương quốc Anh làm lễ trao tặng chính thức cho bảo tàng vào ngày 19/5/2013. Báo Việt Nam nhân dịp này dẫn lời ông Graham Amy, Thị trưởng Newhaven (lúc đó), « việc Chủ tịch Hồ Chí Minh - một nhà lãnh đạo vĩ đại của thế giới từng đến thị trấn này là niềm vinh dự, tự hào lớn lao đối với người dân nơi đây. Đó cũng là một phần lịch sử không thể thiếu được của Newhaven mà chính quyền thị trấn muốn nhắc nhở cho các thế hệ sau.


Ông Amy cho rằng Chủ tịch Hồ Chí Minh đã làm rất nhiều nghề trong hành trình tìm đường cứu nước và Người đã tới Newhaven khi làm việc trên tuyến phà Newhaven - Dieppe. "Nhiều người thuộc thế hệ cha ông chúng tôi làm việc cho hãng đường sắt LB&SCR (London, Brighton and South Coast Railway) của Anh lúc đó sở hữu tuyến phà Newhaven -Dieppe biết rõ Chủ tịch Hồ Chí Minh. Chúng tôi coi đây là một phần trong lịch sử của Newhaven, rằng thị trấn từng được tiếp đón một trong những nhà lãnh đạo vĩ đại nhất của thế giới". Ông Amy mong muốn nhiều người Việt Nam tới thăm hải cảng và bến phà ở Newhaven để nhớ về Bác Hồ cũng như một phần lịch sử của thị trấn này » (theo vov.vn, ngày 29/04/2013).

Vẫn theo báo chí trong nước, năm 2013, chính quyền địa phương Newhaven, với sự hỗ trợ của đại sứ quán Việt Nam, từng muốn dựng một bức tượng Hồ Chí Minh tại chính nơi đặt tấm bia nhỏ ghi nhớ thời ông Hồ tới bến cảng nước Anh (mà có người gọi là « bức phù điêu »). Kế hoạch trên có lẽ đã buộc phải ngưng lại do nhiều ý kiến phản đối.

Bác sĩ Dương Văn Thiệt cho chúng tôi biết thêm suy nghĩ của ông về ý nghĩa của việc chính quyền Việt Nam chủ trương quảng bá hình tượng Hồ Chí Minh ra nước ngoài.

Bác sĩ Dương Văn Thiệt : Tôi nghĩ, tinh thần Hồ Chí Minh đã suy đồi trong nước. Chính vì vậy, họ cố gắng đem những hình ảnh Hồ Chí Minh, họ làm sống lại, họ đưa những bức tượng như thế này để họ tuyên truyền ngược lại về trong nước. Tôi nghĩ đó là điểm chính của chế độ hiện nay. Tại vì trong nước, một số thành phần hiểu biết họ bắt đầu thấy rõ bộ mặt thật của Hồ Chí Minh, bộ mặt thật của đảng Cộng sản Việt Nam. Chính vì vậy, họ muốn tìm một địa phương nào ở ngoại quốc, nhất là ở nước Anh này, một nơi có truyền thống dân chủ, một nước mà được thế giới nhìn vào như một quốc gia tiêu biểu cho một nền dân chủ lâu đời. Đưa một bức tượng Hồ Chí Minh đến đây, thì về trong nước, họ sẽ nói ngược lại, đây là một hình thức tôn vinh chứ không phải một điểm (ghi dấu ấn) lịch sử. Họ lợi dụng sự ngây ngô của chính quyền địa phương để họ làm công tác tuyên truyền ngược lại trong nước. Tôi nghĩ đây là mục đích chính của họ.

Thành ‘‘giá trị phổ quát’’, người ta sẵn lòng vinh danh

Tiếp tục câu chuyện với thông tín viên Lê Hải, trả lời câu hỏi, vì sao nước Anh nổi tiếng là nơi dễ dàng chấp nhận các luồng tư tưởng khác nhau cũng như là đủ mọi sắc dân trên thế giới đổ về, vậy thì tại sao lại có trở ngại lớn như vậy trong việc dựng tượng tôn vinh Hồ Chí Minh ?

Thông tín viên Lê Hải : Trước hết, nhân vật Hồ Chí Minh không được các nước nhìn nhận giống như là cách nhìn đơn giản ở Việt Nam, rằng đây là người lãnh đạo của một quốc gia và được nhiều người dân nước đó sùng bái. Khi trở thành các giá trị phổ quát thì ngay bên bờ sông Thames người ta sẵn sàng dựng một bức tượng Phật rất to ngồi nhìn xuống du khách trên thuyền du lịch. Một số tờ báo ở Anh nêu quan điểm của dân chúng coi Hồ Chí Minh là người đã gây ra cái chết của 200.000 người Việt Nam, như một số tài liệu ở trên mạng có nhắc đến. Và như vậy, việc dựng tượng một người ít nhiều có liên quan đến những gì mà người ta cho là độc tài thì không phù hợp với văn hóa dân chủ và nhân đạo ở Anh.

Tuy nhiên, các cuộc tranh cãi hiện tại xoay quanh vấn đề tài chính. Phía hội đồng địa phương nói rằng tiền do sứ quán Việt Nam tài trợ, nằm trong chương trình hợp tác du lịch và phát triển do chính phủ Việt Nam giúp làng nghèo miền biển của Anh tăng trưởng. Phía bà nghị sĩ Quốc hội thì căn cứ vào nội dung chương trình này mà nói rằng tiền phải được chi vào xây dựng đường xá hay công trình công cộng để phát triển du lịch hơn là tượng đài. Lập luận này chắc chắn sẽ được nhiều người Anh ủng hộ, bởi vì nếu quí vị đi du lịch ở London cũng sẽ thấy bức tượng nữ hoàng Anh với kích thước khiêm tốn ngồi lặng lẽ trước cửa cung điện Buckingham, hay tượng cố thủ tướng Churchill nhỏ bé đứng suy nghĩ cạnh tòa nhà quốc hội, và phủ thủ tướng chỉ đơn giản là một căn nhà nhỏ với cánh cửa ra vào như bình thường ở số 10 Downing Street.

Xét trong bối cảnh văn hóa xã hội như vậy thì việc dựng bia kỷ niệm vào năm 2013 là ổn thỏa, vì tấm bia khá nhỏ, chỉ cao ngang hàng ghế đá để ngồi, bằng đá cẩm thạch đen không gây chú ý, và nội dung cũng đơn giản là ghi nhận việc một người từng nhập cư vào Anh sống rồi về nước lên làm lãnh đạo và nổi tiếng thế giới. Bây giờ thêm kế hoạch xây tượng và mở rộng thêm mối quan tâm của sinh viên trong trường đại học, cho nên sự phản đối là tất yếu.

Xung đột ký ức: Khi một nhân vật bị cho là độc tài được tôn vinh

Trong lịch sử Việt Nam, có lẽ không có nhân vật nào nhận được những đánh giá và tình cảm hết sức trái ngược như ông Hồ Chí Minh. Nếu như rất nhiều người coi ông là một « anh hùng dân tộc », một « tấm gương vĩ đại », « cha đẻ của nước Việt Nam độc lập », thì không ít người khác lại nhìn ông như một tội đồ, một kẻ tiếp tay cho chủ nghĩa cộng sản Lêninnít, Stalinít và Maoít vào Việt Nam, gây bao đau thương cho đất nước. Kế hoạch dựng tượng đài Hồ Chí Minh tại một hải cảng miền nam nước Anh, nơi người phụ bếp Nguyễn Văn Ba (tức Hồ Chí Minh sau này) có thể đã từng đặt chân, một lần nữa khuấy lên xung đột về ký ức nói trên.

Việc chính phủ Việt Nam đầu tư giúp Newhaven, hay bất cứ địa phương nào khác ở Anh Quốc phát triển, thông qua việc quảng bá những mối liên hệ lâu đời, có thể gắn bó hai đất nước, là một câu chuyện bình thường trong cuộc toàn cầu hóa hôm nay. Việc khôi phục lại dấu vết lịch sử của một người nổi tiếng, như Hồ Chí Minh, có lẽ là điều bị ít người phản đối, nếu đây chỉ là công việc của ngành sử học, bảo tồn. Điều gây sốc với khá nhiều người gốc Việt, định cư tại Anh Quốc vì bị truy bức hay bất đồng chính kiến với chế độ hiện hành, là phía chính quyền Việt Nam, trước hết là cơ quan ngoại giao tại Anh, đã sử dụng cơ hội quan hệ với thị trấn hẻo lánh Newhaven - một địa phương đang lúng túng trong định hướng phát triển – để khai triển một kế hoạch tôn vinh con người Hồ Chí Minh, những công trạng và phẩm chất « vĩ đại » của ông.

Tính chất pha trộn và không được làm rõ giữa, thứ nhất là mong muốn ghi lại những dấu ấn đáng nhớ của lịch sử, thứ hai là nhu cầu phát triển du lịch văn hóa với điều thứ ba là ý định quảng bá các giá trị của một nhân vật lịch sử với rất nhiều hành tung gây tranh cãi, đã khiến dự án tượng đài Hồ Chí Minh tại Newhaven trở thành một điểm nóng trong đời sống chính trị địa phương, cũng như trong cộng đồng người gốc Việt tại Anh Quốc.

Hồ Chí Minh có thực sự vô can ?

Ngay tại Việt Nam, cũng ngày càng có nhiều tiếng nói lên án các công trình xây dựng tượng đài Hồ Chí Minh, với đầu tư rất lớn, mà gần đây nhất là cụm dự án 1.400 tỷ của tỉnh miền núi nghèo Sơn La, trong đó riêng tượng đài Hồ Chí Minh ước tính khoảng 200 tỷ. Kế hoạch xây dựng quy mô toàn quốc hết sức tốn kém (dự trù còn kéo dài đến 2030) – được cấp cao nhất của đảng Cộng sản Việt Nam phê chuẩn – bị nhiều người đánh giá là đi ngược lại chính quan điểm của Hồ Chí Minh lúc sinh thời, được ghi lại trong Di chúc của ông. Người thường phản đối các hình thức sùng bái cá nhân « tốn kém ».

Nhân vật đặc biệt Hồ Chí Minh, gắn với những biến chuyển dữ dội và đầy uẩn khúc của lịch sử Việt Nam đầu và giữa thế kỷ XX, còn rất cần được soi sáng thêm nhiều từ phía giới nghiên cứu, đặc biệt trong liên quan đến những biến cố hệ trọng như cuộc thảm sát với số lượng người chết lên đến khoảng 200.000, do chủ trương Cải cách Ruộng đất, hay vụ Huế Mậu Thân 1968…

Trong một thế giới đa nguyên, sự trái ngược giữa các cách hiểu khác nhau về quá khứ là điều rất bình thường. Việc nhìn nhận khách quan hơn về lịch sử, giao lưu giữa những góc nhìn khác nhau, khát vọng hướng đến các giá trị phổ quát chính là những điều cho phép các cộng đồng xích lại gần nhau. Ngược lại, việc thổi phồng, tuyệt đối hóa hay áp đặt các giá trị thường gây chia rẽ, khiến xung đột tiềm ẩn gia tăng. về vấn đề này, giới chức trong chính quyền Việt Nam ắt hẳn có thể đặt cho mình câu hỏi : tại sao việc dựng tượng đài tôn vinh Hồ Chí Minh, con người mà đối với nhiều người trong số họ hiển nhiên là một biểu tượng vĩ đại mang tính nhân loại, lại bị lên án dữ dội đến như vậy, không chỉ bên ngoài, mà cả trong nước, từ người dân bình thường cho đến những người làm việc trong hệ thống ?
Theo RFI