Các nhóm Xã hội dân sự Việt Nam gặp gỡ nghị sĩ Đức và Thụy Điển ngày 30/3/2015, ở Tòa đại sứ Đức tại Hà Nội
Trong một báo cáo gần đây về tình trạng kiểm soát truyền thông xã hội và xã hội dân sự tại Việt Nam do Quỹ Quốc gia Hỗ trợ dân chủ có trụ sở tại Hoa Kỳ xuất bản, giáo sư Zachary Abuza của trường đại học về chiến tranh của Hoa Kỳ, chuyên gia về Việt nam, nhận định chính phủ Việt Nam đã thất bại trong nỗ lực kiềm chế sự phát triển của xã hội dân sự và truyền thông xã hội. Giáo sư Abuza cũng đề cập đến những xu hướng phát triển sắp tới của chính trị xã hộ tại Việt Nam với sự tham gia của truyền thông xã hội và xã hội dân sự. Việt Hà phỏng vấn giáo sư Zachary Abuza về vấn đề này. Trước hết, giáo sư Abuza nhận định về thực trạng của truyền thông xã hội và xã hội dân sự ở Việt nam như sau:
Gs. Zachary Abuza: Việt nam rất lo lắng về tự do truyền thông mạng và tự do của xã hội dân sự và họ làm tất cả những gì có thể để hạn chế sự phát triển. Với các tổ chức xã hội dân sự, nhà nước cũng duy trì sự kiểm soát thông qua Mặt trận tổ quốc. Cho nên tình hình chung là bị kiềm chế. PHần lớn các tổ chức theo dõi tự do báo chí, tự do internet hay tổ chức xã hội dân sự đều xếp Việt Nam ở mức rất thấp trong khu vực Đông Nam Á. Nhưng theo tôi điều quan trọng là mọi thứ đang thay đổi ở Việt Nam. Sự thay đổi này diễn ra bởi nhiều lý do…. Nhưng điều quan trọng nhất là công nghệ, bất chấp những nỗ lực nhằm quyền soát truyền thông mạng, chính phủ Việt Nam đã không thể làm được điều mình muốn. Sự thâm nhập internet ở Việt Nam cao thứ ba trong khu vực Đông Nam Á. Nó còn cao hơn cả những nước có sự dân chủ hơn trong xã hội dân sự, sự thâm nhập internet ở thành thị còn cao hơn ở nông thôn, và điều này sẽ không thay đổi. Việt Nam có sự tăng trưởng cao trong điện thoại di động thông minh và các ứng dụng. Chính phủ Việt Nam cố gắng kiểm duyệt mà không được. Có quá nhiều trang mạng, nhiều trang mạng là trang ảo ở các trang khác tại nước ngoài mà chính phủ không thể kiểm soát được.
Việt Hà: liên quan đến sự phát triển của xã hội dân sự ở Việt Nam, có những ý kiến cho rằng các tổ chức xã hội dân sự ở Việt Nam phát triển chưa đủ mạnh và còn cần phải có sự hợp tác chặt chẽ hơn nữa giữa các tổ chức này với nhau. Ông có nhận định gì về điều này?
Gs. Zachary Abuza: thực trạng cho thấy là chính phủ đã làm rất nhiều để hạn chế sự phát triển của các tổ chức xã hội dân sự độc lập. Kinh tế Việt Nam đã phát triển rất nhanh trong suốt 15 thậm chí 10, hay 5 năm qua là điều đáng chú ý và chính phủ đã cố gắng để kiểm soát sự phát triển của xã hội dân sự không song song với sự phát triển của kinh tế. Tuy nhiên xã hội dân sự vẫn phát triển … chúng ta thấy những tổ chức xã hội dân sự độc lập như nhóm về môi trường trong một chiến dịch trên mạng gần đây mà mọi người thấy ở Hà Nội. Nhóm này phản đối việc chặt 6,700 cây xanh ở Hà Nội. Điều này là chưa từng thấy. Theo tôi một trong những lý do mà chính phủ cố gắng hết sức trong tháng 3 và 4 năm nay nhằm giảm nhiệt những phản đối của công nhân chưa từng có trước đó ở miền Nam là vì họ sợ rằng nếu họ không làm thì công nhân sẽ tự thành lập công đoàn độc lập. Cuối cùng vào tháng 5, một điều làm tôi rất chú ý là có một nhóm các tác giả nổi tiếng đã bỏ hội nhà văn và thành lập tổ chức riêng của họ, và họ phải chịu rất nhiều sức ép từ chính phủ, một số bị sách nhiễu nếu như không muốn nói là bị cầm giữ khi họ cố gắng lập hội riêng của mình. Vào lúc này chúng ta thấy là đang có một sức ép từ công chúng đòi hỏi phải có các tổ chức xã hội dân sự độc lập.
Việt Hà: với việc Việt Nam gia nhập TPP và hội nhập quốc tế, có ý kiến cho rằng sức ép quốc tế sẽ khiến Việt Nam phải cho phép thành lập các tổ chức xã hội dân sự độc lập như là công đoàn của công nhân, và cho phép tự do hơn với truyền thông xã hội. Ông nhìn nhận thế nào về tương lai này ở Việt Nam?
Gs. Zachary Abuza: tôi có một cảm giác lẫn lộn về TPP nhưng tôi phải nói là đối với Việt Nam và người Việt Nam thì đó sẽ là một điều tốt. Quá trình mà chính phủ phải tìm cách nói chuyện với các lĩnh vưc khác nhau của xã hội, bao gồm cả công đoàn ở các tỉnh khác nhau để gây dựng sự ủng hộ là điều quan trọng. Đó là một trong những quá trình toàn bộ nhất mà tôi từng thấy ở Việt Nam trong một giai đoạn dài. Cho nên đó là điều tốt. Thực tế là nếu bạn đọc các tài liệu từ hội nghị trung ương 12 trước đại hội đảng vào năm tới, thì chính phủ đã cam kết sẽ thực hiện cải cách kinh tế hơn nữa và hội nhập với phương tây. Về thương mại với Trung Quốc, Trung Quốc không đại diện cho kinh tế Việt Nam trong tương lai. Thương mại với Trung Quốc rất mất cân bằng, nó dựa vào xuất khẩu nguyên liệu thô, nhập khẩu các sản phẩm chế tạo mà thường là được đem đổ sang Việt Nam. Việt Nam có sự thâm hụt thương mại lớn với Trung Quốc. Tuy nhiên thương mại với phương Tây lại hướng tới tăng thêm giá trị, hiện đại hóa kinh tế và theo tôi, các nhà lãnh đạo hiểu được điều này và họ phải tiếp tục con đường đổi mới kinh tế và hòa nhập với phương tây. Điều này sẽ dần mang thay đổi đến Việt Nam.
Việt Hà: Trong báo cáo của mình ông cũng đề cập đến việc báo chí nhà nước gần đây dường như có được tự do hơn trong việc đưa một số tin có thể là cấm kỵ trước kia như tranh chấp với Trung Quốc trên biển Đông hay một số vụ tham nhũng nhất định. Ông cũng nói đến khả năng có báo chí độc lập ở Việt Nam. Ông nhận định thế nào về xu hướng sắp tới của truyền thông nhà nước?
Gs. Zachary Abuza: rõ ràng là sẽ có những gia tăng đàn áp trước đại hội đảng sắp tới. Đó là điều mà chúng ta thấy trước bất cứ đại hội đảng nào. Đó là điều mà chúng ta trông đợi. Nhưng tôi có thấy những thay đổi trong tình hình báo chí. Một mặt vào lúc này quốc hội đang thảo luận dự thảo luật báo chí và họ rất lo ngại về sự phát triển mạnh của báo chí với hơn 1000 tổ chức báo chí, trong khi chính phủ không thể kiểm soát hết được từng tổ chức, và họ lo là họ sẽ mất kiểm soát. Vì thế bản thảo đề cập đến việc giảm số lượng báo chí, giảm số lượng phóng viên, nhập các tổ chức lại với nhau, đảm bảo chỉ một số cơ quan thuộc đảng và nhà nước được quyền xuất bản. Mặt khác, chúng ta thấy sự bùng nổ của truyền thông, nghĩa là người dân đói thông tin truyền thông. Chúng ta cũng thấy sự biến chuyển trên mạng từ các blog sang các diễn đàn, trang mạng với nhiều người viết, được biên tập một cách chuyên nghiệp. Điều này rất quan trọng vì nhiều người Việt Nam bây giờ nhận được các thông tin trên mạng qua truyền thông xã hội. Công nghệ đóng vai trò quan trọng ở đây. Các bạn đã đưa tin về một đài truyền hình ở Hà Nội bị chính quyền sách nhiễu, 7 người bị bắt. Điều quan trọng là chỉ cần rất ít đầu tư để có được một đài truyền hình nhanh chóng. Họ có thể phát trên mạng, trên youtube, những điều này đang thay đổi mặt bằng của truyền thông. Tôi cũng thấy là ông cựu tổng biên tập báo Thanh Niên, một tờ báo khá cấp tiến, đã lập một tờ báo riêng của mình. Tôi hiểu là chính phủ đã cố gắng kiểm soát nó nhưng theo tôi chính phủ đang tham gia một cuộc chiến mà họ khó thắng.
Việt Hà: ông đánh giá thế nào về sức ép của sự phát triển xã hội dân sự và truyền thông xã hội lên những cải cách về chính trị tại Việt Nam?
Gs. Zachary Abuza: theo tôi những cải cách đang diễn ra nhưng rất từ từ và điều này hoàn toàn không có gì sai cả. Tôi không phải là người ủng hộ hoàn toàn thay đổi mang tính cách mạng. Nhưng theo tôi điều quan trọng là chính phủ Việt Nam đã xác định thiết lập xã hội theo luật, họ đang cố gắng cải thiện khả năng xây dựng luật pháp của mình. Mỗi năm quốc hội trở nên chuyên nghiệp hơn, các buổi họp quốc hội cũng đã gây sức ép lên chính phủ về những cải cách trong một số lĩnh vực quan trọng. Chúng ta cũng thấy những lãnh đạo cao cấp kêu gọi cải cách ở một số lĩnh vực và điều này có ảnh hưởng nhất định. Ví dụ một năm trước, Chủ tịch Trương Tấn Sang kêu gọi chấm dứt việc ép cung và tra tấn của công an, từ đó đến nay đã có những người tình nghi được thả vì lời khai của họ có được do ép cung, công an, chánh án cũng phải chịu án tù. Việt Nam còn một quãng đường dài để đi phía trước nhưng đó là bước mở đầu quan trọng. Tháng trước Chủ tịch Quốc hội nói về việc xóa bỏ những điều luật về an ninh mù mờ như điều 88 luật hình sự và rằng chúng ta cần luật rõ ràng. Theo tôi đây là điều rất đáng ngạc nhiên. Tôi không cho là thay đổi sẽ diễn ra một sớm một chiều nhưng đang có thay đổi. Cũng có thay đổi trong lãnh đạo. Việt Nam chọn lãnh đạo như thế nào là điều sau cánh cửa của ban chấp hành trung ương, chúng ta không biết được. Nhưng bạn có thể thấy sự thay đổi trong cách thức của các nhà lãnh đạo. Họ hiểu truyền thông xã hội hơn, họ dễ tiếp cận hơn trước. Họ hiểu về sự minh bạch trước công chúng hơn trước. Tôi không nói là đảng cộng sản Việt Nam sẽ thay đổi ngay nhưng đang có thay đổi và điều này có ý nghĩa.
Việt Hà: Xin cảm ơn ông đã dành cho chúng tôi buổi phỏng vấn
Theo RFA
