Mua máy bay loại hiện đại nhất thế giới, mới cho bay cách bờ biển 40 km đã không biết nó rơi ở đâu? Nhiều người hỏi tại sao lại thế nhỉ. Bài viết sau là một trong những câu trả lời của tôi.

Bài viết này có thể bắt đầu từ vài chục năm trước nhưng tôi chỉ muốn bắt đầu từ cuối hè 1996.

Thầy Chiến - một người bạn thân của tôi ở khoa Lý đại học Tổng Hợp Hà Nội giới thiệu với tôi hai sinh viên vừa tốt nghiệp chuyên ngành Quang học Quang phổ. Ngay hôm đầu người thứ nhất kể rằng anh đã đi thực tập ở một công ty đèn và tư vấn lắp đèn cho rất nhiều cơ quan quan trọng của nhà nước. Tôi chỉ về phía tủ nhờ anh lấy hộ cái chấn lưu đèn ống huỳnh quang T8 36W. Anh ta lại mang cho tôi cái biến thế 220 V- 12V. Tôi nói với anh thứ hai lấy hộ mình cái biến thế tự ngẫu. Người này chạy lấy cho tôi cái chấn lưu. Tôi đề nghị họ ngồi hai ghế trước mặt quỳ xuống lạy: “Các ông mà mang dụng cụ này đi lắp đèn cho người ta thì tôi đi tù”.

Khoảng hơn một năm sau, tôi đến khách sạn Bảo Sơn để vận động thắp bóng đèn compact huỳnh quang. Tôi và viện sĩ Nguyễn Văn Hiệu, tiến sĩ Nguyễn Văn Tiến là ba người đầu tiên phát động tiết kiệm điện trước hết là trong chiếu sáng tại Việt Nam bằng việc bỏ các bóng đèn sợi đốt và đèn ống huỳnh quang T10 bằng các các bóng đèn compact huỳnh quang và bóng đèn ống huỳnh quang T8. Trong lúc ngồi đợi anh Sơn giám đốc về, tôi ngồi trong phòng anh Sơn nhân sự nghe ba kỹ sư điện đến xin việc giãi trình về mình. Anh Sơn nhân sự nhờ tôi vấn đáp về chuyên môn. Tôi hỏi anh thứ nhất:

- Tại sao ta không lắp chung dây điện đèn và dây điện thoại trong cùng một ống gen nhựa để tiết kiệm tiền vật tư, đỡ công lắp?

Ba mươi phút sau anh ta vẫn không trả lời được. Tôi hỏi anh thứ hai:

- Ngoài sân đang làm cột thu lôi. Tại sao khi chọn dây thép xuống đất người ta lại cho thêm muối và rất nhiều phoi sắt?

Anh ta cũng lặng yên cho tới lúc về. Tôi chỉ dây ăng ten:

- Tại sao dây cáp từ ăng ten vào TV có lõi đồng ở giữa màng kim loại bọc xung quanh?

Tất nhiên cả ba anh đều bẽn lẽn ra khỏi phòng và để quên ba tấm bằng sao sinh viên tốt nghiệp loại giỏi ngành điện.

Khoảng tháng 7 năm 2009, tôi đến giúp một công ty bán đèn LED và pin mặt trời tuyển nhân sự. Một thanh niên nói rằng anh vừa tốt nghiệp loại giỏi. Tôi hỏi:

- Luận án tốt nghiệp đại học của anh tên là gì?

- Ngành điện

- Trong ngành điện có rất nhiều lĩnh vực, ví dụ Điện tự động hóa, Điện dân dụng, Truyền tải điện, Vật liệu điện, Linh kiện điện tử. Anh trả lời cụ thể hơn tên đề tài tốt nghiệp của anh là gì?

- Vật liệu điện

- Tôi làm nghiên cứu sinh và đã 29 năm nghiên cứu về vật liệu điện tử anh nghiên cứu vật liệu gì?

- ZnO.

- Anh dùng vật liệu này để làm gì cho đề tài tốt nghiệp của anh tên là gì?

- Để làm pin mặt trời.

- Trong phòng này có 38 cái pin mặt trời các loại đều bằng silic… tôi chưa nói dứt lời anh ta đứng dậy.

- Các thầy dạy tôi thế.

Cuối cùng:

- Năm 2003, tại một tạp chí Vật lý nổi tiếng có đăng một bài nghiên cứu ZnO của nhiều thầy khoa Vật lý đại học Tổng Hợp và tôi. Tôi sẽ tặng anh 50.000$ nếu anh đưa được một tấm pin mặt trời nào bằng ZnO đến đây. Bằng không khi đi xin việc anh phải trả lời đúng câu hỏi mà người có thể nhận anh hỏi.

Vô số các tiến sĩ, thạc sĩ, cử nhân, kỹ sư (trong đó có cử nhân cao đẳng, kỹ sư cao đẳng mà thế giới không có hai loại học vị này) đang phục vụ trong quân đội, công an. Chắc họ sẽ càng ngày càng vào nhiều hơn vì người làm trong hai ngành này ngày càng được hưởng nhiều bổng lộc: Bảo hiểm xã hội, con cái đi học không phải đóng học phí.

15/06/2016

Nguyễn Văn Khải - Ông già Ozone