Trong cái nắng oi bức trời cuối tháng Tám, các con em ở Mỹ lại bắt đầu ngày tựu trường. Nhìn cha mẹ dẫn con nhỏ mỗi buổi sáng đón xe bus màu vàng cam để đi đến trường, lòng tôi lại nao nao nhớ lại ngày khai giảng hàng năm ở quê nhà…
Bấy giờ là trời tháng Chín. Ôi “chín mươi ngày nhảy nhót ở miền quê” qua vội quá! Màu “Huyết phượng nở thành bông”(1) cũng tàn lụi trong sự lãng quên của mấy cậu học trò. Tiếng ve sầu râm ran gọi mùa hè cũng tắt lịm tự bao giờ…Các cậu học trò ở quê tôi lại tấp tểnh sách vở lên đường nhập học…
Có cậu bé năm ấy, được mẹ âu yếm dẫn đi đến trường trong buổi nhập học đầu tiên. Mỗi khi nhớ lại về buổi nhập học đầu tiên đi cùng với mẹ, tôi nhớ đến bài viết chan chứa nhiều hoài niệm về mẹ và những ngày tựu trường của nhà văn Thanh Tịnh. Tôi say mê đọc đi đọc lại nhiều lần, gần như tôi đã thuộc lòng bài viết ấy:”Hàng năm cứ vào cuối thu lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao nức những kỷ niệm hoang mang của buổi tựu trường…Buổi sáng mai hôm ấy, một buổi sáng đầy sương Thu và đầy gió lạnh, mẹ tôi âu yếm nắm lấy tay tôi, dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp. Con đường này tôi đã đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên tôi thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn. Hôm nay tôi đi học…”
Hà nội có mùa Thu. Phanrang, quê tôi ở đó chỉ có hai mùa Mưa, Nắng…Nhưng buổi sáng mai hôm ấy, mẹ tôi âu yếm dẫn tôi đi qua con đường làng Xóm Động, rồi đến con đường cái quan tráng nhựa. Mẹ tôi nắm lấy tay tôi dẫn tôi đi qua cầu “Ông Cọp”, rồi cầu “Nước Đá” và đến tận cửa trường tiểu học Phanrang. Tôi cúi đầu đi qua cổng trường có tấm biển lớn có hàng chữ Tây: “Indochine Francaise- École Primaire De Phanrang”. Giữa sân trường có cột cờ với lá cờ ba màu của Pháp treo tận chót vót. Trường của tôi hình như vừa mới quét nước vôi và có cửa kiến, tôi thoáng nghe mùi cửa sổ mới sơn.
Gặp được thầy giáo Trần Thế Sô ở cửa lớp, tôi nép mình bên mẹ và nắm chặc chéo áo dài của mẹ. Mẹ tôi trịnh trọng bảo tôi “cúi đầu chào thầy đi con”. Sau khi thưa gửi vài lời ân cần với thầy Trần Thế Sô, mẹ tôi cúi đầu chào thầy và bà ra về. Tôi có cảm tưởng lần đầu tiên xa mẹ, lòng tôi buâng khuâng lạ thường, gần như muốn khóc.
Sau đó vài năm, trong lúc cả nước vang vang lời kêu gọi ‘toàn quốc kháng chiến’, thời gian cứ xuôi dòng chảy. Thấm thoát chúng tôi vừa đi qua sáu mùa tựu trường (2) Chúng tôi tốt nghiệp Primaire vào tháng 6-1949. Các bạn tôi, có người đã mười bảy, mười tám tuổi, hay lớn hơn nữa (3). Phần nhiều, sau khi đậu Primaire, các anh ấy thoát ly gia đình theo Việt Minh kháng chiến. Trong đó có các anh từng chung sách, chung đèn với tôi, Nguyễn Châu Kiên, Nguyễn Diệm, Trần Nhật Đoàn…Không đầy một năm sau một số các anh ấy, trong đó có anh Trần Nhật Đoàn đã hy sinh tại mật khu núi Cà Đú. Khi được hung tin ấy, tôi ngồi bên thềm cửa tay bưng mặt khóc rưng rưng. Mẹ tôi lại âu yếm vuốt tóc tôi:” Các anh ấy lớn tuổi hơn con nhiều …Con đừng bắt chước các anh ấy để rồi mẹ phải sống cô quạnh một mình…”. Khi nói câu nói đó mẹ tôi đâu có ngờ bốn mươi bảy năm sau, năm 1997, mẹ tôi qua đời tại quê nhà, trong lúc tôi sống lưu vọng tại xứ người. Chắc chắn trong phút lâm chung, mẹ tôi thế nào cũng nhớ đến tôi, nhất là những phút giây âu yếm mẹ nắm lấy tay tôi dẫn tôi đi đến trường trong ngày tựu trường đầu tiên của đời tôi.
Bây giờ, khung trời cũ, màu đất cũ, còn nguyên vẹn đó, nhưng mẹ tôi không còn nữa, câu bé năm xưa nay đã ngoài tám mươi. Mái tóc nhuộm màu thời gian trắng xóa. Tôi vẫn không ngừng cám ơn cậu bé đã đem lại đời tôi những kỷ niệm quá chua xót, quá ngọt ngào. Màu thời gian có thể làm tóc tôi trắng xóa, nhưng không thể nào làm phai mờ những hoài niệm về mẹ tôi và ngày khai trường đầu tiên…
Tôi muốn nói với các bạn đó là lý do tại sao càng về già tôi càng thích thú ôn lại những hình ảnh của những mùa tựu trường xa xưa tại quê nhà…/.
21-8-2016
Đào Như
Thetrongdao2000@yahoo.com____________
Chú Thích
(1)-Trich từ bài thơ NGHỈ HÈ của nhà thơ Xuân Tâm viết vào năm 1941
(2)-Trước năm 1952, Chính phủ Toàn Quyền Đông Dương-Pháp chủ trương chương trình tiểu học Việt Nam gồm có 6 lớp: Cours Enfantin, Préparatoire, Élementaire, Cours Moyen Première Année, Cours Moyen Deuxième Année và Cours Superieur
(3)-Thuở chúng tôi trẻ con có quyền đi học sớm nhất là 9 tuổi, có người 12, 13 tuổi mới bắt đầu học cours Enfantin –(tức lớp 1 hoặc còn gọi là lớp Đồng Ấu)
