Tục ngữ Việt có câu:
Một cây làm chẳng nên non,
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao
Nói đến điều này để thấy rằng đoàn kết (united) là một thế mạnh cần thiết trong mọi lĩnh vực, đặc biệt trong những chiến dịch dự án lớn. Câu chuyện bó đũa ai cũng biết, bẻ từng chiếc thì cả một núi đũa sẽ lần lượt gãy hết, nhưng bẻ một nắm đũa thì chẳng ai bẻ được. Bài học ấy thoạt nghe có vẻ bình thường như không khí chúng ta hít thở mỗi ngày. Nhưng khi áp dụng vào thực tế mới thấy nó không còn đơn giản nữa. Bởi nhiều lúc đoàn kết là bức tranh rộng (trong khi đó) con người hay có thói quen nhìn vào cái tôi to đùng của mình (che choán hết tầm nhìn). Hơn nữa nhiều lúc đoàn kết đâu phải cứ nói “muốn có là có” vì lòng đố kỵ của con người, yêu nên tốt, ghét nên xấu, không ưa bồ hòn cũng méo.
Chỉ còn một thời gian rất ngắn nữa cuộc đua chạy vào Bạch Ốc sẽ kết thúc. Cái vòng danh lợi cong cong muôn thuở ấy có bao giờ mất đi hấp lực muôn đời của nó. Lần này cũng thế. Không có Hillary Clinton và Donald Trump (như chúng ta đã biết) sẽ có những Hillary Clinton và Donald Trump khác. Sự quyến rũ của Bạch Ốc chưa bao giờ suy giảm, bất luận kinh tế Mỹ trồi sụt, thăng trầm ra sao. Vì thế năm 2016 sôi nổi với những chiến dịch vận động bầu cử là chuyện thường tình, không muốn xảy ra cũng không được.
Nói đến hai chiến dịch vận động lớn, chúng ta nghĩ đến Đảng Dân chủ và Đảng Cộng hòa. Không cần nói nhiều, Hillary Clinton của Đảng Dân chủ đang nhận được nhiều giúp đỡ rất tận tình của các cây cổ thụ trong đảng. Còn Donald Trump thì không. Ì ạch mãi. Hình như Đảng Cộng hòa không thèm đếm xỉa gì đến hoàn cảnh côi cút đáng thương của Donald Trump. Đã thế, không giúp ích gì được thì thôi, đằng này Đảng Cộng hòa còn tung ra những lời lẽ bất lợi cho ông. Vì vậy người ta không thể không cảm thấy ái ngại cho ông ta.
Nhưng Donald Trump bị ghét cũng không có gì lạ. Tại sao? Donald Trump – Một kẻ giỏi đàng kinh doanh nhảy vào cuộc chơi, tốn không bao nhiêu đạn dược lại nghiễm nhiên thành công lớn quá dễ dàng khiến nhiều người của Đảng Cộng hòa cay cú. Miếng mồi bị xổng. Tự nhiên phải ngậm bồ hòn làm ngọt. Tất cả những vun vén mang tính chất vây cánh trong nội bộ Đảng Cộng hòa từ trước đến nay đã bị Donald Trump đảo lộn hết.
Ngược lại Hillary Clinton thì không. Bà chuẩn bị rất kỹ. Anh hùng trả thù “tám năm không muộn”. Khi biết mình thất thế với “đứa em” Barack Obama tại mùa phiếu 2008, bà đã nhẫn nhịn. Từ vị trí thốt ra câu nói: Barack Obama có thể làm việc cho tôi, bà đã nhận lời làm việc cho Tổng thống Obama (trong cương vị Ngoại trưởng Mỹ). Rồi đến mùa phiếu 2012, bà nhắc chồng là Cựu tổng thống Bill Clinton vận động tranh cử cho Obama một cách rất nhiệt tình, dù một dạo Obama đã quyết liệt hất cẳng bà trong mơ ước “châu về hợp phố” với Bạch Ốc năm 2008. Nhớ lại năm 2012, sau một nhiệm kỳ lãnh đạo đất nước (đầy sóng gió), Mỹ vẫn chưa có dấu hiệu thoát khỏi suy thoái, nhờ sự đánh bóng đắc lực của Bill Clinton, Tổng thống Obama đã lấy lại thế thượng phong, hạ gục đối thủ Mitt Romney trong một cuộc đua khít khao gang tấc.
Như vậy ta thấy Hillary Clinton quả là một con gà chọi dai sức. Không những thế, bà có nghị lực và một bộ óc tổ chức rất tuyệt vời. Ngã ngựa mà không bị thương tật. Thua, có đau thật nhưng không dễ dàng bỏ cuộc. Bà không cho phép hình ảnh của mình bị lu mờ. Vì thế bà nhận lời phục vụ trong nội các của Tổng thống Obama với nhiều mục tiêu: (a) vẫn tiếp tục hoạt động tại sân khấu chính trị, (b) có thêm kinh nghiệm để đánh bóng resume của mình từ cương vị của một ngoại trưởng, (c) duy trì các mối quan hệ với giới đầu nậu tài phiệt đứng phía sau, (d) gầy dựng phe cánh, và (e) chuẩn bị kỹ hơn từ những bài học kinh nghiệm vận động của mùa phiếu năm 2008 nhằm đem ra áp dụng cho mùa phiếu 2016.
Kết quả là bà có được sự hậu thuẫn rất nhiều từ mọi phía, trong đó phải nói đến sự hậu thuẫn rất đắc lực của Đảng Dân chủ, điều mà giá như Donald Trump chỉ cần nhận được một nửa thôi cũng đủ để cho ông bước lên võ đài với tinh thần tự tin hơn. Nhưng không. Ông chẳng nhận được gì cả. Đã vậy ông còn bị thọc gậy bánh xe, bị ngáng chân, sau đó bị xô đẩy từ phía sau bởi những “người anh em” cùng đảng của mình. Còn Hillary Clinton, bà được đối thủ của mình là “ông anh” Bernie Sanders hỗ trợ nhiệt tình. “Cậu em” Barack Obama cũng đã bỏ nhiều thời gian tham gia vận động cho “chị gái”. Còn chồng bà thì khỏi nói, tuổi đã cao nhưng ông vẫn lặn lội đường xa đi vận động tranh cử cho bà xã.
Còn Donald Trump? Ngoài một số rất ít những đảng viên Đảng Cộng hòa trung thành như Thống đốc tiểu bang New Jersey Chris Christie, ngó tới ngó lui người chỉ thấy rất ít những cá nhân có thể cho Donald Trump mượn một bờ vai để tựa. Đa phần là hời hợt, đưa đẩy; hoặc tìm cách xa lánh ông như… lánh hủi.
Với Hillary Clinton, Bernie Sanders có thể trả thù bằng những thái độ khác nhau. Ông có thể im lặng. Ông có thể chêm vào một câu vô thưởng vô phạt nhưng có thể cản đường tiến của Hillary Clinton dọn vào Bạch Ốc. Nhưng ông không làm việc đó. Bản chất ông chân thuần. Ông không tiểu nhân như suy nghĩ của bao người hẹp bụng. Nhớ hồi còn đang tranh cử, ông đã giúp Hillary Clinton bằng câu nói bất hủ về chuyện bà sử dụng hệ thống server cá nhân cho toàn bộ các thư điện tử của mình: I was sick and tired of Hillary Clinton’s emails. And I am still sick and tired of hearing about Hillary Clinton’s emails.
Cụ thể hơn ông muốn cử tri Mỹ hãy để tâm nhiều hơn đến những vấn đề quan trọng. Ví dụ như (theo lời ông): We got rid of Hillary Clinton’s emails – good. Let’s go to the big issues facing America. Hoặc gần đây một đoạn băng thu âm cuộc nói chuyện riêng của Hillary Clinton cho rằng những người ủng hộ Bernie Sanders là người thất bại, sống ở basement nhà cha mẹ. (Nguyên văn lời bà): Some are new to politics completely. They’re children of the Great Recession. And they are living in their parents’ basement. They feel they got their education and the jobs that are available to them are not at all what they envisioned for themselves. And they don’t see much of a future.
Những phát biểu ấy có thể bị bẻ cong và nghĩa của chúng có thể bị chụp mũ rất nặng. Bernie Sanders có thể nói: Bà muốn nói gì cũng được, nhưng xin đừng nói như thế với những người ủng hộ tôi. Nhưng ông đã ủng hộ bà bằng câu nói rất chí tình: She’s absolutely correct! Bà ấy hoàn toàn đúng. Đúng ở chỗ đã nói lên bản chất thực về bức tranh thực tại của nhiều người trẻ hôm nay. Và ông tin bà sẽ có giải pháp thỏa đáng cho hoàn cảnh khó khăn của họ. Qua đây cũng đủ thấy Hillary Clinton có những cái hậu mà Donald Trump không thể có.
Trách ai bây giờ. Ông bà mình có câu: Ăn cây nào rào cây nấy. Hillary Clinton chẳng phải vô cớ mà có nhiều người quý mến bà như thế. Có thể bà nhờ “đức chồng”. Với dân Mỹ thì Bill Clinton (tuy có chút bê bối chuyện “lá-me-lá-mít” thật nhưng rất dễ mến và đáng cảm thông). Cũng có thể đằng sau hậu trường, bà cư xử khéo léo nên không bộc lộ mình là kẻ ăn ở thất đức hay dễ dàng “chạy làng” khi cần thiết. Ngược lại, thiên hạ dù thấy bà phạm phải một số sai lầm khá cơ bản, nhưng gẫm lại, lỗi lầm là chuyện rất thường tình của con người. Bà không là thánh nhân nên xin đừng đối xử quá đỗi thẳng tay.
Còn Donald Trump thì sao? Thương gia mà. Lời ăn lỗ chịu. Kiếm tiền là mục tiêu sống còn. Song triết lý thương trường của ông xem ra rất đặc biệt. Ta không biết ông làm ăn kiểu gì, có trung thực với mối lái và bạn hàng hay không? Ta cũng không biết ông có trọng chữ tín hay không? Chỉ biết bề ngoài, với ông mọi cái thường dừng lại ở mức “buôn đứt, bán đoạn”, chẳng cần đến cái hậu lâu dài. Cờ đến tay thì phất. Vì thế nói đến Donald Trump người ta đã mất hẳn thiện cảm. Họ nghĩ: Con-người-này-không-thể-tin-cậy-được! Tại sao? Ông ta từng có một lịch sử không trả tiền cho những khoản hợp đồng (nếu ông thấy phẩm chất dịch vụ không đủ tốt). Hoặc nội chuyện hơn 18 năm qua không đóng một đồng xu tiền thuế cũng đủ thấy ông ta giỏi trong việc lách luật!
Xem ra để có được tinh thần ủng hộ đoàn kết, Donald Trump gần như out-of-luck. Ông chỉ có mấy người con sát vai chung cánh với bố. Một bà vợ xinh đẹp nhưng kinh nghiệm hậu trường chính trị không phải là thế mạnh của bà. Ông cũng có vài cố vấn nhưng đa số thuộc kiểu khi-vui-thì-vỗ-tay-vào. Thành ra chiến lược chủ đạo của ông vẫn là (a) khuấy động những tầng lớp dân Mỹ đang bức xúc trước những đổi thay kinh tế xã hội và (b) bôi nhọ đối thủ.
Những fan ủng hộ Donald Trum vì họ thấy việc làm cho giới lao động phổ thông ở Mỹ càng ngày càng ít hơn. Kể cả nhiều công việc còn lại cũng chẳng thơm tho gì. Họ chờ đợi một vị cứu tinh. Thật đáng tiếc, họ không thấy nhiều luật chơi mới đã và đang chấm dứt những thói quen từng “rất thịnh hành” trong quá khứ, trong đó có cả những đổi thay rất cơ bản về thị trường lao động thời hiện đại.
Đồng tiền của Mỹ không hẳn là mất giá một cách đáng sợ, nhưng các khoản chi vô hình xuất hiện khắp nơi khiến cho tình trạng “khó để dành tiền” càng trở nên phổ biến. Smart phone. Starbucks. Chipotle. Cinema. Tuition fees. Car insurance. Obamacare. Nhiều khoản tiền trước đây không phải trả giờ bỗng lao ra như tên bắn. Nhiều người buộc phải dọn về “sống chung với các cụ” vì giá cả sinh hoạt bên ngoài vô cùng đắt đỏ. Vì thế họ muốn nổi loạn. Donald Trump cuối cùng trở thành một van xả rất tiện nghi, đầy tính thời sự.
Chiến dịch tranh cử của Donald Trump đã đi quá sâu vào bên trong, vậy mà trước ngày tổng tuyển cử non một tháng, nhiều thượng nghị sĩ của Đảng Cộng hòa vẫn ráo riết tấn công Donald Trump. Ví dụ như TNS Mark Kirk của Illinois phát biểu hôm thứ Sáu (mùng 8 tháng 10 năm 2016) cho rằng Donald Trump “should drop out” và đề nghị Ủy ban Đảng cộng hòa Quốc gia RNC (Republican National Committee) hãy đưa ra luật thay thế nhân tuyển khẩn cấp (should engage rules for emergency replacement).
Còn Thượng nghị sĩ Mike Lee của Utah (người được Donald Trump hứa sẽ đề cử vào ghế Thẩm phán tối cao) cũng đã có lời lẽ chẳng mấy tốt đẹp gì đối với Donald Trump. (Nguyên văn): The fact is, we have been asked to settle… on matters of great principle with our candidate for president of the United States. This can’t continue… It is for that reason, Mr. Trump, that I respectfully ask you… to step aside. Step down. Allow someone else to carry the banner of these principles. Cụ thể là muốn thấy Donald Trump hãy đứng qua một bên, từ bỏ mơ ước Bạch Ốc đi.
George Pataki (của Đảng Cộng hòa) với ba nhiệm kỳ Thống đốc bang New York không nể nang gì khi tuyên bố Donald Trump là kẻ vô đạo đức: Trump’s campaign is a poisonous mix of bigotry and ignorance. Enough! He needs to step down. Còn A.J. Spiker, cựu chủ tịch Đảng Cộng hòa và cũng là cố vấn cho Rand Paul cho rằng “Trump unfit for office” và nặng nề hơn nữa: Donald Trump should resign as the Republican nominee for president. Cựu thống đốc bang Utah Jon Huntsman cũng đã lên tiếng kêu gọi Donald Trump hãy bỏ ý định cố đấm ăn xôi. Nữ nghị biên Barbara Comstock của Virginia gay gắt lên tiếng: Trump should step aside and allow our party to replace him. Sở dĩ bà gay gắt như thế vì một đoạn video rò rỉ chuyện 2005 Donald Trump đã có những lời lẽ rất thô lỗ với một người phụ nữ (xướng ngôn viên Nancy O’Dell của chương trình phát sóng Entertainment Tonight). Theo bà (nguyên văn): This is disgusting, vile, and disqualifying. No woman should ever be subjected to this type of obscene behavior and it is unbecoming of anybody seeking high office.
Cứ đà này mà tiến, Donald Trump sẽ phải đối diện với những bức tường cao ngất. Trong khi đó tinh thần ủng hộ ông càng lúc càng đi vào bế tắc. Thiên hạ sẽ khó tránh suy nghĩ liệu ông sẽ trụ lại còn được bao lâu nữa trước khi những rắc rối mới (trong quá khứ của ông) được đối thủ phanh phui.
Chợt thấy câu nói: Họa vô đơn chí, phúc bất trùng lai có vẻ như đang rất đúng với hoàn cảnh của ông hiện nay.
Nguyễn Thơ Sinh
