Có lẽ không ai nói hay hơn về xã hội toàn trị-nhà tù lớn-bằng nhà văn Nga Alexander Solzhenitsyn. Cuối tác phẩm Quần đảo Ngục tù ông nêu ra

những đặc trưng của xã hội Xô Viết đương thời. Theo đó, con người mang tâm lý nô lệ và luôn luôn sống trong sợ hãi, khép kín và hoài nghi lẫn

nhau. Họ sống mà chẳng biết gì cuộc sống quanh mình. Họ tồn tại nhờ dối trá, phản bội và chỉ điểm. Trong hoàn cảnh xã hội ấy họ còn sống

bình an vô sự về thể chất nhưng tâm hồn họ bị ung thư. Vì sinh tồn, con người trở nên vô cảm và tàn nhẫn. Trong xã hội ẩm mốc và hôi tanh ấy

chỉ có giới cai trị và những kẻ chỉ điểm trắng trợn nhất mới phất lên, còn những ai trung thực đều đắm chìm trong rượu chè vì họ không có sức

mạnh ý chí để làm được gì khác hơn. Còn tâm hồn thanh niên đã bị băng hoại.

Ông gọi tự do trong nhà tù lớn ấy là tự do bị bịt miệng. Con người trong guồng máy ý thức hệ khổng lồ ấy chỉ biết cúi mặt để tồn tại và để

bước đi vô vọng về nghĩa trang ở cuối đường đời nô lệ và sợ hãi.

Không chỉ mình ông nói lên sự thật ông thấy. Trước ông và sau ông những tâm hồn nhạy cảm và can đảm vẫn luôn nói lên sự thật. Hãy đọc bài

thơ làm trong tù của người tù trong tác phẩm “Cuộc đời và Số phận” của nhà văn Nga Vasily Grosman:

Bạn ơi, cái mai bạn làm bằng gì?
Tôi hỏi con rùa. Và rùa đáp:
Bằng sợ hãi, cái sợ đã tích tụ và chai cứng
Trên đời này chẳng có gì mạnh hơn cái mai ấy!

Hay như tiếng than vang vọng trong suốt bảy mươi năm máu và kẽm gai ở Nga của nhà thơ Nga Osip Mandelstam về thân phận lưu vong bên lề

trên chính quê hương của mình của bao kiếp người dưới gót sắt toàn trị: “Chúng ta sống mà chẳng cảm thấy đất tổ quốc dưới chân mình.”

Xã hội Việt Nam đương thời chính là xã hội của những nhà văn, nhà thơ Nga trên. Về nhiều phương diện, xã hội chúng ta còn tệ hơn xã hội của

họ khi tâm hồn tan rã, đạo đức tan tác, bạo lực và vô cảm dâng tràn như lũ… Xã hội chúng ta còn tanh hôi hơn xã hội họ vì mùi tiền ngự trị

thấm đẫm trong lòng người và liệm kín bao nhân ái và lương tâm thiên phú. Chúng ta sống mà chẳng thấy tương lai mở ra cho mình và quê

hương. Chúng ta ngủ và trong mơ thấy bóng ma Bắc Thuộc truyền kiếp siết chặt lồng ngực của mình. Tương lai của Việt Nam, nếu chẳng có gì

thay đổi, là tương lai dưới đáy vực của nô lệ và suy tàn.

Những người thấy trước viễn cảnh đen tối vô cùng ấy đã và đang lên tiếng và hành động trong khả năng và tấm lòng riêng của họ. Hiện nay họ

chưa thay đổi được xã hội vẫn còn đang đắm chìm trong vô cảm, tư lợi, và mông muội. Thế hệ sau sẽ gánh vác sứ mệnh ấy. Còn hiện nay tất

cả những gì họ làm chỉ là lên tiếng, là nói lên sự thật. Hay nói cách khác họ là những tấm gương mà qua đó xã hội thật sự và sự thật trần trụi

được phơi bày. Họ là những tấm gương giúp xã hội thấy cái ác và tương lai đen tối đang hiện ra trên đường chân trời. Sự tồn tại của những

tấm gương như vậy quan trọng vô cùng cho sự sinh tồn của xã hội và tổ quốc.

Vì thế bạo quyền bắt giam họ chỉ để đập nát những cái gương phản chiếu sự thật và thời đại ấy và để giấu đi bản mặt ngày càng xấu xa của

giới cai trị. Vì thế từ nhà tù lớn nơi tự do ngôn luận bị bóp nghẹt họ bước vào nhà tù nhỏ. Nhưng sau lưng họ lại xuất hiện những tấm gương

khác soi chiếu sự thật và con đường tương lai sinh tồn của quê hương.

Khi ngày càng nhiều người nhìn thấy sự thật và thực trạng của xã hội và quê hương qua họ - những tấm gương phản chiếu sự thật - sự thay đổi

về thái độ và nhận thức của đa số công dân chỉ là vấn đề thời gian. Khởi đi từ sự thay đổi ấy, nhân dân sẽ viết nên những trang tương lai mới

tươi sáng hơn cho quê hương và muôn thế hệ sau.

4/11/2016

Trần Quốc Việt