Mọi người cứ nghĩ tin vui sẽ dồn dập đến với Mr. Trump sau đêm mùng 08 tháng 11 năm 2016, nhưng mọi cái có vẻ đã không diễn ra trọn vẹn 100% như vậy. Cụ thể giữa lúc chỉ còn 25 hôm nữa là ngày Mr. Donald Trump đăng quang, với một inauguration ceremony rất vui, rất to; nhưng kéo theo đó là những cái nhức đầu mà trước đó Trump đã không nghĩ qua: Quỹ Donald J. Trump foundation do ông thành lập đang gây ra những vấn đề rắc rối.
Đó là ngày ăn mừng chiến thắng (tưng bừng vui vẻ nhất) đối với nhà kinh doanh tỷ phú Donald Trump, người đã đắc cử Tổng thống Mỹ thứ 45! Nhưng theo nhiều người theo dõi con đường quan lộ của ông một cách kỹ lưỡng: Mr. Trump nên khoan mừng vội, vì chẳng biết có phải đây là ngày vui thực sự của ông? Hay đây là một mở màn cho một chuỗi những rắc rối nhức óc sau này xảy ra, chỉ vì ông… thắng cử.
Người Mỹ có câu: Watch out what you wish for! với ngụ ý, hãy cẩn thận với những gì bạn đang mong muốn mình sẽ có. Bởi lẽ nhiều lúc điều mình rất muốn cứ tưởng là hay, là tốt nhưng cuối cùng sẽ “phản thùng”. Như lời các cụ nhà mình thì đó là chuyện khôi hài nực cười: gậy-ông-đập-lưng-ông.
Nhiều người ngây thơ cứ nghĩ ngồi vào mâm tổng thống nước Mỹ sẽ nghiễm nhiên được hưởng những miếng ngon lành béo bở nhất. Dĩ nhiên điều này chưa hẳn đúng (hoặc sai) hoàn toàn. Mà thực tế mọi chuyện sẽ phức tạp hơn, không đơn giản như từng nghĩ trước đó, thậm chí muốn nuốt được một miếng tử tế cũng sẽ trầy trật, nhiêu khê hơn.
Xứ Mỹ chứ đâu phải nơi rừng rú cờ đến tay ai người nấy phất. Bao nhiêu thứ luật lệ mà một vị tổng thống Mỹ phải tuân thủ. Ở đây có cả một “rừng luật” nhưng không cho phép bất cứ ai (bất luận quyền chức to lớn cỡ nào) được quyền sử dụng “luật rừng”. Hiến pháp Mỹ phép tắc nghiêm minh hẳn hoi đâu vào đấy. Không hề có chuyện tổng thống Mỹ giả mù sa mưa để có thể mập mờ đánh lận con đen với hiến pháp. Dĩ nhiên Tổng thống Trump chẳng phải là một ngoại lệ.
Khái niệm conflict of interest ở Mỹ mâu thuẫn lợi ích, diễn nôm ra có thể hiểu đó là những cám dỗ lạm dụng chức quyền tại một số vị trí trong các guồng máy cơ quan, càng lắm quyền hành càng dễ xảy ra. Nói khác đi conflict of interest là khái niệm nói đến những kẻ cậy quyền thế, lạm dụng cái ghế của mình để lũng đoạn các chính sách hòng đem về những lợi lộc riêng tư cho bản thân. Hiến pháp Mỹ qui định rất rõ, anh có thể ứng cử nhờ vào tiền bạc của bản thân và thế lực bè phái. Tuy nhiên khi anh đắc cử, anh không được phép để cho công ty tư nhân của mình có những liên hệ dính dáng với các hoạt động của chính phủ. Vì (nếu) để các mối quan hệ dây mơ rễ má này nhập nhằng với các hoạt động của chính phủ thì cơ hội lạm dụng chức quyền để đền đáp rất lớ và nguy hiại cho quốc gia. Những hình thức biển thủ của công, dẫn đến những cấu kết bè cánh lũng đoạn sự trong sạch nghiêm minh của chính phủ.
Từ khi đắc cử, Mr. Donald Trump bắt đầu nhận ra nhiều doanh nghiệp do ông làm chủ, tưởng có thể xơ múi được nhiều khoản xà xẻo từ vị trí lãnh đạo cao nhất nước Mỹ; nhưng đây là điều không hề dễ dàng xảy ra như ông vẫn nghĩ. Ông là tổng thống của nước Mỹ, sẽ có nhiều tai mắt và những cơ quan điều tra theo dõi, chiếu cố tận tình các hoạt động làm ăn của ông. Chưa kể chuyện trâu buộc ghét trâu ăn, nhất là Đảng Cộng hòa xưa nay có ưa gì ông đâu. Chẳng nói toạc ra ai cũng hiểu họ đã lầm, đã bị hớ to khi nghĩ chuyện ông tranh cử chỉ là tranh cử cho vui. Ai dè ông tiến rất sâu vào những vòng trong giành được vị trí official nomination của Đảng Cộng hòa. Đến lúc đó người ta mới chột dạ đây không phải chuyện đùa nữa! Sau đó liên tục một chuỗi những sự kiện, hết bất ngờ này đến bất ngờ khác. Cuối cùng may mắn đã đến với ông, hiển nhiên vì tình hình nước Mỹ lúc đó nhóm cử tri bụng ngoài dạ đang nôn nóng chờ đợi một tiếng nói (bắt buộc phải) hoàn toàn mới mẻ (họ mới ưng).
Với khái niệm conflict of interest bàn ở phần trên, ta thấy ngay nếu Mr. Trump muốn giữ cho mình cái thế minh bạch thì nhiều doanh nghiệp của ông phải bán đi, phải sang nhượng, thậm chí phải giải thể; nói tóm lại tất cả những gì do ông đứng tên không thể dính dáng đến các cơ quan công của chính phủ. Các doanh nghiệp do ông làm chủ sẽ bị cấm đụng chạm đến tiền và ngân sách của chính phủ sử dụng cho các kế hoạch chi tiêu công. Ví dụ: Không một công ty nào (bất kể là ký hợp đồng trực tiếp hay chỉ qua môi giới trung gian) làm ăn với chính phủ được phép dính dáng đến các doanh nghiệp của ông. Thậm chí nhân viên của chính phủ, hay của các công ty làm ăn với chính phủ sẽ không được phép nghỉ tại các khách sạn của ông. Vẫn biết là có hóa đơn tử tế hẳn hoi, nhưng hiến pháp Mỹ tuyệt đối cấm những mối quan hệ thuộc loại conflict of interest này để ngăn chặn những cơ hội abuse of power có thể xảy ra!
Tất nhiên không chỉ ngỡ ngàng với chuyện hiến pháp Mỹ có quá nhiều yêu cầu chằng chịt cấm tổng thống “làm kinh tế” với các hợp đồng với chính phủ, chuyện các nhân viên công chức ăn lương chính phủ bị cấm “qua lại” với các doanh nghiệp của tổng thống đã khiến Mr. Trump chợt nhận ra thế kẹt ấy đúng là một vòng kim cô không thể giỡn mặt được. Các doanh nghiệp do các con ông quản lý cũng không thể ngang nhiên thắng thầu (win the big bids) những hợp đồng quốc phòng hoặc những kế hoạch đầu tư cấp quốc gia trị giá tiền tỷ. Bởi búa rìu dư luận và những tai-vách-mạch-rừng, cùng với nhóm lợi ích khác (không ăn được thì phá đám) nấp dưới các mối quan hệ bè phái sẽ chẳng chịu khoanh tay đứng im nhìn ông thao túng, muốn làm gì thì muốn.
Đã thế những tổ chức vô vụ lợi, kể cả những hội từ thiện do ông sáng lập với mục đích gây quỹ (foundation) trong quá khứ (như Quỹ Donald J. Trump Foundation) cũng sẽ được điều tra xem coi có dấu hiệu “áo gấm đi đêm” thậm thụt với các tổ chức mafia hay các thế lực chính trị của nước ngoài. Ở đây ta thấy “ra-đa” của các tổ chức giám sát chính phủ như FBI và CIA, cùng với không ít những cá nhân từng-rất-ghét-ông sẽ sẵn sàng vạch trần những kế hoạch có vẻ tanh tưởi (fishy) mờ ám của ông.
Trên danh nghĩa làm việc thiện với dụng tâm nhân đạo, Quỹ Donald J. Trump Foundation do ông sáng lập hiện đang muốn rút khỏi việc làm thiện nhưng không dễ dàng thực hiện được. Điển hình là văn phòng Tổng chưởng lý New York vừa đưa ra quyết định không cho quỹ này rút lui với lý do đang bị điều tra. Trước đó Tổng thống Trump cho biết mục tiêu đóng cửa tổ chức này vì ông muốn tránh những ngộ nhận dư luận cho rằng ông sẽ lạm dụng chức quyền (nguyên văn): [t]o avoid even the appearance of any conflict with my role as President.
Từ phát biểu trên, rõ ràng Mr. President đang nghĩ tới chuyện biến hóa những kế hoạch hoạt động kinh doanh của mình, giống như ông sẽ khoác lên người bộ da kỳ nhông để có thể thay đổi màu sắc sao cho phù hợp với cảnh trí môi trường chung quanh. Nếu không có tư tưởng đó, ông chẳng cần gì phải quanh co nói trại đi (nguyên văn): I have decided to continue to pursue my strong interest in philanthropy in other ways.
Trước đó không ai nghĩ Mr. Trump sẽ đắc cử nên họ không quan tâm gì nhiều đến chuyện ông sở hữu một hệ thống kinh doanh khổng lồ trên hành tinh này. Chỉ có những tay mafia đầu nậu đã hí hửng vui mừng vì cứ nghĩ một khi ông đắc cử thì họ tha hồ trúng thầu những chương trình béo bở, tha hồ hốt bạc. Nhưng khi Mr. Trump đắc cử, thiên hạ bắt đầu nhao nhao lên, bàn tán chỉ trỏ loạn xạ về các doanh nghiệp của ông và của các con ông, (his web of global business interests, as well as those of his children, who are part of his transition team, potentially pose serious conflicts when he assumes office).
Để né tránh những búa rìu dư luận, ông đã bàn giao nhiều tập đoàn lại cho hai con trai của mình là Eric và Donald Jr. Dĩ nhiên các hoạt động này (cùng với) những uẩn khúc thậm thụt bên trong khó lọt qua mắt những kẻ không mấy ưa gì cha con ông. Tất nhiên người Mỹ sợ cảnh một-người-làm-quan-cả-họ-được-nhờ (như cách nói của người Việt mình) nên họ nhất định sẽ chú ý đến ông nhiều hơn.
Quỹ Donald J. Trump foundation thực ra đã gặp rắc rối từ mùa thu năm 2016 khi văn phòng Tổng chưởng lý New York đình chỉ hoạt động của quỹ này với lý do không có giấy phép gây quỹ công cộng công khai (since it had not obtained the proper certification to solicit money from the public) song vẫn tiến hành các hoạt động gây quỹ cho các hoạt động chính trị. Vụ này xảy ra khi cuộc điều tra xoay quanh chuyện quỹ này hiến $25.000 cho Tổng chưởng lý bang Florida là bà Pam Bondi. Dĩ nhiên Mr. Trump và bà Bondi đã chối phắt chuyện làm sai trái này và nói rằng đây là một lỗi phạm do thư ký gây ra. Mr. Trump đồng ý nộp phạt cho sở thuế IRS số tiền phạt $2.500 vì đã vi phạm luật cấm các tổ chức từ thiện không được phép donate tiền cho các hoạt động chính trị. Bản thân Mr. Trump sau đó phải trả đủ cho quỹ này số tiền $25.000.
Không ai biết tại sao Mr. Donald Trump muốn đóng cửa Quỹ Donald J. Trump foundation trong vội vã. Người ta chỉ biết vụ tháo khoán này hiện đang không suôn sẻ dễ dàng gì. Theo lời bà Amy Spitalnick thư ký phụ trách trả lời báo chí của văn phòng Tổng chưởng lý New York quỹ này đang bị điều tra nên không thể đóng cửa được. Theo hồ sơ khai thuế với IRS (form 990 IRS) năm 2015 quỹ này có số tài sản lên đến hơn 1.1 triệu Mỹ kim.
Đó chỉ là một vụ nhỏ trong nhiều vụ khác hứa hẹn những pha tranh cãi hấp dẫn sau này. Dĩ nhiên một hệ thống quan hệ vòi bạch tuộc rộng lớn với giới đầu tư Mỹ, các tay trùm mafia, các mối quan hệ phức tạp với các tổ chức tài phiệt nước ngoài… không thể gạt bỏ khả năng Mr. Trump và các chiến hữu của ông không có những mối quan hệ ngấm ngầm bàn soạn từ lâu. Tuy nhiên để thực hiện được các bước móc ngoặc cấu kết ấy một cách thành công, những bộ óc siêu việt dày dạn kinh nghiệm này buộc phải ráo riết nghĩ ra cách tốt nhất.
Về mặt này người ta không cần lo lắng hộ cho một Mr. Trump lão luyện. Với bề dày kinh nghiệm biết rõ luật và giỏi lách luật, Mr. Trump sẽ không băn khoăn lắm về chuyện người ta chỉ vào mặt ông rồi nói: Ông đã có tội, tội rất nặng bởi yếu tố tri-pháp-phạm-pháp. Thay vào đó Mr. Trump sẽ chỉ cười khẩy? Ông biết rõ luật nên chuyện “cố tình phạm luật” sẽ được ông cãi phăng đi? Cần thiết sẽ đổ tội, đổ thừa cho ai đó? Rồi chỉ cần nhẹ nhàng nói câu rất nổi tiếng của mình: You’re fired!
Vâng. Chắc gì đắc cử đã là điều may mắn cho Mr. Trump? Chưa đến ngày ông nhậm chức nhiều người đã nhìn thấy những rắc rối cho công việc kinh doanh của ông. Dĩ nhiên nước Mỹ dẫu sao vẫn là mảnh đất của nhiều thương vụ béo bở. Nội các của ông bao gồm những nhà tài phiệt, nhiều hơn các chính khách thuần túy. Mà dù có là các chính khách được chọn đi chăng nữa, như Cựu thống đốc bang Texas Rick Perry, thực ra cũng chỉ là một chính khách có quan hệ với các mạng lưới networking thuần túy tài phiệt. Vì thế chuyện “chia chác” các khoản bổng lộc từ những hợp đồng có giá trị lớn giữa chính phủ (do ông và nội các của ông sắp xếp) với các công ty tập đoàn xem ra không thể không hấp dẫn.
Vấn đề còn lại Mr. Trump và nội các của ông phải tổ chức sao cho thật chặt chẽ để qua mặt giới điều tra. Dĩ nhiên với khả năng phù thủy và tài biến hóa, giới tài phiệt sẽ không ngây ngô đến nỗi để cho kẻ khác có thể túm gáy họ một cách quá dễ dàng. Trên lý thuyết là vậy. Song thực tế đôi khi chỉ cần một sơ xuất nhỏ, bứt dây động rừng, chuyện gì cũng có thể xảy ra.
Có lẽ Mr. Trump đang từ từ hiểu ra Bạch cung không phải là miếng thịt tươi ngon để ông (và các con) sẽ tha hồ muốn làm gì thì làm. Ở Mỹ có cái hay là nếu anh làm quan to mà phạm pháp, dù số tiền không to, vẫn đủ để cơ quan chức năng có đủ chứng cứ điều tra xét xử. Có khi chỉ là vài chục ngàn Mỹ kim, các cơ quan chức năng (trong quyền hạn của họ) có đủ thẩm quyền hạch hỏi Mr. Trump, nếu cần thiết sẽ khởi kiện các thủ tục tố tụng hình sự, trong đó có cả khả năng truất phế (impeachment).
Chợt nhớ Mark Twain đã nói một câu rất chí lý: If you tell the truth, you don’t have to remember anything. Nếu anh nói thật, anh sẽ chẳng cần phải ghi nhớ bất cứ điều gì cả. Mong thay trong tương lai Mr. Trump sẽ chẳng phải nhọc công ghi nhớ điều gì, vì những gì ông nói sẽ luôn luôn đúng với sự thật. Còn không thì… sẽ mệt cho ông ta đấy!
Nguyễn Thơ Sinh
