Có lẽ chưa nơi nào mà việc ông Trump muốn xây một bức tường với Mexico gợi cho người ta những ký ức không vui nhiều bằng tại Berlin. Những ký ức đó đã là động lực dẫn đến việc tuần trước hàng ngàn người dân Berlin tụ tập dưới trời lạnh băng giá tại Khải Hoàn Môn khổng lồ Brandenburg Gate, nơi mà bức tường Berlin được dựng trước đây, để phản đối dự án xây bức tường dọc theo biên giới với Mexico của ông Trump cũng như là quyết định nay bị tòa án tạm hoãn thi hành cấm công dân thuộc bảy nước đa số là Hồi Giáo nhập cảnh vào nước Mỹ.

“Chúng tôi đã có một bức tường tại đây, chia Berlin ra làm đôi. Chúng tôi biết những bức tường nó chia rẽ người ta đến mức nào,” một người biểu tình nói với phóng viên tờ Christian Science Monitor trong lúc đám biểu tình vừa đi vừa ca trên đường tiến tới tòa Ðại Sứ Hoa Kỳ.

Dựa trên kinh nghiệm lịch sử của mình với bức tường đã nằm sừng sững trong suốt 28 năm tại Berlin, nhiều người Ðức thấy những lời nói của ông Trump về một bức tường như vậy thật là khó chịu. Ðứng trước một phong trào dân túy cực hữu đang gia tăng tại Ðức và nhiều nơi khác ở Châu Âu cũng như là những hàng rào tương tự được dựng lên tại nhiều nơi để ngăn chặn làn sóng di dân, họ cảm thấy chúng biểu tượng cho một sự đóng cửa tổng quát đối với những văn hóa và tư tưởng mới.

“Tường tạo ra sự cô lập và kỳ thị,” đó là nhận định của đô trưởng Berlin, ông Michael Muller, sau khi ông Trump đưa ra sắc lệnh xây bức tường cách ly với Mexico chỉ chưa đầy một tuần sau khi nhậm chức. Và ông viết thêm, “Vào lúc này, vào lúc mở đầu của thế kỷ thứ 21, chúng ta không thể chỉ đơn giản từ chối không chấp nhận nó khi mà tất cả những kinh nghiệm lịch sử của chúng ta bị bỏ không thèm ngó đến bởi dân tộc mà nhờ họ chúng ta có tự do, dân tộc Mỹ.”

Theo giám đốc tổ chức thiện nguyện Berlin Wall Foundation Axel Klausmeier thì một trong những bài học lớn nhất mà người ta học được từ bức tường Berlin là “không một bức tường nào có thể kéo dài một cách vĩnh cửu.” Bức tường có thể cho một giải đáp ngắn hạn nhưng về lâu về dài không hữu hiệu gì trong việc ngăn chặn nhưng người di dân nếu họ muốn đến. Và ông Klausmeier đưa ra một lời mời sẽ dẫn ông Trump đi tham quan bức tường Berlin mà nay chỉ còn lại vài mảnh dọc theo thành phố Berlin trong trường hợp ông Trump quyết định có đến thủ đô của nước Ðức. Ông Klausmeier nói: “Có thể rằng ông ta sẽ bị hấp dẫn bởi mô hình lịch sử này.”

Tuy nhiên Joerg Forbrid, một nhà nghiên cứu cao cấp về Trung và Ðông Âu cho viện nghiên cứu German Marshall Fund cảnh cáo rằng không nên quá lạm dụng sự so sánh lịch sử giữa bức tường Berlin và bức tường mà ông Trump dự tính xây dọc theo biên giới Mexico: một cái để ngăn chặn người ta trốn ra và một cái để giữ không cho người ta vào. Mặc dù vậy theo ông Forbrid, bức tường Berlin là một bằng chứng mạnh mẽ cho thấy sự vô hiệu của những bức tường như vậy trong việc hoàn thành mục tiêu người ta muốn, nhất là nếu đứng trước những đối kháng mạnh mẽ. Theo ông Forbrig, “Những người nào nhất định muốn thoát ra thì sẽ tìm thấy đường tuy rằng nhiều khi với những nguy cơ rất lớn. Ước muốn của con người muốn vượt qua sự ngăn cách nhân tạo thì mạnh hơn và lớn hơn bất kỳ một thứ bê tông nào mà người ta có thể tạo ra.”

Và ông cũng đặt vấn đề là làm sao một bức tường dọc theo biên giới với Mexico có thể ngăn chặn việc di dân bất hợp pháp khi mà theo Twe Research Center có đến 50% những người di dân bất hợp pháp nhập cảnh Mỹ qua con đường hợp pháp tỷ như các chiếu khán du học hoặc là du lịch.

Theo ông Jochen Staadt, giáo sư về sử nước Ðức tại viện đại học Berlin Tự Do (Free University Berlin): “Một bức tường không ngăn chặn được người ta muốn tự do, muốn có một cuộc sống tốt hơn và tìm cách có một đời sống mới tại một nơi mà người ta nghĩ là tốt hơn quê hương mình.”

Giáo Sư Staadt chỉ ra các sinh viên của trường đại học ông đã giúp như thế nào những người dân Ðông Ðức tìm cách ra khỏi Ðông Berlin trong những ngày đầu khi bức tường mới được xây, chẳng hạn giúp họ “lấy thông hành Thụy Sĩ hoặc là đào đường hầm.”

Bức tường ông Trump định xây là tăng thêm vào số 652 dặm hàng rào kẽm gai vốn đã chạy dọc theo biên giới với Mexico và chắc chắn cũng sẽ gặp phải những chống đối gay gắt tương tự.

Bức tường mà ông Trump muốn xây chỉ là triệu chứng của một hiện tượng trong đó người ta nghĩ rằng đóng cửa xã hội mình sẽ giúp cho người ta giải tỏa được cảm giác bị đè bẹp bởi sự cởi mở dẫn đến việc du nhập tràn ngập những con người, tư tưởng, và tôn giáo mới vào trong xã hội mình. Ðây là một hiện tượng không chỉ thuần túy xảy ra tại Mỹ. Thành ra theo Giáo Sư Forbrig: “Phong trào chống Hồi Giáo tại Ðức, Brexit tại Anh hay là Front National tại Pháp, tất cả cũng chẳng khác gì với những gì ông Trump vẫn nói và nay đang làm. Nó đều là xung động cô lập hóa. Tường và lệnh cấm nhập cảnh chỉ là những triệu chứng của một căn bệnh xã hội chung.”
Lê Mạnh Hùng