Ngày 30/05/2013, nghệ sĩ ly khai Trung Quốc Ngải Vị Vị trở lại Châu Âu với loạt tác phẩm mới, được trưng bày tại triển lãm nghệ thuật Biennale Venise lần thứ 55 với chủ đề trung tâm « Đồng tiền vua, những thảm kịch và sự hủy diệt ». Bản thânNgải Vị Vị không sang được Ý, vì hộ chiếu bị nhà cầm quyền tịch thu, nhưng một lần nữa môn nghệ thuật sắp đặt - lấy mình làm trung tâm gây khuấy đảo của ông - lại đưa công chúng đến với một giai đoạn rất kịch tích trong cuộc đời người nghệ sĩ : 81 ngày bị giam giữ trong một nhà tù bí mật ở Bắc Kinh.
Khách xem triển lãm bước vào nhà thờ Saint-Antonin tao nhã của thành phố Venise ắt hẳn sẽ ngạc nhiên khi thấy sáu hộp sắt gỉ lớn, có chiều cao một mét rưỡi, dài ba mét rưỡi. Đưa mắt nhìn qua các khe nhỏ, người xem có thể thấy bên trong những hộp kim loại đó những cảnh tượng tái hiện như thực các hoạt động chủ yếu của tù nhân đặc biệt Ngải Vị Vị trong gần ba tháng bị giam cầm hồi giữa năm 2011, đúng vào thời điểm tại Trung Quốc bắt đầu lan tỏa những lời kêu gọi cách mạng mang hương vị Hoa nhài.
Trưng bày tác phẩm của Ngải Vị Vị tại nhà thờ thánh Antonin mang tên S.A.C.R.E.D. Đây là sáu chữ đầu tượng trưng cho sáu hoạt động tiêu biểu trong thời gian Ngải Vị Vị bị biệt giam : Supper (Ăn), Accusers (Thẩm vấn), Cleansing (Tắm), Ritual (Đi bộ), Entropy (Ngủ) và Doublt (Đi vệ sinh).
Những cảnh tượng nói trên chắc chắn là một điều quá đỗi bình thường đối với nhiều người, nếu như không có sự hiện diện thường xuyên của hai người lính gác, không rời mắt khỏi người tù nổi tiếng một giây nào, kể cả khi ông ta làm những việc thầm kín nhất.
Theo người tổ chức cuộc trưng bày, 81 ngày bị giam cầm trong những điều kiện hết sức đặc biệt kể trên « đã gây những tổn thương sâu xa đối với Ngải Vị Vị, và ông ấy thấy cần phải tống ra ngoài hết thảy những thứ đó ». Cuộc trưng bày kể trên, như vậy, là « một cuộc tìm lại bản sắc của một con người ».
Ngải Vị Vị ra album nhạc rock đầu tiên
Song song với tác phẩm vừa ra mắt tại Venise về câu chuyện 81 ngày trong nhà tù bí mật, Ngải Vị Vị còn dấn thân vào một thể loại nghệ thuật mới : nhạc rock. Ngày 22/05 vừa qua, clip nhạc mang tên « Hài kịch Thần thánh » (lấy lại tên trường ca nổi tiếng về địa ngục của đại thi hào Ý Dante), với bài hát mở đầu mang tựa đề « Dumbass » (Kẻ xuẩn ngốc), đưa cư dân mạng đến gần hơn với những gì ông trải nghiệm trong 81 ngày đó.
Video clip dựng lại những cảnh y như thực trong thời gian ông bị giam giữ, với cảnh tượng đầu tiên là hình ảnh người tù đầu chùm kín trong một chiếc túi có chữ « nghi phạm ».
Ngải Vị Vị kể lại : hai người lính gác liên tục có mặt sát cạnh ông với khoảng cách chưa đầy 80 centimet, mỗi khi ông tắm, chắc họ phải hết sức khó chịu, nhưng đây có lẽ là thời điểm duy nhất mà họ được thư giãn, vì không bị camera ghi hình.
Ở một khoảng cách hết sức gần trong một thời gian liên tục như vậy, trong quan hệ giữa người tù và các lính gác diễn ra những điều kỳ lạ. Ngải Vị Vị hiểu rằng, đối với những lính gác, âm nhạc là phương tiện duy nhất để giúp họ vượt qua khoảng thời gian lê thê nhàm chán.
Câu nói đầu tiên của họ với ông là để đề nghị ông hát cho nghe và họ thường xuyên bí mật yêu cầu ông điều này. Vào lúc đó, Ngải Vị Vị không hề muốn hát, và ông cũng nhận ra rằng, cho đến giờ những bài hát duy nhất mà ông thuộc là « các bài hát cách mạng », « những bài hát đỏ » ông và rất nhiều người thế hệ ông đã từng hát thời trẻ. Và như vậy, Ngải Vị Vị nhận ra rằng sáng tác ca khúc, đối với ông, chính là một cách thức để phá vỡ tình trạng mà ông vừa ý thức được trong thời gian bị giam giữ.
Nhà nghệ sĩ ly khai tâm sự, ông đã nghĩ ngay sẽ làm album này sau khi được trả tự do, nhưng ông trở nên trễ nải, vì thiếu tự tin. Chính nghệ sĩ rock Zuoxiao Zuzhou (Tả Tiểu Tổ Chú) đã thúc đẩy ông hoàn thành clip « Hài kịch Thần thánh ». Ngải Vị Vị đã sáng tác lời của 9 bài hát trong vòng một tuần, còn âm nhạc do Tả Tiểu Tổ Chú thực hiện.
Chương trình ghi hình và ghi âm được tiến hành trong 10 tiếng đồng hồ trong một studio rất tồi tàn nằm dưới hầm, không khí không đủ để thở. Nhưng chất lượng của clip không phải là điều Ngải Vị Vị quan tâm hàng đầu, điều chủ yếu ông muốn là tác phẩm của mình truyền đi một sự thật và buộc họ - tức những người phụ trách ngành an ninh Trung Quốc - phải hiểu rằng Ngải Vị Vị vẫn tồn tại.
Thế giới 81 ngày tù của Ngải Vị Vị qua clip vừa hết sức hiện thực, lại đầy tưởng tượng. Những sinh vật không thể thiếu trong clip là con lạc đà không bướu vùng núi Nam Mỹ lai với loài dê thảo nguyên Mông Cổ (« Caonima » – phát âm nghe như một tiếng chửi) và những con cua (« Hexia » phát âm giống chữ « Hài hòa »/học thuyết hài hòa chính thống) – các chơi chữ nhạo báng nhằm vào chế độ độc đảng tại Trung Quốc.
Thực ra clip kể trên không phải là cuộc lấn sân đầu tiên của Ngải Vị Vị sang lãnh địa âm nhạc. Cuối năm ngoái, vào lúc phong trào Gangnam Style tràn đi khắp thế giới, Ngải Vị Vị đã tự tạo ra một phiên bản tiếng Trung và nhảy Gangnam với động tác hất tung chiếc còng số tám.
DRLời hát Gangnam của Ngải Vị Vị, chuyển sang tiếng Trung thành « Caonima ! », trở thành một đòn vỗ mặt nhắm vào giới cầm quyền. Clip về điệu Gangnam này ngay sau đó đã bị ngăn chặn trên các mạng tại Trung Quốc. Còn lần này thì chính Ngải Vị Vị trở thành người sáng tác.
Trong clip về 81 ngày ở tù của nhà nghệ sĩ ly khai có cả các mỹ nữ… Những người lính gác hỏi ông : Phụ nữ phương Tây như thế nào ?... Đây là những giây phút đầu tiên ông cảm thấy hơi thở con người hiện hữu trong phòng giam. Những người lính gác chia sẻ với ông về các mong muốn riêng tư, về cuộc sống của họ ...
Ngải Vị Vị hình dung ra cuộc sống của những người lính rất trẻ, 19-20 tuổi, sống tách biệt khỏi thế giới bên ngoài, chỉ làm mỗi nhiệm vụ là canh chừng ông. Ba năm liền họ phải sống khép kín trong khu nhà tù, để rồi sau đó, khi hết nghĩa vụ trở lại ngôi làng nhỏ bé xa xôi nào đó của họ, họ sẽ không hiểu thế nào là Bắc Kinh …
« Ai Weiwei Never Sorry »
Vào năm ngoái, trong thời gian Ngải Vị Vị bị chính quyền Trung Quốc hành lên hạ xuống trong vụ án quy tội công ty của vợ ông trốn thuế, một bộ phim tài liệu về cuộc đời nghệ sĩ ly khai đã được thực hiện. Bộ phim « Ai Weiwei : Never Sorry / Ngải Vị Vị không bao giờ xin lỗi », của nữ nhà báo Mỹ Alison Klaymen, cho thấy hành trình đấu tranh vì quyền con người và dân chủ của nhà nghệ sĩ đa tài, đặc biệt bắt đầu với sự dấn thân của ông trong việc phơi bày những sự thực về thiệt hại của thảm họa động đất tại Tứ Xuyên năm 2008, mà chính quyền cố sức che giấu.
Trong vòng một năm, với sự hỗ trợ của một nhóm nhỏ cộng tác viên, ông đã lập được danh sách của những người thiệt mạng. Để tưởng nhớ các nạn nhân của thảm họa, Ngải Vị Vị đã sáng tác « Remembering », một tác phẩm sắp đặt đầy ấn tượng, với 9.000 chiếc cặp sách học sinh với đủ sắc màu được trưng bày tại Nhà nghệ thuật Munich (Đức). Vào thời điểm đó, nhà nghệ sĩ phản kháng đã phải trả giá cho cuộc truy tìm sự thực : ông bị một công an đánh trọng thương.
Bộ phim tài liệu « Ai Weiwei, Never Sorry », theo một số bình luận, không chỉ truyền lại những gì hết sức hấp dẫn, sống động trong cuộc đời nhà nghệ sĩ tài ba chọn thái độ đương đầu trực diện, khiêu khích toàn bộ hệ thống quyền lực để khẳng định quyền tự do sáng tạo, tự do ngôn luận, bộ phim còn phác họa được cả phần bóng tối trong con người ông, nhiều nghịch lý trong ông, đặc biệt là quan hệ nhiều khi mang tính nước đôi của ông với chính quyền.
Trở lại với clip Hài kịch Thần thánh, cũng phải nói rõ là, trong thời gian 81 ngày bị cầm tù, Ngải Vị Vị không bị tra tấn hay hành hạ thể xác. Trả lời phỏng vấn của AFP, tác giả clip Hài kịch Thần thánh ghi nhận rằng « còn có bao nhiêu tù nhân chính trị tại Trung Quốc bị giam giữ trong những điều kiện tồi tệ hơn ông ».
Dù sao, với album âm nhạc đầu tiên về các trải nghiệm đặc biệt trong một nhà tù đen ở Bắc Kinh, nhà nghệ sĩ sắp đặt, nổi tiếng với các tác phẩm khiêu khích và khuấy đảo, một lần nữa lại hướng ngón tay bỉ báng nhằm thẳng vào các đại diện của chế độ toàn trị.
Source: RFI
