Hoa Kỳ là Quốc Gia Mắc Nợ? Đáng Lo mà chưa Đáng Sợ
Trong cuộc tranh luận hiện nay về ngân sách liên bang, báo chí cứ nhắc đến gánh nợ quá cao của nước Mỹ, giờ đã mấp mé 20 ngàn tỷ đô la - và sẽ còn tăng. Tình hình rồi sẽ ra sao?...
Hoa Kỳ là siêu cường có sức mạnh kinh tế và quân sự đứng đầu thế giới nên cũng chịu gánh nặng cho hai sức mạnh đó. Nhu cầu chi tiêu quốc phòng và tiền lời cho các khoản nợ là gánh nặng tiêu biểu nhất. Nhưng phải chăng vì vậy mà Hoa Kỳ sẽ bị suy yếu như nhiều nước mắc nợ khác, điển hình là Nhật Bản và Trung Quốc? Câu giải đáp sẽ thuộc phạm vi kinh tế, nhưng còn đi xa hơn vậy. Xin hãy nói về kinh tế trước.
Được gọi là công trái, hay nợ của công quyền, gánh nợ của Chính quyền Liên bang Hoa Kỳ lên tới 20 ngàn tỷ Mỹ kim, nhưng bên trong có 5,5 ngàn tỷ (27%) là do các cơ quan liên bang cho nhau vay. Số sai biệt, 14,5 ngàn tỷ, mới là “món nợ công chúng”, debt held by the public. Món nợ thuần này lại được phân giải làm hai loại: nợ ngoại quốc và nợ trong nội bộ Hoa Kỳ. Nợ ngoại quốc là khi giới đầu tư của nước ngoài cho Chính phủ Mỹ vay tiền, khoản nợ đó chi bằng 42% của “nợ công chúng”. Nhiều người thiếu am hiểu cứ sợ Trung Quốc là chủ nợ của nước Mỹ nên có thể dùng khoản nợ đó làm võ khí tài chánh để đạt mục tiêu chính trị.
Sự thật thì khối nợ ấy của Tầu cũng nhỏ, chỉ ở khoảng một ngàn 150 tỷ, thua khoản nợ của nước Nhật cho Mỹ vay và năm qua, Bắc Kinh đã từng bán khoản nợ ấy ra ngoài mà không làm thị trường tài chánh Hoa Kỳ bị rúng động. Đấy chỉ là kho đạn giấy!
Nhưng khối công trái quá lớn của Mỹ quả là có vấn đề.
Năm 2012, ba kinh tế gia Carmen Reinhart, Vincent Reinhart và Kenneth Rogoff (xin gọi tắt là RRR) đã nghiên cứu tình hình nợ nần của 26 nền kinh tế lớn trên thế giới từ năm 1800 đến 2011 để cảnh báo rằng nếu công trái cao quá 90% sản lượng thì kinh tế có thể bị tăng trưởng thấp hơn. Vì khoản nợ của Mỹ nay đã lên tới 106% Tổng sản lượng GDP nên ai cũng nói tới lời cảnh báo của các kinh tế gia RRR.
Chúng ta cần tìm hiểu tương quan nhân quả của hai khái niệm: gánh nợ cao là nguyên nhân của tăng trưởng thấp, hay ngược lại, vì tăng trưởng thấp mà quốc gia mắc nợ nhiều hơn? Ta chưa có câu trả lời dứt khoát vì qua 10 công trình nghiên cứu bằng kinh toán học do bộ ba RRR khảo sát, có ba trường hợp tăng trưởng thấp mới dẫn đến nợ cao và bảy công trình kia lại kết luận ngược: nợ cao làm giảm đà tăng trưởng. Khó hiểu!
Kinh tế học nhập môn dạy là Chính quyền đi vay khi bị bội chi ngân sách, chi nhiều hơn số thu nhờ thuế khóa. Khi đi vay thì ngân sách phải trả tiền lời, nếu công trái tăng thì tiền lời cũng tăng và khoản chi đó làm chính quyền không dùng vào việc có thể đem lại lợi ích kinh tế cao hơn. Câu hỏi đáng quan tâm hơn sẽ là: nếu chính quyền không thu đủ thuế để trả nợ thì sao? Người ta gặp rủi ro trễ nợ, vỡ nợ và nguy hiểm nhất là bị phá sản.
Chuyện nợ nần của Hoa Kỳ chưa tới độ nguy kịch đó. Tiền lời đi vay chỉ chiếm 6% của ngân sách liên bang hiện nay và dù có tăng thì cũng chưa thể dẫn tới tình trạng vỡ nợ, hoặc phá sản.
Nhưng, kinh tế cũng là chính trị, nếu Quốc hội không cho phép vay thêm, tức là nâng mức vay tối đa, thì quốc gia có thể rơi vào tình trạng “vỡ nợ kỹ thuật” hay technical default. Nước Mỹ không vỡ nợ, nhưng có thể mất điểm tín nhiệm trên thị trường trái phiếu và phải trả phân lời cao hơn khi Quốc hội không nâng trần nợ làm Chính quyền Liên bang phải đóng cửa dăm ba ngày. Chuyện ấy đã xảy ra năm 2011 và nhất thời tạo ra tâm lý khủng hoảng nhờ sự tố giác của các chính khách. Rồi thôi! Nước Mỹ chưa vỡ nợ, chưa chết….
Bây giờ, ta lật qua một trang khác của ngân sách liên bang.
Đấy là một bảng kết toán chi tiêu chia làm ba loại: các khoản dự chi bắt buộc, dự chi nhiệm ý và tiền lời (thuần) phải thanh toán. Dự chi bắt buộc là các mục chi đã được quyết định từ nhiều năm trước, như An sinh Xã hội Social Security, Bảo dưỡng Y tế Medicare và các chương trình trợ cấp lợi tức. Dự chi nhiệm ý là các khoản chi được thảo luận và biểu quyết hàng năm. Còn tiền lời thuần là kết số của các khoản lời phải trả trừ đi các khoản tiền lời thu vào.
Ta nên chú ý đến yếu tố “dự chi” - dự trù chi tiêu - và các cuộc tranh luận trên chính trường thường tập trung vào các khoản dự chi nhiệm ý được biểu quyết hàng năm. Đa số tới 56% ngân sách liên bang Mỹ là các khoản “bất khả xâm phạm”, dự chi bắt buộc. Các khoản nhiệm ý trị giá một ngàn 200 tỷ cho tài khóa 2016 lại mất hơn phân nửa cho ngân sách quốc phòng, một yêu cầu khác cho sức mạnh quân sự của nước Mỹ. Chúng ta bước qua lãnh vực ngoài kinh tế…
Quốc hội Mỹ có cơ quan Congressional Budget Office chuyên nghiên cứu về ngân sách và nhiều lãnh vực tài chánh khác với dự đoán làm nền tảng cho các quyết định của Quốc Hội. Nói đến dự chi ngân sách, những ai theo dõi đều thấy CBO thường dự đoán sai, nói cho nhẹ là thiếu chính xác, khi thì về các khoản dự thu thuế khóa khi thì về dự chi. Bài này không đi vào chi tiết chuyên môn của cách CBO dự phóng, nhưng chú ý tới sự kiện CBO vừa dự đoán bội chi ngân sách liên bang sẽ tăng từ 2,9% Tổng sản lượng GDP cho tài khóa 2019 lên 5% GDP cho tài khóa 2027. Lý do là mức tăng quá mạnh của hai mục chi về An sinh Xã hội và Y tế, khiến 10 năm nữa khoản nợ công chúng của chính quyền liên bang sẽ lên tới 25 ngàn tỷ: tăng một phần tư trong 10 năm.
Cũng theo dự báo đó của CBO, tiền lời trung bình của nhiều khoản nợ có hạn kỳ dài ngắn khác nhau sẽ là 3,4% vào năm 2017.
Nhớ tới những dự đoán sai của CBO, ta nên tự nêu câu hỏi rằng nếu lãi suất hay phân lời lại cao hơn số trung bình 3,4% nói trên thì chuyện gì xảy ra? Tiền lời cao hơn sẽ thu hẹp khả năng dự chi nhiệm ý, nghĩa là sẽ giảm các mục chi về quốc phòng. Về chuyên môn thì mỗi khi lãi suất tăng 50 điểm căn bản (0,50%) thì số chi nhiệm ý sẽ giảm 10% vào năm 2017!
Viễn ảnh chi thu của Hoa Kỳ quả lá đáng quan tâm vì ảnh hưởng đến khả năng bảo vệ sức mạnh của siêu cường, trong kịch bản “bình thường” là không lãnh thêm một trận chiến khác! Vì vậy, nghiên cứu về ngân sách Hoa Kỳ cũng là tìm hiểu về sức mạnh của nước Mỹ.
Và Chính quyền chỉ có hai giải pháp, tiếp tục tăng chi và đi vay với tiền lời thanh toán sẽ gia tăng; hay tăng thu bằng giải pháp tăng thuế. Cuộc tranh luận về việc giảm thuế của Chính quyền Donald Trump nằm trong khung cảnh đó.
Khi nhắc tới dự báo tăng chi của CBO cho hai mục bắt buộc là An sinh và Y tế, ta cũng không quên hiện tượng lão hóa dân số với thế hệ “hậu chiến” – sinh từ 1946 tới 1964 – sẽ ào ạt về hưu và cần nhiều dịch vụ hơn mà lại đóng góp ít hơn cho ngân sách.
Nhưng người ta còn một cách khác để lượng giá khả năng tăng chi của nước Mỹ: không căn cứ trên lợi tức hàng năm, thí dụ như tính bằng Tổng sản lượng GDP, mà so sánh với tài sản (hay tích sản, nói theo ngôn từ kế toán”. Tài sản là nguồn tài nguyên mà quốc gia có thể sử dụng để trang trải nhu cầu chi tiêu. Nguồn tài nguyên đó có thể là tài sản thuần của các gia đình (household networth) như nhà cửa, đất đai và trị giá cổ phiếu hay chứng khoán, lên tới gần 90 ngàn tỷ. Nhưng nguồn tài nguyên đó còn có nhiều loại tiềm ẩn, có khả năng khai thác hay sử dụng khi cần. Thí dụ dễ hiểu là trữ lượng dầu khí nằm dưới lòng đất, thay vì kết toán tài sản của các gia đình.
Nếu theo tiêu chuẩn nợ nần so với lợi tức (hay GDP), Hoa Kỳ không đến nỗi tệ và khá hơn Nhật Bản, Hy Lạp, Ý, Bồ Đào Nha, Singapore và Vương quốc Anh. Nếu so nợ nần với tài sản thì Hoa Kỳ vẫn còn rất mạnh – và khả năng đi vay rất nhiều – vì giàu gấp ba lần rưỡi quốc gia đứng hạng nhì là nước Nhật: tài sản của Nhật trị giá khoảng 24 ngàn tỷ đô la. Con số của Tầu thì khó ai biết vì là bí mật quốc gia và có cái dạng của một sợi dây thung!
Chính là cách nhìn rộng mở như vậy mới khiến người ta hiểu rằng chuyện nợ nần của Mỹ là đáng quan tâm, nhưng chẳng vì vậy mà lại thu hẹp khả năng kinh tế của siêu cường này.
Siêu cường Hoa Kỳ còn có một thế mạnh khác là… siêu ngoại tệ. Đồng bạc Mỹ là ngoại tệ được các nước sử dụng phổ biến nhất nên họ tồn trữ tài sản bằng Mỹ kim và Hoa Kỳ vẫn còn khả năng…. đi vay thiên hạ nhiều hơn các nước khác! Vì sao lại có chuyện bất công ấy?
An ninh và kinh tế thế giới cho thấy thị trường Hoa Kỳ vẫn là hầm an toàn nhất cho tư bản của các nước. Họ chẳng có giải pháp nào khá hơn khi nhìn vào Liên u và sự bất trắc của khối Euro. Liên bang Nga thì chưa ra khỏi khủng hoảng vì nạn dầu khí sụt giá. Nhật Bản là xứ giàu có mà mắc nợ nhiều nhất. Ấn Độ vẫn chỉ là một nước nghèo, dù có đà tăng trưởng cao. Thị trường Trung Quốc thì còn thiếu an toàn hơn vậy, với đà tăng trưởng suy giảm, trái bóng địa ốc sẽ bể và nền kinh tế quá lệ thuộc vào xuất cảng.
Giới đầu từ mà nhìn quanh thì cũng vẫn thấy thị trường Mỹ là an toàn, và quá sâu rộng nên có thể tiếp nhận cả trăm tỷ ra vào hàng ngày hàng giờ. Dù có ghét thì chọn mặt gửi vàng cho cái xứ đáng ghét này vẫn là tốt hơn cả! Khi bất ổn gia tăng thì quy luật nước chảy chỗ trũng sẽ tiếp tục: đem tiền cho Mỹ vay là giải pháp phổ biến cho các nước….
Hàng ngày, chúng ta cứ nghe báo chí bình luận về gánh nợ của Hoa Kỳ. Nhưng bài báo ngay bên cạnh ở trang nhất lại nói đến viêc hạm đội Mỹ đang rẽ sóng ở nhiều nơi trên mặt địa cầu. Khu vực nào cũng cần sức mạnh bảo an của Mỹ và khi dân Mỹ cũng thấy ra nhu cầu đó, thì việc tăng chi hay tăng thuế để duy trì ngân sách quốc phòng vẫn sẽ được giải quyết, dù bất cứ đảng nào kiểm soát Hành pháp và Lập pháp Hoa Kỳ.
Đấy cũng là một cách nhìn về khả năng vay mượn của Hoa Kỳ và về nạn bội chi ngân sách. Không chỉ có chuyên môn kinh tế mà còn có địa dư chính trị và an ninh quân sự….
Nguyễn Xuân Nghĩa
