Các tuần lễ vừa qua không phải là thời gian thuận lợi cho các cơ sở truyền thông lớn trên mạng Internet như Facebook, Google và Twitter. Mark Zuckerberg, người sáng lập Facebook, khẳng định là sau cuộc bầu cử  năm ngoái "thật điên rồ" khi cho là doanh nghiệp của ông có ảnh hưởng đến vụ bầu cử. Nhưng Sheryl Sandberg, Giám đốc Điều hành của Facebook, đã phải mất một tuần ở Washington để làm công việc tự thú tội, vì gần đây người ta đã tiết lộ rằng có một người Nga đã mua quảng cáo chính trị trong chiến dịch vận động bầu cử. Twitter đã được thông báo rằng có một trung gian tên gọi là @TEN_GOP giả vờ làm người phát ngôn cho Đảng Cộng Hòa của tiểu bang Tennessee, mà thực ra là một người Nga có tinh thần chủng tộc và gây chia rẽ đang phát tán tin phá hoại và việc này đã  bị ngăn chận trong nhiều tháng sau khi tổ chức thực sự của Đảng thông báo cho doanh nghiệp. Nhiều giám đốc điều hành từ các cơ sở này sẽ ra trước các Ủy ban của Quốc hội vào tuần tới và chịu trách nhiệm của họ đối với nền dân chủ Mỹ.
Mạng Internet và sự trỗi dậy của các phương tiện truyền thông xã hội đã thay đổi các điều kiện của tự do tranh luận trên toàn thế giới. Thông tin xấu, tuyên truyền và thông tin sai lệch cố tình đưa ra để gây ảnh hưởng đến kết quả chính trị là chuyện bao giờ cũng có. Việc bảo vệ tự do ngôn luận theo truyền thống là một loại thị trường của các ý tưởng: nếu có thông tin xấu, giải pháp không phải là kiểm duyệt hoặc điều chỉnh nó, mà là đưa ra những thông tin trung thực, cuối cùng loại tin đúng đắn sẽ có thể phản công loại tin xấu. Có nhiều thông tin luôn luôn là tốt hơn. Nhưng không rõ ràng liệu là chiến lược này có vận hành được hữu hiệu trong thời đại Internet không, khi hàng ngàn chương trình phản ứng tự động và quấy phá có thể khuếch đại các tin xấu mà không ai biết. Các mô hình kinh doanh của các cơ sở truyền thông trên Internet làm trầm trọng thêm vấn đề với các thuật toán mà nó làm tối ưu hóa các việc lan toả và đẩy nhanh tỷ lệ về các câu chuyện âm mưu và cho đăng các bài viết gây tranh cãi.
Về phần mình, các cơ sở truyền thông cho rằng họ làm việc đúng đắn khi họ dùng công nghệ trung dung mà người sử dụng nhằm chia sẻ thông tin, giống như một công ty điện thoại kết nối cho người sử dụng. Pháp luật đặt ra từ những năm 1990 đã củng cố quan điểm này, vì nó miễn trừ trách nhiệm cho các doanh nghiệp đối với các tài liệu mà họ đưa ra với lý do rằng đó là những nội dung hướng dẫn, chứ không phải là do các doanh nghiệp truyền thông. Nhưng doanh nghiệp không phải là trung dung: mô hình kinh doanh của họ được xây dựng dựa trên kiến thức về sở thích ưu tiên của người sử dụng mà họ dùng để điều chỉnh quảng cáo cho phù hợp với người sử dụng. Đó chính là những gì mà các doanh nghiệp do động cơ chính trị thúc đẩy như Cambridge Analytica, họ đã tùy tiện thay mặt cho Trump thực hiện trong chiến dịch tranh cử. Chỉ có các cơ sở truyền thông là có quyền làm việc này khắp thế giới.
Sự công nhận đột ngột về tình trạng phổ biến của các tin thất thiệt, nhắm quảng cáo theo đúng mục tiêu và khi một cường quốc ngoại bang thù địch khuynh đảo các hệ thống này đã dẫn đến phản ứng dưới một hình thức là các lời kêu gọi, và trong một số trường hợp, để quản lý Internet. Trường hợp đáng chú ý nhất là luật của Đức do Quốc Hội thông qua trong mùa hè để hình sự hoá các tin tức giả mạo, họ tạo ra những hình phạt khổng lồ lên đến 50 triệu Euro cho các cơ sở truyền thông nào cho phép loan tải các nội dung như vậy. Tại Hoa Kỳ, các Nghị sĩ Mark Warner, John McCain và Amy Klobuchar đã đề ra một dự luật đòi hỏi các cơ sở phải tiết lộ thông tin về người mua quảng cáo chính trị trên Internet; những người khác đã đề nghị cấm người nước ngoài được mua như vậy. Các biện pháp này chỉ đơn giản là đưa ra các quy tắc về Internet cho phù hợp với những quy định đã được áp dụng cho truyền hình, mặc dù việc thực thi sẽ khó khăn hơn nhiều.
Trong khi đương đầu với những thách thức mà phương tiện truyền thông xã hội gây ra cho nền dân chủ, giữa châu Âu và Hoa Kỳ có một sự phân hoá chính trị dai dẳng. Trong số các nền dân chủ đã phát triển, lập luận trong Bảng Tu chính Hiền pháp Thứ nhất của Hoa Kỳ về tự do ngôn luận luôn là ngoại lệ, nếu có thì nó đặt quá ít một vài giới hạn về cách diễn đạt chính trị. Ngược lại, hầu hết các nước châu Âu đã sẵn sàng để hình sự hóa một số hình thức nhất định của những bài diễn văn gây thù địch như phủ nhận biến cố Holocaust. Nói chung, châu Âu sẵn sàng sử dụng quyền lực nhà nước để điều chỉnh các hành vi, dựa trên quan điểm ôn hòa của họ về nhà nước như là một người bảo vệ trung lập về các lợi ích công cộng. Các cơ quan truyền thông công cộng do nhà nước bảo trợ - như một cách rõ ràng để chống lại các tin thất thiệt - được phổ biến rộng rãi ở châu Âu hơn là Hoa Kỳ và thực sự nó là điều kiện để trở thành thành viên của Hội đồng Châu Âu. Ngược lại, người Mỹ lại sẵn sàng xem nhà nước là mối đe dọa đối với tự do cá nhân hơn. Cơ quan Public Broadcasting Service chưa bao giờ được người ta xem như là một nhà truyền đạt trung dung về các lợi ích công cộng. Ngay từ đầu, cơ sở này đã bị tấn công bởi những người bảo thủ, với một số lý do chính đáng, nó bị xem như do phe cánh Tả nắm.
Hiện tại, đứng trước tình trạng phân hoá của đất nước, người ta vẫn chưa rõ là ở Hoa Kỳ liệu quy định của nhà nước có khả thi hay không. Việc cấm người nước ngoài mua các quảng cáo chính trị có thể xảy ra, nhưng bất kỳ nỗ lực nào để kiểm soát nội dung sẽ vi phạm các bảo vệ Bảng Tu chính Thứ nhất và các bảo vệ thuộc về bất đồng quan điểm chính trị. Thật khó tưởng tượng là việc chính phủ quy định về tin giả mạo khi chính Tổng Thống là một trong những nhà cung cấp lớn nhất của thể loại tin này và đã biến từ "tin giả mạo" thành một tĩnh từ mà ông sử dụng để chống lại các người chỉ trích ông.
Điều này có nghĩa là gánh nặng của bất kỳ động thái nào đối với việc kiểm soát thông tin xấu ở Hoa Kỳ sẽ phải nằm ngay chính trong các cơ sở truyền thông. Họ đang chịu áp lực nặng nề từ các người sử dụng, các nhà quảng cáo và các nhân viên của họ để đề cao trách nhiệm cho họ thấy là chính họ không chỉ là cơ sở truyền thông trung lập mà còn là các công ty có trách nhiệm chọn lọc lưu trữ nội dung mà họ cung cấp. Họ đã bị buộc phải đóng một vai trò liên quan đến nội dung liên hệ đến khủng bố, sách báo khiêu dâm trẻ em và đe doạ trên mạng xã hội qua những thay đổi về các điều khoản cung cấp dịch vụ của họ. Tuy nhiên, họ cần phải đi xa hơn nữa bằng cách thay đổi các thuật toán thúc đẩy một số loại chuyện giật gân có những ảnh hưởng tai hại trong chính trị. Đây không phải là vấn đề tự do ngôn luận: theo như tôi biết, Bảng Tu chỉnh Thứ nhất không bảo vệ quyền của các chương trình sao chép tự động về các thông điệp trên phạm vi toàn cầu với tốc độ bị giới hạn chỉ bởi tiềm lực của mạng lưới.
Tuy nhiên, còn có một vấn đề sâu xa hơn, nó sẽ không được giải quyết bằng cách tự điều chỉnh, đó là vấn đề về mức quy mô. Trong một hệ thống chính trị dân chủ lành mạnh, các doanh nghiệp truyền thông sẽ cạnh tranh nhau để đưa ra các quan điểm thay thế nhau, dựa trên các tiêu chuẩn báo chí cơ bản nhất định. Những doanh nghiệp này có những thành kiến chính trị dị biêt, nhưng có đủ sự đa dạng để đảm bảo một số hình thức quân bình trong tổng thể: nếu bạn không thích đọc New York Times, bạn luôn có thể chuyển sang đọc Wall Street Journal.
Đây không phải là tình hình chiếm ưu thế trong thế giới Internet ngày nay. Không có nhiều cơ sở truyền thông cạnh tranh với các quan điểm khác nhau; đúng hơn, Facebook đã trở thành một loại tiện ích trong toàn cầu. Facebook không có một nghị trình chính trị rõ ràng, và họ được thúc đẩy bởi sự tối đa hóa lợi nhuận, có thể đảm bảo rằng họ sẽ không muốn làm phiền cho bất kỳ nhóm lớn người sử dụng nào bằng cách thể hiện thành kiến. Mặt khác, về mặt thực tế, Facebook thực hiện một số kiểm soát quá quy mô những gì người sử dùng nhìn thấy trên cơ sở độc quyền trong thế giới ảo. Có nhiều quốc gia mà Facebook Messenger đã thay thế điện thư như là kênh chính mà mọi người dùng để giao tiếp. Loại quyền lực này được sử dụng ở quy mô như vậy là chưa từng có trong kinh nghiệm của con người và chúng ta cần phải suy nghĩ cẩn thận về việc liệu nền dân chủ Mỹ có thể tiếp tục cùng tồn tại với quyền lực được tập trung như vậy trong lâu dài không.

Francis Fukujama
Đỗ Kim Thêm dịch

Nguyên tác: INTERNET AGE: Social Media and Democracy
https://www.the-american.../social-media-democracy/