Những chiếc xe tải chở hàng trên cầu Hữu Nghị, tại dòng sông biên giới Áp Lục nối liền Bắc Triều Tiên với Đan Đông, Trung Quốc. Ảnh chụp ngày 08/01/2018. REUTERS/Stringer

Le Monde hôm nay 29/01/2018 có bài điều tra về « Chiếc áo giáp của chế độ Bắc Triều Tiên trước các biện pháp trừng phạt ». Với sự độc tôn ý thức hệ và chủ nghĩa dân tộc, Bình Nhưỡng hiện chống chọi được. Nhưng việc mở cửa dần nền kinh tế khiến Bắc Triều Tiên bị ảnh hưởng nhiều hơn trước áp lực từ bên ngoài. Liệu chế độ sẽ phải mềm dẻo đi ?
Bắc Triều Tiên hiện là quốc gia bị trừng phạt nhiều nhất trên thế giới : bị Hoa Kỳ cấm vận từ cuộc chiến tranh Triều Tiên, và bị Liên Hiệp Quốc trừng phạt từ sau vụ thử nguyên tử đầu tiên năm 2006. Các biện pháp này được tăng cường từ năm 2017, đánh vào hầu như mọi thứ. Từ các thiết bị « nhạy cảm » (có thể sử dụng cho mục đích quân sự) cho đến các mặt hàng xa xỉ (nhưng chúng vẫn hiện diện trong một số cửa hàng), thậm chí cả dầu gội đầu, tương cà…Các doanh nghiệp bị tẩy chay, các hoạt động tài chính bị giám sát, xuất khẩu than đá, quặng mỏ và hải sản bị ngưng.
Nga, Trung Quốc vẫn đồng lõa ngầm
Nhưng chiến lược bóp nghẹt Bắc Triều Tiên vẫn có những lỗ hổng. Trung Quốc và Nga bỏ phiếu cho việc trừng phạt Bình Nhưỡng tại Liên Hiệp Quốc, nhưng vẫn tìm cách giảm nhẹ tác động. Mức trần xuất khẩu dầu thô của Trung Quốc sang Bắc Triều Tiên được ấn định tháng 9/2017 là 4 triệu thùng/năm, nhưng đây là số lượng xuất bình thường hàng năm. Chỉ có các sản phẩm tinh chế từ dầu lửa (kể cả diesel và kérosène) bị giảm đi ba phần tư.
Các tàu Trung Quốc và Nga còn tham gia chuyển dầu lậu ở ngoài khơi, mà vụ Hải quân Hàn Quốc bắt được hồi tháng 11/2017 là một ví dụ. Nhưng Bắc Kinh vẫn chối : chiếc tàu dầu này thuộc về một công ty Hồng Kông, được chi nhánh của một tập đoàn ngư nghiệp Đài Loan thuê, đăng ký ở quần đảo Marshall…
Còn việc đưa về nước mấy chục ngàn lao động Bắc Triều Tiên làm việc ở Trung Quốc, Trung Đông, Đông Âu, Nga cũng sẽ ảnh hưởng đến lượng tiền mặt thu vào, nhưng tác động chỉ cảm nhận được khoảng hai năm sau.
Không chỉ có Nga và Trung Quốc, mà theo báo cáo mới nhất của Viện Khoa học An ninh Quốc tế ở Washington, khoảng 50 nước (trong đó có Đức, Pháp, Brazil, Sri Lanka…) nhẹ tay trong việc áp dụng, thậm chí làm ngơ các biện pháp trừng phạt Liên Hiệp Quốc, qua việc nhập khẩu những sản phẩm bị cấm, mua vũ khí của Bắc Triều Tiên hoặc làm lơ cho các con tàu đồng lõa…
Tránh né cấm vận bằng mọi cách
Hơn nữa, chế độ Bình Nhưỡng là bậc thầy trong việc né tránh cấm vận. Theo các nhà buôn ở Đan Đông, vùng biên giới Trung-Triều, buôn lậu chiếm hơn phân nửa các giao dịch thương mại tại đây. Và cho dù Trung Quốc có muốn đi nữa, cũng khó giám sát cả 1.400 km đường biên.
Những giao dịch khác được tiến hành trên biển. Tương tự với Nga : hàng được chuyển từ cảng Vladivostok sang Chongjin (Thanh Tân) cách 250 km. Hầu hết được thanh toán bằng tiền mặt. Cộng đồng người gốc Triều Tiên sống tại Trung Quốc khoảng 3 triệu cũng tham gia vào các hoạt động này.
Theo Le Monde, người dân Bắc Triều Tiên ngày nay tham gia một nền kinh tế thị trường trên thực tế. Tất cả đều có thể mua được, từ sản phẩm, dịch vụ cho đến đặc quyền. Mỗi người đều bươn chải để sống còn : buôn bán nhỏ không giấy phép, cơ sở sửa chữa với các nhân viên « vắng mặt », giáo viên tổ chức dạy thêm, bác sĩ có khách hàng riêng, quan chức lập cơ sở làm ăn thuộc lãnh vực mình quản lý… Chuyên gia Andrei Lankov nhận định : « Chỉ có một điều quan trọng nhất tại Bắc Triều Tiên, đó là kiếm tiền ! »
Tham nhũng và quyền lực
Nhờ được tự chủ theo nguyên tắc « trách nhiệm xã hội » đặt ra từ năm 2014, các công ty quốc doanh có thể lập các « chi nhánh » do các doanh nhân độc lập điều hành. Nhiều cơ quan nhà nước được phép có các hoạt động béo bở (giao thông, du lịch, khai khoáng), rất nhiều quan chức đồng thời là doanh nhân.
Các hoạt động « riêng tư » không được chính thức công nhận. Nhưng sự thực dụng, cùng với nạn thiếu tiền mặt, đã xóa nhòa giới hạn giữa hợp pháp và bất hợp pháp, tham nhũng và hối lộ trở nên cần thiết. Hệ thống dựa trên một tam giác : giới lãnh đạo – bắt đầu là phía quân đội, vốn kiểm soát toàn bộ nền kinh tế, quan chức, và doanh nhân – phải hối lộ để công việc được trơn tru. Hiện nay không có thành phần nào muốn phá bỏ thế thăng bằng có lợi này.
Tuy nhiên sự năng động về kinh tế dẫn đến một sự chuyển đổi âm thầm trong xã hội, quan tâm hơn đến các thông tin từ bên ngoài. Một sự chuyển biến tâm lý đang diễn ra, đặc biệt trong giới được các nhà nghiên cứu Hàn Quốc gọi là « thế hệ jangmadang » (chợ đen). Sinh ra trong thập niên 80 và 90, lớp người này lúc còn nhỏ đã biết đến nạn đói, nhưng cũng có kinh nghiệm về kinh tế thị trường.
Thế hệ chiếm 25% dân số này có thể phản biện chế độ. Nhưng hiện thời việc « lây nhiễm » virus tư bản bị hạn chế, vì an ninh vẫn giám sát chặt chẽ. Bên cạnh đó một số đặt hy vọng vào một thế hệ lãnh đạo trẻ, mà họ mong là sẽ thổi một làn gió mới vào Đảng Lao Động Bắc Triều Tiên.
Theo RFI