Ocean Vuong (sinh năm 1988) là nhà thơ và nhà viết luận văn người Mỹ gốc Việt, người vừa đọat giải Thơ TS Eliot của Vương quốc Anh năm 2017 cho tập thơ đầu tay “Night Sky and Exit Wounds” (“Trời đêm lỗ chỗ vết thương”), sau khi đã đoạt giải nhiều giải văn chương của Mỹ (Giải Pushcart năm 2014, Giải Whiting năm 2016, Giải Forward năm 2017…)
Phản chiếu hậu quả chiến tranh đối với 3 thế hệ, tập thơ đầu tay của chàng trai 29 tuổi được nhà phê bình của báo Observer mô tả là “một đường dẫn cho ta tới cuộc sống trong đó bạo lực và sự thanh tao đụng độ với nhau”.
Chủ tịch hội đồng giám khảo Bill Herbert gọi tác phẩm này là “sự khởi đầu chắc chắn một cách thuyết phục, sự tới đích rõ rệt của một giọng nói quan trọng”… “Có một sức mạnh không thể tin nổi trong câu chuyện… có bí mật nằm sâu trong cuốn sách nói về cái nghiệp truyền qua các thế hệ, kẻ di dân chấm dứt quan hệ với quá khứ của mình, với người cha và với tính dục của mình. Tất cả thể hiện rõ trong việc xây dựng hình ảnh thật khác thường. Cách nhìn thế giới của cuốn sách thật đáng kinh ngạc”.
Sinh ra ở một vùng nông thôn Sài Gòn, Vuong đến Mỹ lúc 2 tuổi, được mẹ, bà nội và dì ruột nuôi dưỡng. Mãi tới năm 11 tuổi anh mới học đọc tiếng Mỹ. Vuong là một người đồng tính công khai.
Vuong hiện sống tại bang Massachusetts, là phó giáo sư chương trình Thạc sĩ Sáng tác Thơ Văn của Đại học Massachusetts tại Amherst.
Hai khía cạnh của cuộc sống bản thân – đời sống tính dục khác thường và việc vắng bóng người cha luôn thể hiện trong tác phẩm.
Giải Thơ TS Eliot được trao cho một tập thơ mới bằng tiếng Anh lần đầu tiên được xuất bản tại Vương quốc Anh hay Cộng hòa Ireland. Giải bắt đầu có từ năm 1993, do Hội Sách Thơ (Poetry Book Society) của Vương quốc Anh chủ trì, nhân kỷ niệm 40 năm thành lập Hội và vinh danh nhà thơ T.S Eliot, nhà sáng lập Hội (Thomas Steams Eliot, 1888-1965, nhà thơ Anh gốc Mỹ, đoạt Giải Nobel văn chương 1948, nổi tiếng nhất với tác trường ca The Waste Land – Đất hoang). Giải TS Eliot là một trong những giải Thơ tiếng Anh uy tín nhất, từng được trao cho những nhà thơ sau đó trở nên danh tiếng như Ted Hughes, Carol Ann Duffy, Alice Oswald, Seamus Heaney.
Năm 2017, kỷ niệm 25 năm lịch sử của Giải, người đoạt Giải được nhận 25.000 bảng Anh thay vì 5000 bảng như kỳ Giải trước (2016).
Vuong từng bộc lộ với báo chí:
Cái tên Ocean được mẹ anh đặt lại cho anh khi bà đã ở Mỹ. Một bữa, đang làm việc ở tiệm nail, bà kêu lên nóng quá và muốn được ra bãi biển. Một người khách hỏi: “why not ocean?”. Với vốn tiếng Anh ít ỏi, bà ngơ ngác. Khi được giải thích đó là vùng nước giữa nước Mỹ và Việt Nam, bà bèn quyết định lấy từ Ocean làm tên con.
Vuong kể rằng gia đình anh từng sống trong căn hộ 1 phòng ngủ ở Hartford (bang Connecticut), và đó giống như một ngôi làng toàn phụ nữ Việt Nam là những người nuôi dưỡng anh (5 người bà con, không kể mẹ anh). Vì thế văn hóa Việt được giữ khá nguyên vẹn với tiếng Việt và đồ ăn Việt sử dụng hằng ngày.
Chiến tranh Việt Nam cũng là nỗi ám ảnh sâu xa trong ngôi nhà này. “Tôi cảm thấy… mình là kẻ nhận thừa kế của chiến tranh. Cuộc sống và thơ của tôi cố gắng điều tra cái giao điểm làm nên ý nghĩa của một người Mỹ sinh ra từ bạo lực, làm nên nghĩa lý từ bạo lực”.
Về bút pháp thơ, anh thấy hình như mọi người trong gia đình mình có khó khăn về việc đọc tiếng Anh, nhưng anh lại coi việc ấy có tác dụng tích cực cho chuyện làm thơ của mình: “… bởi vì tôi viết rất chậm và nhìn các từ y như các vật thể. Tôi luôn tìm cách tìm từ bên trong từ. Thật tuyệt vời cho tôi khi thấy được từ laughter [tiếng cười] nằm bên trong từ slaughter [sự tàn sát]”.
Deto(nation)There’s a joke that ends with – huh?
It’s the bomb saying here is your father.
Now here is your father inside
your lungs. Look how lighter
the earth is – afterward.
To even write father
is to carve a portion of the day
out of a bomb-bright page.
There’s enough light to drown in
but never enough to enter the bones
& stay. Don’t stay here, he said, my boy
broken by the names of flowers. Don’t cry
anymore. So I ran. I ran into the night.
The night: my shadow growing
toward my father
Nổ tung (đất nước)Có trò đùa chấm dứt bằng – sao hả?
Đó là quả bom, nó bảo cha mày đây.
Giờ thì cha mày đây
trong phổi mày. Hãy nhìn mặt đất
sáng lên – sau lúc đó.
Thậm chí viết ra chữ cha
cũng là tạc nên một phần của ngày
từ trang bom sáng chói.
Đủ ánh sáng để mà chết đuối
nhưng chẳng bao giờ đủ để vào tận trong xương
& ở lại. Đừng ở lại đây, cha nói, ơi con trai của ta
ngã quỵ vì tên của những bông hoa. Đừng khóc
nữa. Cho nên tôi chạy. Tôi chạy vào đêm
Đêm: bóng tôi lớn dần lên
về phía cha mình.
***
Someday I’ll love Ocean VuongOcean, don’t be afraid.
The end of the road is so far ahead
it is already behind us.
Don’t worry. Your father is only your father
until one of you forgets.
Like how the spine
won’t remember its wings
no matter how many times our knees
kiss the pavement. Ocean,
are you listening? The most beautiful part
of your body is wherever
your mother’s shadow falls.
Here’s the house with childhood
whittled down to a single red tripwire.
Don’t worry. Just call it horizon
& you’ll never reach it.
Here’s today. Jump. I promise it’s not
a lifeboat. Here’s the man
whose arms are wide enough to gather
your leaving. & here the moment,
just after the lights go out, when you can still see
the faint torch between his legs.
How you use it again & again
to find your own hands.
You asked for a second chance
& are given a mouth to empty into.
Don’t be afraid, the gunfire
is only the sound of people
trying to live a little longer. Ocean. Ocean,
get up. The most beautiful part of your body
is where it’s headed. & remember,
loneliness is still time spent
with the world. Here’s
the room with everyone in it.
Your dead friends passing
through you like wind
through a wind chime. Here’s a desk
with the gimp leg & a brick
to make it last. Yes, here’s a room
so warm & blood-close,
I swear, you will wake—
& mistake these walls
for skin.
Rồi có ngày ta sẽ yêu Ocean VuongOcean, đừng sợ.
Chỗ cuối đường quá xa phía trước
nó đã ở sau lưng.
Đừng lo. Cha mày chỉ là cha mày
cho đến khi một người trong nhà quên mất.
Giống như cách mà xương sống
không nhớ hai cánh tay
bất kể bao lần đầu gối ta
hôn đá lát mặt đường. Ocean,
mày có nghe không? Phần đẹp nhất
của thân thể mày là bất cứ chỗ nào
bóng mẹ mày đổ xuống.
Đây ngôi nhà với tuổi thơ
chỉ còn là sợi dây giăng cho vấp ngã.
Đừng lo. Chỉ cần gọi nó là chân trời
& mày sẽ chẳng bao giờ đến được.
Hôm nay đây. Hãy nhảy. Ta hứa đó không là
chiếc xuồng cứu đắm. Đây người đàn ông
cánh tay rộng mở đủ để thu gom
những gì của mày còn xót lại. & đây là lúc
chỉ cần sau khi đèn tắt, khi mày vẫn nhìn được
ngọn đèn bấm lờ mờ giữa hai chân ông.
Mày dùng nó thế nào lần nữa & lần nữa
để tìm thấy hai bàn tay chính mình.
Mày xin một cơ may nữa
& được ban cho một cái miệng để trút hết vào.
Đừng sợ, súng nổ
chỉ là âm thanh của những người
tìm cách sống thêm chút nữa. Ocean. Ocean,
hãy đứng dậy. Phần đẹp nhất của thân thể mày
là ở nơi nó hướng tới. & hãy nhớ,
nỗi cô đơn vẫn là thời gian ta sống
với thế gian. Đây
căn phòng với mọi người trong đó.
Bè bạn đã lìa đời đi ngang qua
xuyên qua mày như ngọn gió
qua chùm chuông gió. Đây chiếc bàn
với cái chân què & một viên gạch
giữ cho nó đứng. Phải, đây căn phòng
quá ấm áp & máu mủ,
Ta thề, mày sẽ tỉnh giấc –
& nhầm những bức tường này
là da người.
***
A Little Closer to the Edge Young enough to believe nothing
will change them, they step, hand-in-hand,
into the bomb crater. The night full
of black teeth. His faux Rolex, weeks
from shattering against her cheek, now dims
like a miniature moon behind her hair.
In this version the snake is headless — stilled
like a cord unraveled from the lovers’ ankles.
He lifts her white cotton skirt, revealing
another hour. His hand. His hands. The syllables
inside them. O father, O foreshadow, press
into her — as the field shreds itself
with cricket cries. Show me how ruin makes a home
out of hip bones. O mother,
O minute hand, teach me
how to hold a man the way thirst
holds water. Let every river envy
our mouths. Let every kiss hit the body
like a season. Where apples thunder
the earth with red hooves. & I am your son.
Tới gần giới hạn thêm chút nữa Đủ trẻ trung để không tin điều gì có thể
làm cho mình thay đổi, họ bước đi, tay nắm tay,
vào trong hố bom. Đêm đầy
những chiếc răng đen nhọn. Chiếc Rolex dỏm của chàng, đã nhiều tuần lễ
vỡ tan trên má nàng, giờ đây mờ sáng
như mặt trăng nhỏ xíu sau mái tóc nàng.
Trong phiên bản này con rắn mất đầu – bất động
giống như sợi thừng tháo ra từ cổ chân hai người tình
Chàng vén chiếc váy của nàng bằng vải trắng, phát giác ra
một giờ khác. Bàn tay chàng. Hai bàn tay chàng. Những âm tiết
bên trong bàn tay. Hỡi cha, hỡi điềm báo trước, hãy ép
vào nàng – như cánh đồng tự xé nát mình
với tiếng dế khóc than. Hãy cho con thấy làm thế nào sự hoang phế làm nên mái ấm
từ những lóng xương hông. Hỡi mẹ,
Hỡi chiếc kim chỉ phút, hãy dạy con
làm sao hút một người đàn ông theo lối cơn khát kia
hút nước. Hãy để mọi con sông thèm muốn
miệng mình. Hãy để cho mọi cái hôn đập vào thân thể
như mùa của đất trời. Nơi những trái táo rền vang
mặt đất với móng guốc màu đỏ chói. & con là con của mẹ.
Hoàng Hưng dịch
