Vì những hành động mang tính bành trướng của Trung Quốc trong vùng biển này mà Hoa Kỳ, từ thời Tổng thống Barack Obama, đã có chính sách xoay trục để đối đầu với Trung Quốc.
Hoa Kỳ đã mang chiến hạm vào tuần tra trong khu vực thường xuyên hơn và tàu chiến, máy bay quân sự Mỹ đã nhiều lần đi vào gần các đảo trong quần đảo Trường Sa do Trung Quốc kiểm soát, với ý định xác minh quyền tự do lưu thông trên biển cũng như trên không theo công ước quốc tế hiện hành.
Biển Đông, theo cách gọi của người Việt, hay Biển Nam Trung Hoa (South China Sea), trong hơn một thập niên qua đã trở thành điểm nóng trong quan hệ giữa Trung Quốc với Việt Nam, Philippines.
Đến nay, vì Hoa Kỳ không có định hướng cho chính sách cứng rắn với Trung Quốc liên quan đến Biển Đông nên Bắc Kinh tiếp tục bành trướng quân sự trên các hòn đảo đã được tôn tạo trong những năm qua.
Chính sách đường lưỡi bò, còn gọi là đường 9 đoạn, của Bắc Kinh trong vùng biển Đông Nam Á đã khiến lãnh đạo thế giới, đặc biệt là Mỹ, quan ngại.
Chủ trương này của Trung Quốc cũng gây chú ý cho giới nghiên cứu chính trị và lịch sử. Trung Quốc nay có còn là con hổ giấy hay đã thực sự trổi dậy để trở thành một cường quốc trên thế giới?
Trong một hội thảo mới đây do Institute of East Asian Studies, Đại học Berkeley tổ chức, nhiều học giả đã nhận định rằng Trung Quốc nay đã trở lại vị trí cường quốc, ít nhất là trong khu vực, như đất nước này đã có thời thống trị châu Á trong lịch sử.
Diễn đàn về An ninh hoá Biển Trung Quốc hôm 15/5/2018 tại Đại học Berkeley (Ảnh: Bùi Văn Phú)
Chủ đề của diễn đàn hội thảo (Ảnh: Bùi Văn Phú)
Mười tám bài nghiên cứu đã được trình bày tại hội nghị và chiều ngày 15/5 ban tổ chức mở ra diễn đàn công chúng có chủ đề “Maritime Asia: Securitization of the China Seas” để các học giả tóm lược tham luận đã được trình bày trong hai ngày hội nghị. Điều hợp diễn đàn là Giáo sư Wen-hsin Yeh thuộc khoa sử của Đại học Berkeley.
Giáo sư Par Cassel từ University of Michigan nhận xét rằng Trung Quốc đã từng là một đế quốc, đi xâm lăng nhiều nước trong vùng từ Mongolia xuống Việt Nam vào nhiều thế kỷ trước. Vài thế kỷ gần đây tàu chiến cũng như thương thuyền Trung Quốc đã cập bến các quốc gia Đông Nam Á và người Hoa đã định cư ở nhiều nơi trong khu vực. Giáo sư Cassel đặt vấn đề là lãnh đạo Trung Hoa vào những thế kỷ 16, 17 có đầu óc đế quốc xâm lăng hay đầu óc tư bản đi tìm thị trường buôn bán và những chính sách hiện tại của Bắc Kinh là phản ánh tham vọng đế quốc hay tư bản?
Theo Giáo sư Cassel, đối với Bắc Kinh ngày nay vấn đề chủ quyền là quan trọng nhất. Những biến động xảy ra ở Biển Đông, Hong Kong hay Đài Loan nếu gây bất lợi, giới lãnh đạo Bắc Kinh sẽ nhân danh chủ quyền để bảo vệ quyền lợi của Trung Quốc.
Giáo sư Kun-Chin Lin của Đại học Cambridge so sánh sự phát triển của hải quân Trung Quốc và Hoa Kỳ trong thế kỷ 20. Lúc đó với sức mạnh của hải quân nên Mỹ đã làm chủ được nhiều đảo, từ Puerto Rico trong vùng biển Caribê đến những đảo Guam, Wake, Marshall Islands ở Thái Bình Dương để ngày nay những đảo đó được đặt dưới sự bảo hộ của Mỹ.
Sức mạnh quân sự Trung Quốc nay đã vươn lên, với vũ khí hiện đại, với hàng không mẫu hạm nên trong những tranh chấp ở Biển Đông, là khu vực chiến lược, giới lãnh đạo Bắc Kinh không tôn trọng Công ước Quốc tế về Luật Biển với phán quyết của Toà án Trọng tài Quốc tế bất lợi cho Trung Quốc năm 2016.
Giáo sư Yann-huei Song của Academia Sinica tỏ ra lạc quan trước những xung đột đang có vì ông nhìn vào khía cạnh hợp tác giữa các nước trong vùng biển tranh chấp, từ Biển Đông Trung Hoa (giữa Trung Quốc và Nhật) xuống Biển Nam Trung Hoa (giữa một số nước ĐNÁ và Trung Quốc, trong đó có Việt Nam, Philippines). Ông lạc quan vì dù có những căng thẳng trên bề mặt, nhưng phía sau là những hợp tác kinh tế, là những ký kết để phát triển du lịch đến các đảo trong vùng tranh chấp. Ông gọi đó là “Peace through Tourism”.
Giáo sư Wen-cheng Li từ National Sun-Yat Sen University, Đài Loan bàn đến chính sách của Chủ tịch Tập Cận Bình trong quan hệ giữa Đài Loan và Bắc Kinh. Theo ông, Bắc Kinh sẽ không đặt ưu tiên thống nhất Đài Loan mà ông Tập chú trọng đến phát triển kinh tế, nâng cao mức sống cho dân. Ông đưa nhận xét là Đài Loan không muốn đứng về phía Mỹ trong cuộc chiến tranh mậu dịch, nhưng chính Trung Quốc đã đẩy Đài Loan về phía Hoa Kỳ.
Giáo sư Yuan-kang Wang từ Western Michigan University nhìn nhận ngày nay Trung Quốc đã trở thành cường quốc, nhờ Mỹ, bắt đầu từ thời Tổng thống Bill Clinton với chính sách toàn cầu hóa vào đầu thập niên 1990, giúp cho kinh tế Trung Quốc phát triển, với hy vọng đất nước này sẽ trở thành một nền dân chủ. Ông nói chính sách đó đã thất bại vì Trung Quốc không thay đổi chính trị và đó là một thực tế mà thế giới phải nhìn vào và chính sách hiện thời của Mỹ đã không ngăn chặn được kế hoạch quân sự hoá trên Biển Đông của Bắc Kinh.
Giáo sư Sarah Kirchberger thuộc Institute for Security Policy đưa ra những quan sát là ngoài căng thẳng trên mặt nổi ở Biển Đông, bên trong là một cuộc chạy đua trên nhiều mặt giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ, cùng các đồng minh của Mỹ.
Bắc Kinh muốn xây dựng một lực lượng hải quân và không quân hùng mạnh, phát triển kỹ thuật không gian, chiến tranh mạng, nghiên cứu khai thác đáy biển để trong trường hợp có chiến tranh và dùng tàu ngầm. Cùng lúc Trung Quốc cho xây dựng những căn cứ quân sự trên các đảo nhân tạo đã được bồi đắp trong những năm qua, với ra-đa và các trang thiết bị quân sự, sân bay, hoả tiễn phòng không với mục đích kiểm soát biển và vùng trời.
Theo Giáo sư Kirchberger Trung Quốc sẽ không rút lại các hoạt động quân sự trên đảo ở Trường Sa. Chỉ có chiến tranh mới làm cho Trung Quốc chùn chân.
Những nhận định của các học giả phản ánh chủ trương của Trung Quốc trong giai đoạn hiện tại, là nhất định giành quyền kiểm soát khu vực Biển Đông về mọi mặt, từ kinh tế đến quân sự.
Năm ngoái, công ti dầu khí của Tây Ban Nha Repsol đã rút lại hợp đồng khai thác dầu khí với Việt Nam và bỏ khoan dầu trên Biển Đông do áp lực từ phía Trung Quốc.
Bản tin Reuters hôm 17/5/2018 cho biết gần đây công ti dầu khí Rosneft chi nhánh Việt Nam của Nga Sô đã bắt đầu khoan giếng dầu LD-3P trong khu vực Lan Đỏ, cách bờ biển Việt Nam 370 km, thì có quan ngại hoạt động này sẽ làm Bắc Kinh bực bội.
Trước sự việc này, một lần nữa người phát ngôn của bộ ngoại giao Bắc Kinh nói rằng những việc làm như thế phải được sự chấp thuận của Trung Quốc vì nằm trong đường lưỡi bò, thuộc chủ quyền Trung Quốc.
Còn Hà Nội lại lập lại quan điểm rằng việc khai thác dầu của Rosneft là trong khu vực chủ quyền của Việt Nam.
Những dự án khoan và khai thác dầu của công ti Nga Rosneft, cũng như của các công ti Tây Ban Nha, Anh, Pháp và Mỹ trong vùng biển của Việt Nam có được tiến hành hay không, điều này sẽ cho thấy quyết tâm của Bắc Kinh trong việc giành chủ quyền và quyền kiểm soát trên Biển Đông.
Bùi Văn Phú
