5. Con đường Tơ lụa trên bộ (Silk Road Economic Belt) nối kết Trung Quốc với Âu Châu, xuyên qua Trung Á. Trường hợp quốc gia Kazakhstan
Đồng thời với Con đường Tơ lụa Hàng hải (Maritime Silk Road),TC cho khai mở “Vành đai Con đường Tơ lụa” trên bộ ( Silk Road Economic Belt) kết nối TQ với Âu Châu, xuyên qua Trung Á ( Central Asia) và Nga; Âu châu là biên giới cuối cùng của “Nhứt Đới” (One Belt). Mục đích Bắc Kinh là phát triển hạ tầng cơ sở và phát triển cho khu vực, tìm đường phát tán nền kinh tế dựa tren xuất khẩu nhưng Mỹ, Tây Âu, Nhựt nói chung là Tây phương quan ngại động cơ thầm kín đằng sau “ Viễn kiến và Hành động cho kế hoạch BRI” của Bộ Chánh trị TC (phổ biến từ 28/03/2015); Âu châu nghĩ rằng phần lớn BRI đã mang đến những tác động tiêu cực về mặt kinh tế, quân sự, địa chánh trị cho các quốc gia thành viên BRI. Trái lại, các quốc gia Trung Âu và Đông Âu CEE (cụm từ Anh ngữ CEE chỉ Countries in Central and Eastern Europe) lại khá nhiệt tình với chánh sách đầu tư của Trung Cộng mà ít quan tâm đến mối hại kinh tế, chánh trị sau này. Nhưng các nhà phân tách thời sự lướt qua khía cạnh địa chánh trị đáng đáng chú ý về sự đồng thuận Bắc Kinh-Moscow trong kế hoạch phát triển BRI tại Trung Á và Đông Âu.
Trong chiến lược “ đi ra ngoài” (“going out”) về phía tây, BRI đụng phải Liên minh Kinh tế Âu-Á, của nhà độc tài toàn trị Tập Cận Bình và tổng thống Putin cũng vừa độc tài lại mang tiếng đạo tặc, cả hai đều có tham vọng mở rộng ảnh hưởng kinh tế địa chánh trị trên các nước Trung Á (Cenral Asia), EU (European Union), bao gồm luôn cả các quốc gia Trung Châu (Central Europe) và Đông Âu (Estern Europe); trong cách nhìn tiêu cực quả là chuyện “mạt cưa mướp đắng” gặp nhau. Nhưng cả hai, TC và Nga, cũng đang trực diện với nhiều thử thách cho việc thực hiện kế hoạch của mình, nên phải bỏ lại đằng sau những bất đồng tư tưởng , dành cho cách tiếp cận thực dụng hơn để cả hai cùng thắng, cùng theo đuổi lợi ích chung và cùng đối phó các mối đe doạ chung. Nga đang bị Tây phương trừng phạt kinh tế sau vụ Crimea, sau vụ ảnh hưởng vào cuộc bầu cử Hoa kỳ, vào thêm vào đó nguồn lợi dầu khí bị thu hẹp; Nga lại muốn duy trì sự kiểm soát các nước láng giềng Trung Á, Đông Âu thuở nào từng là liên minh của Liên bang Xô Viết. Thực sự Nga bị Tây Phương cô lập về cả hai mặt kinh tế và chánh trị , dù Kremlin vẫn còn ở thế mạnh quân sự chưa ai vượt trội, cho nên qua sự hợp tác với TC , Putin sẽ có thêm ưu thế mở rộng hoạt động cho mình và cho Liên Minh Kinh Tế Âu-Á (EEU) đặc biệt hướng về vùng Đông Nam Á và Đông Bắc Á, tìm các nước không theo lịnh trừng phạt của Tây phương để tìm thị trường mới khác như Phi luật Tân, Indonesia, Nam Hàn, Việt Nam. Liên minh Kinh tế Âu-Á ( Eurasian Economic Union , thường được viết tắt EEU) là sáng kiến của Putin và do Nga đứng đầu , với 5 thành viên : Nga, Armenia, Belarus, Kazakhstan, Kyrgyzstan trong đó có 2 trong 5 nước Trung Á (Kazakhstan, Uzbekistan, Turmenistan, Tajikistan, Kyrgystan). Trung Á nằm vào vị trí chiến lược giữa các thị trường đang phát triển của Á Châu (Nam Á, Đông Á, Đông Nam Á và các thị trường giàu có Âu châu.
Đối với TC, với khối dự trử ngoại tế khá lớn, với Quỹ Con đường Tơ Lụa ( Silk Road Fund), Ngân hàng Đầu tư Hạ tầng cơ sở Á Châu (AIIB ) và các ngân hàng TQ đứng phía sau chống lung kha1 vững chắc cho BRI , nhưng nhiều rủi ro khi “ đi ra ngoài” xuyên qua Trung Á ( Central Asia), là sân sau của Nga, Tập phải đối phó với vấn đề an ninh, một vùng đầy bất ổn chánh trị lại nôm nớp lo sợ khủng bố của Nhà nước Hồi Giáo, và nhiều nhóm quá khích, trong khi nội tình cũng không yên trong việc trấn áp các phong trào yêu nước tại Tân Cương, Tây Tạng, chưa kể nền kinh tế TQ cũng bắt đầu khựng lai; trong tình huống đó, Trung Á là nơi mà Putin là trùm khu vực có khả năng quản lý tình thế và ổn định khu vực. Nói cách khác TQ là người tạo cảnh (enabler), giàu phương tiện, là đại xì thẩu ( Big money! ), có khả năng thực hiện kế hoạch “Nhất đới Nhất lộ” còn Nga sẽ là người bảo vệ an ninh có “Big Gun”!Do đó không ai ngạc nhiên thấy“mạt cưa” và “mướp đắng “ hợp tác với nhau vì quyền lợi chiến lược, vì cả hai cùng chia sẽ lợi ích, để cả hai cùng thắng trong tham vọng tạo lập một khu vực Trung Á thạnh vượng (!) dưới sự kiểm soát của hai cường quốc độc tài, và nhờ đó Tập Cận Bình lấy đà đẩy mạnh cuộc đầu tư vào Âu châu.
Đánh dấu cho sự hợp tác Trung-Nga , từ nặm 2015 hai nước Nga và TC đã ký kết thoả thuận hợp nhứt BRI với EEU , giữa Liên minh Kinh tế Á-Âu ( EEU) với Sáng kiến Vành đai Con đường. Ngoài ra nên kể những dự án cụ thể giữa hai nước gồm hợp đồng khí đốt giữa Gazprom và CNPC (2014), Quỹ Con đường Tơ lụa - Silk Road Fund - đầu tư cho dự án Sibur (2017), dự án Yamal LNG (2015), dự án Western Europe-Western China highway, nối liền cảng Liannyungang trên bờ Biển Hoàng hải, TQ với cảng cạnh St.Petersburg dọc Biển Baltic, xuyên qua Kazakhstan. Hai cường quốc có vẻ vững tin sẽ vượt trội hoặc thừa sức cạnh tranh với siêu cường Hoa Kỳ, và chắc cả hai khó quên về tuyên bố của tổng thống Trump xem họ là hai kẻ thù trong “Chiến lược An ninh Quốc gia”. Nhắc lại tại “Diễn đàn đầu tiên Vành đai Con đường”(ngày 10/ 5/2017) tại Bắc Kinh, Tập ca ngợi Nga là một đối tác cột trụ tích cực của BRI , và Putin là người được Tập cho phát biểu ngay sau bài diễn văn khai mạc của Tập, để Putin có dịp quảng cáo lại dự án Đại Á-Âu (Greater Eurasia project )với cử toạ gồm nhiều lãnh đạo thế giới, doanh nhơn, học giả… Chánh sách thương mại, thuế má của Trump càng tạo sự gắn kết TC và Nga, điều này thấy rõ trong Thượng đỉnh “Tổ chức Hợp Tác Thượng Hải (SCO) tại Thanh Đảo gần đây (ngày 9-10/06/ 2018).
Nhìn vào bản đồ “Nhứt đới” hay các hành lang kinh tế kết nối TQ với Trung Á, các cơ quan truyền thông nói đến khá nhiều tác động của “Sáng kiến Vành đai Con đường” (BRI) tại Cộng hoà Kazakhstan, Trung Á (Central Asia ), về dự án Đặc Khu Kinh Tế” Khorgos; phóng sự của “The Dragon’s Reach” trên VOAnews cũng không quên đánh giá hệ luỵ của BRI trên vùng sa-mạc xa xôi này.
Khorgos là một cảng cạn (dry port) khổng lồ đang dựng lên trên một sa mạc xa xôi cạnh biên giới giữa Cộng hoà Kazakhstan và Trung Cộng trong kế hoạch “Vành đai Con đường” nhằm phát triển các tuyến đường bộ để chuyển vận hàng hoá trên xe lửa (loại standard gauge trains) từ nội địa Trung Quốc để sang qua xe lửa loại wider gauge (wider gauge trains ) trước khi cho xuất khẩu tới các thị trường châu Âu; theo báo chí cho biết chuyến xe lửa đầu tiên năm 2015 mang được 30 containers; năm 2017 chuyển vận gần 50 ngàn containers; chuyển vận như vậy chỉ mất từ 10-14 ngày , trong khi dùng đường biển sẽ mất 50 đến 60 ngày, nhưng so lại thì rẻ hơn đường bộ, dù thời gian ngắn hơn! Hàng hoá “Made in China” ào ạt đổ về hướng Âu Châu, nhưng chiều ngược lại thì quá ít; lại tình trạng nhập siêu cho Âu Châu. Trung Cộng đầu tư hàng tỉ đô la vào Kazakhstan , với kế hoạch BRI đổ vào dự án Đặc Khu Kinh tế Khorgos-Eastern Gates thành trung tâm (hub) quốc tế hàng đầu về thương mãi, vận tải, hậu cần. Zarakhstan là đối tác thương mại lớn nhứt của Trung Cộng, và có ảnh hưởng rộng lớn lên các quốc gia chung quanh. Hiện nay Cộng hoà Kazakhstan, độc lập từ năm 1991 sau khi Liên Xô sụp đổ, được trị vì với vị tổng thống già nua Nursultan Nazarbaye vốn là một lãnh đạo vào thời cộng sản từ năm 1990, ông có công xây dựng đất nước khá hơn, nhưng vẫn giữ lối quản trị độc tài mà vẫn còn nắm giữ ưu thế trong khu vực và uy tín quốc tế; Kazakhstan là thành viên của Liên Minh Á-Âu (EEU), cũng là thành viên của SCO, của Tổ chức An ninh và Hợp tác Âu châu (OSCE ). Kazakstan cũng là quốc gia sở hửu nhiều nguồn dầu khí mà TC rất ưa thích, lại là vùng sản xuất ngũ cốc, và hơn thế có quặn uranium trong lòng đất, cũng là thứ nguyên liệu Bắc Kinh đang cần.
Là khách hàng quan trọng của BRI, không rõ Kazakhstan đã lọt vào “bẩy nợ” của Bắc Kinh chưa, nhưng chánh phủ Kazakh nhắm mắt làm ngơ không dám mạnh miệng với Bắc Kinh khi công dân mình bị đàn áp giam cầm ở Tân Cương trong nhiều năm qua tại khu tự trị này ngày càng gia tăng đáng kể , từ việc lấy mẫu DNA cá nhơn, việc thâu hồi hộ chiếu, bỏ tù hàng loạt và việc giam giữ trong các” trại giáo dục cải tạo”; một số tù nạn nhơn là công dân Kazakhstan được trả về xứ nhờ sự can thiệp “tinh tế” của nhà nước Kazakh vốn là “đối tác tốt “của “Sáng kiến Vòng đai và Con đường”. Giáo sư Nargis Kassenova giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Trung Á của Viện Đại học KIMEP (Almaty, Kazakhstan ) nói với Diplomat qua email “ Theo hiểu biết của tôi là vấn đề đã được nêu lên một cách ngoại giao để báo hiệu mối quan tâm, nhưng không gây ra sự phẩn nộ của chánh phủ Trung Quốc …” một phóng viên của đài RFE/RL nhận định về cách can thiệp của nhà nước cho các nạn nhân Kazakh ở Tân Cương rằng ngoại giao là một nghệ thuật tinh tế, đặc biệt khi nhơn danh cho một nước 18 triệu dân đi nói chuyện với đại diện của một quốc gia 1 tỷ 400 triệu dân”. (Chú thích # 17 & 18).
Theotin từ ác cơ quan bảo vệ nhơn quyền, từ giữa năm2017, Bắc Kinh tăng cường chiến dịch đàn áp và giam giữ hàng chục ngàn người Hồi Giáo Duy Ngô Nhĩ (Muslim Uyghurs) và các dân tộc thiểu số Hồi giáo (ancient Turkic Muslim people) khác trong đó có người dân tộc Kazakh tại các nhà tù và trại “giáo dục cải taọ “ ở những vùng phía tây khu tự trị Tân Cương, cạnh biên giới Kazakhstan. Bắc Kinh ngược lại tố cáo có cả trăm ngàn người Duy Ngô Nhĩ sống nhiều nơi trong nội địa TC đã vượt biên tham gia các nhóm Hồi giáo quá khích ở Trung Đông, Afghanistan, nhằm giải thích biện pháp trấn áp cực kỳ dã man của họ.
Tình cảm chống Trung Quốc từ vụ giam cầm công dân Kazakh ở Tân Cương càng thêm trầm trọng vì sự hiện diện các doanh nhơn và Hoa kiều càng ngày đông đảo hơn trong các khu đặc quyền kinh tế, họ tóm thâu hết các cuộc thầu, giành hết công ăn việc làm của người bản xứ; Tập Cận Bình khi thăm viếng thủ đô Astana ( Kazakhstan) năm 2013 đã thông báo hành lang kinh tế Trung Quốc-Âu châu sẽ xuyên qua chốt trọng yếu Kazakhstan, dân chúng Kazakh đoán trước điềm tai hoạ cho đất nước sắp đến nơi.
Năm 2016 một cuộc biểu tình với hàng ngàn dân chúng nổ ra khi tin chánh phủ Kazakh đề xuất tu chính luật lệ đất đai (Land Code) cho phép ngoại kiều, cụ thể là TQ, mua những vùng đất rộng lớn của Kazakhstan trước đây đã nhượng cho TQ theo thoả thuận năm 1999. Một video trên website TC lại phổ biến cáo buộc Kazakhstan đã chiếm đất của TQ khoản 44 triệu km vuông càng làm cho dân chúng thêm phẩn nộ (xem chú thích # 18).Lại thêm vụ vừa ăn cướp vừa la làng.
Vốn là một cộng hoà Xô-viết cuối cùng tuyên bố độc lập khi Liên bang Xô viết sụp đổ năm 1991, nhưng Kazakhstan ở thế phải tham gia Liên minh Kinh tế Á-Âu (EEU) do Nga đứng đầu, với bản chất bá quyền với các thành viên. Tháng Ba 15, 2018 Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov bổng dưng, nếu không nói là bất thường, cho biết việc Kazakhstan cung cấp hộ chiếu miễn thị thực cho công dân Mỹ phải cần sự chấp thuận của Liên minh Kinh tế Á-Âu (EEU), tức phải được Kremlin đồng ý. Đã có vấn đề phức tạp trong bang giao giữa Kazakhstan và các liên bang trong thời gian gần đây mà theo giới phân tích, phần nào cũng do sự lãnh đạo của vị tống thống Nazarbaev đã kém mạnh mẽ hơn khi ông trên đà lão hoá; thời điểm 3/15 mà Lavrov đặt vấn đề visa nhắc lại ngày Kazakhstan tổ chức lần đầu tiên với tư thế là nước chủ nhà cho hội nghị thượng đỉnh các nhà lãnh đạo Trung Á từ năm 1999. Phát ngôn viên bộ ngoại giao Kazakhstan (Anua Zaynakov) với giọng khá chua chát, và ông ta chờ khi Lavrov đến thủ đô Astana để đàm phán về Syria hôm 3/16 để đáp trả Lavrov rằng việc giới thiệu hay huỷ bỏ chế độ visa cho công dân nước ngoài là quyền của quốc gia nào có chủ quyền, và rằng EEU không phải là một liên minh chánh trị mà vai trò duy nhứt là quan tâm với việc hợp tác kinh tế.
Các phân tích cho thấy Cọng hoà Kazakstan với vị thế địa-kinh tế-chánh trị hàng đầu của Trung Á, sau những năm cọng tác với Sáng kiến Vành đai Con đường của Tập và với EEU của Putin rồi cũng đụng phải vấn đề chủ quyền với họ, tinh thần dân tộc bị sứt mẻ, nhưng ban lãnh đạo Kazkhstan đã góp vốn cho hai đại cường giải quyết phần nào các khó khăn nội bộ của họ thay vì tạo sự thạnh vượng và lợi ích cho dân Kazakh hay cho Trung Á.
Tác động của BRI tại Trung Đông khá phức tạp sẽ được bàn tới đầy đủ hơn trong dịp khác. Năng lượng trời cho khu vực nầy lại là sức thu hút không gì cản nỗi cho cường quốc đỏ Trung Nam Hải luôn có nhu cầu ( dầu khí ) cho phát triển công nghiệp; mới đây ( ngày ngày 10-07-2018 ) Tập Cận Bình triệu tập “Diễn đàn Hợp tác Trung Quốc-Ả rập” ( CASCF/China-Arab States Cooperation Forum) lần thứ 8 tại Bắc Kinh, với sự hiện diện của các thành viên cao cấp của các quốc gia Ả rập và Liên minh Ả Rập ( Arab League ); trong diễn văn khai mạc , hoàng đế đỏ tuyên bố sẽ đẩy mạnh “Sáng kiến Vành đai Con đường” đi vào sự nghiệp phát triển Trung Đông; chủ tịch thông báo TQ sẽ tháo khoán gói tín dụng trong hình thức vay nợ ( loan) $20 tỷ USD cho nhiều quốc gia Ả rập ( loans) , và thêm vào đó 1 gói viện trợ (aid) $100 tỷ USD cho người Palestine, Yemen, Jordan và Syria. Kế hoạch táo bạo của BRI đi vào Trung Đông vào thời điểm mà tình hình chánh trị đầy bất ổn giữa Riyadh và Teheran với các điểm nóng tại Yemen, Iran, Iraq, Syria, Qatar; BRI có vẻ đẩy Bắc Kinh về phía Iran một quốc gia Hồi giáo( hệ phái Shiite) tỏ ra đáng tin cậy trong mặt trận chung chống chánh phủ Trump vừa mới rút khỏi thoả thuận hạt nhơn và đang có biện phát trừng phạt kinh tế xứ nầy, và tổng thống Trump thì sát cánh với Arab Saudi ( hệ phái Sunni), một quốc gia luôn ở trong tình trạng xung đột với Iran; ngay khi Diễn đàn diễn ra , Ngoại trưởng UAE là Tiến sĩ Al Jaber tố cáo Iran can dự nội tình các nước Ả rập và hổ trợ các dân quân khủng bố tại các lân bang Ả rập.
Liệu Trung Cộng đối phó ra sao với tình trạng thù địch khá sâu sắc giữa các hệ phái, trong bối cảnh Tây phương đang theo dõi tác động tiêu cực của BRI khắp nơi , tại Trung Đông cũng như trên thế giới , trong đó nhiều case study tiếp tục phân tích sức mạnh kinh tế và tham vọng của tập đoàn Đại Hán tại Âu châu qua công cụ BRI, một lục địa đang đối phó quá nhiều khủng hoảng chánh trị xã hội, kinh tế, an ninh.
“Sáng kiến Vành đai và Con đường” đi vào Âu Châu.
Có nhiều dấu hiệu cho thấy Tây phương rất quan ngại vào kế hoạch đầu tư của BRI mà Trung Cộng nổ lực tô điểm và quảng cáo trên Diễn đàn BRI 5/2017 tại Bắc Kinh; EU nói chung đã nhìn thấy hậu ý thầm kín của Tập Cận Bình, ngược lại các quốc gia Trung Âu và Đông Âu ( CEE cụm từ Anh ngữ viết tắt cho countries in Central and Eastern Europe) lại nhiệt tình hoan nghinh đầu tư của TQ mà quên đi cái giá phải trả về mặt kinh tế và chánh trị về sau.
Bản tin Handelsblatt ( Đức) ngày 17/04/2018 cho thấy con đường BRI dù là “đới” hay “ lộ” rồi cũng đến trạm cuối là Âu Châu cũng khá gập ghềnh, không được trơn tru. Đã có 27 trên 28 vị đại sứ EU đồng tình ký vào bản Báo cáo, như một tuyên bố chung, nhằm đưa vào nghị trình thượng đỉnh EU-TQ vào cuối tháng Bảy tại Bắc Kinh, với nội dung chỉ trích nặng nề và tố cáo “Dự án Silk Road” của TQ đi ngược lại chánh sách tự do hoá mậu dịch, nó còn tạo nên bất bình đẳng dành cho công ty TQ ở vào lợi thế nhờ vào sự trợ giá của nhà nước. Điều nhức nhối cho EU là một thành viên của mình là Hungary lại từ chối ký vào văn bản, một hình thức tuyên bố chung. Báo cáo còn chỉ trích tham vọng của Bắc Kinh nhằm tạo một mô hình toàn cầu hoá phù hợp với lợi ích riêng cho mình, và đồng thời “sáng kiến”chỉ theo đuổi mục tiêu chánh trị nội bộ như việc giải toả hàng hoá dư thừa do tình trạng “sản xuất quá tải” của TQ, và kế hoạch mở ra thêm thị trường xuất cảng. Các viên chức EU cho thấy TC có ý đồ chia rẻ châu Âu châu và tìm cách quan hệ đầu tư riêng với từng quốc gia thành viên EU hầu dễ bề thao túng . EU cũng như Hoa kỳ rất quan ngại TC trong kế hoạch đầu tư vào các ngành công nghiệp trọng yếu, các công nghệ nhạy cảm, về an ninh trong chương trình đầu tư hạ tầng cơ sở, về quyền sở hửu trí tuệ; EU đòi hỏi nguyên tắc minh bạch, tuân thủ luật lệ quốc tế, bảo vệ môi sinh, lao động cùng những luật lệ riêng của EU.”
Năm 2017 “Thượng đỉnh Trung Quốc – CEE “còn gọi thượng đỉnh “ 16+1 “đa phần là các nước Trung Âu và Đông Âu (CEE) và Trung Cộng do Hungary là nước chủ nhà luân phiên tổ chức, bàn thảo về kế hoạch đầu tư, về hạ tầng cơ sở đặc biệt về việc xây cất con đường sắt cao tốc Belgrade-Budapest ( nối liền thủ đô hai nước Serbia và Hungary). Hungary là thành viên chánh thức của EU, lẻ ra Bắc Kinh khi làm ăn với Budapest nên qua ngả EU cho phù hợp với nguyên tắc quan hệ ngoại giao luật lệ của Liên minh,thay vì đi đêm với Hungary; nhưng Hungary đã vấp phải “bẩy nợ” của BRI ; trong việc xây cất đường sắt cao tốc Belgrade-Budapest, Serbia phải vay 297,6 triệu USD và Hungary vay $2,1 tỉ ( billion) với China Exim Bank.
Theo Kế hoạch BRI một hệ thống đường sắt cao tốc mới sẽ được thiết kế nhằm chuyển vận hàng hoá từ TC theo đường Tơ lụa Hàng hải ( Twenty First Century Maritime Silk Road) đến cảng Piraeus ( Hy Lạp ) , từ đó phân phối đến các vùng khác trung tâm châu Âu! (nguồn: voanews.com/a/Serbia-start-contruction-chinese-funded-railway-budapest). Cảng Piraeus là cảng lớn nhứt và lâu đời nhứt của cộng hoà nghị viện Hy Lạp, năm bên bờ Địa Trung Hải, là quốc gia thành viên Liên Hiệp Âu châu (EU) từ 1981, lại là quốc gia nạn nhơn của chủ nghĩa đế quốc chủ nợ của Trung Quốc ( xem # 16 ) . Hải cảng mở ra thì hàng loạt công ty quốc doanh TQ đổ vào đầu tư với nhiều hợp đồng hàng tỉ đô la; Hy Lạp vốn đã khốn đốn vì nợ công từ lúc khủng hoảng tàì chánh năm 2009 ,nay thêm nợ vay từ kế hoạch BRI; trước mắt Hy Lạp không trả nỗi nợ thì phải đành thế chấp tài sản: năm 2016 một công ty TC ( Cosco Shipping) mua 51% cổ phần của cảng Piraeus; theo Reuters ( 22/09/2016) công ty này đã trả 315.5 triệu USD.
Biết khó bề tung hoành ở các khu vực giàu có Tây Âu, các lãnh đạo TC đi lùng các nước nhỏ phần lớn trong nhóm CEE, các nước trong cánh Western Balkans ( như Serbia, Bosnia, Albania…) với nền kinh tế , chánh trị bất ổn vẫn còn trong thời kỳ đang phát triển , quá cần vốn để mở mang hạ tầng cơ sở , mà lại gặp khó khăn để vay từ các định chế tài chánh tây phương ( WB,IMF) nay lại được cường quốc số hai mở hầu bao mà không đòi hỏi cải thiện nhơn quyền, hay phải tuân thủ các chuẩn mực trong chánh sách cho vay, với điều kiện bên ngoài có vẻ lỏng lẻo nhưng rồi khi nợ đáo hạn không trả nổi thì chỉ còn nước trao tài sản cho Bắc Kinh giữ giùm ,điển hình như vụ cảng Hambantota ở Shri Lanka.! Một tiền hội nghị thường niên cho định chế 16+1 “ hợp tại Sofia ngày 29-06-2018 do Bulgaria tổ chức để nghiên cứu kế hoạch phát triển BRI tại thượng đỉnh Trung Quốc-CEE dự trù ngày 9/7/2018 trong đó theo nghị trình có phần Bắc Kinh tiếp tục trấn an lời cáo buộc của bản báo của 27/28 đại sứ EU , và đặc biệt hơn của thủ tướng Đức Merkel trong dịp thăm Bắc Kinh (tháng 5/2018) đã phản đối mạnh mẽ tiến độ phát triển của tổ chức 16+1 nhằm vào sự chia rẻ nội tình EU khi các nước CEE này trên đường chuẩn bị hội nhập vào EU ; nguồn tin cho biết Thượng đỉnh EU-China sẽ khai diễn vào ngày 16/7/2018. Hiện tình cho thấy, với quá trình mang tính bành trướng, “Sáng kiến Vành đai Con đường “ khó bề thoải mái với Tây Âu khi đã tạo không khí nghi ngờ Trung Cộng chơi bài chia rẽ các nước châu Âu trong bối cảnh Brussels và Bắc Kinh đang đàm phán một thoả thuận đầu tư song phương.
6.Trung Cộng mở rộng kế hoạch RBI vào Mỹ LaTinh và vùng Caribbean
Mỹ Latin và vùng Caribbean vốn là sân sau địa chánh trị kinh tế của Hoa Kỳ gần hai trăm năm, nhưng chánh quyền Trump với chánh sách “American First” có vẻ không còn lưu tâm đến vấn đề bang giao với họ, vốn đã xấu từ các tổng thống tiền nhiệm, nay trở nên tệ hơn . Tổng thống Trump lại không may phải huỷ bỏ chuyến công du chánh thức dầu tiên tại Lima ( Peru ) để tham dự thượng đỉnh OAS ( Tổ chức các nước châu Mỹ ) vì phải ứng phó với vụ Syria dùng võ khí hoá học. Cũng xin nhắc lại năm 2013 ngoại trưởng Hoa Kỳ lúc bấy giờ là John Kerry tuyên bố sự chấm dứt lãnh đạo của Hoa Kỳ ở Mỹ La Tinh, kết thúc thời đại của học thuyết Monroe (“The era of the Monroe Doctrine is over”).
Hoa Kỳ “lơ là “ thì TC nắm lấy cơ hội nhảy vào. Tại thượng đỉnh“Nhứt đái Nhứt lộ” lần thứ nhứt tháng 5/2017 tại Bắc Kinh Tập Cận Bình khi nghinh đón các vị lãnh đạo Mỹ Latin đã tuyên bố Mỹ Latin là phần mở rộng tự nhiên của “Đường Tơ lụa Hàng Hải của thế kỷ 21” và Tập cũng không quên cám ơn tổng thống Argentina Maricio Macri đã tham gia BRI; ngoài ra còn có mặt tổng thống Chi-Lê Michelle Bachelet; những quốc gia Chile, Peru, Boliva, Venezuala đều là thành viên của AIIB ( Ngân hàng Đầu tư Hạ tầng Cơ sở Á Châu). Nhưng các nhà lập pháp Hoa Kỳ thì không thể “lơ là” khi TC vung hàng tỉ đô la đầu tư vào Mỹ Latin ( Latin America ) kể cả hợp đồng khai thác dầu khí với Venezuala và Mexico;ngoài ra TC còn đều đặng tăng cường quan hệ quốc phòng xuyên suốt khu vực kể cả với những quốc gia đồng minh của Hoa Kỳ như Columbia và Costa Rica; TC lại là thương gia vũ khí cung cấp cho vùng, kể cả vũ khí chiến lược; tất nhiên Quốc hội Hoa Kỳ cần biết mục tiêu của Sáng kiến Vành đai Con đường trong tham vọng độc chiếm sân sau của Mỹ.
Tư lịnh Bộ Chỉ huy Miền Nam (SOUTHCOM) Đô đốc Kurt Tidd trong buổi điều trần 2/2018 đã báo động với Uỷ Ban Quân vụ Thượng viện Hoa Kỳ ‘ Vành đai Con đường’ là một đe doạ cho Hoa Kỳ trong trong khu vực Mỹ La Tinh ( nguồn: BREITBART NEWS, by Edwin Mora, 15 Feb, 2018. ) ông cho biết TC đã cam kết $500 tỉ (billion) cho quỹ thương mại với nhiều nước Mỹ La Tinh và $250 tỉ đầu tư trực tiếp cho thập niên tới. Đô đốc Tidd nhận định TC đang tăng cường hoạt động kinh tế qui mô trong khu vực với tài trợ và cho vay không điều kiện ràng buộc, thực hiện lề lối thương mại không công bằng, không tôn trọng chuẩn mực lao động và môi trường, và luôn mở rộng ảnh hưởng với các đối tác quan trọng, và khuyến khích ngày càng nhiều nước tham gia vào kế hoạch phát triển hạ tầng cơ sở. Nhưng thách thức về an ninh đáng cho Washington quan ngại về việc Bắc Kinh chú trọng tiếp cận các trọng điểm chiến lược như Kinh đào Panama.
Từ 1997, bộ Tư lịnh Miền Nam Hoa Kỳ (SouthCom) dời từ Panama về Miami; năm 2000, Hoa Kỳ giao trả Kinh đào Panama và vùng đất liên quan cho chánh quyền Panama quản trị. Tháng Sáu/2017, Tổng thống Panama tuyên bố cắt đứt quan hệ ngoại giao với Đài Loan và quay sang thiết lập quan hệ với TC; tháng 11/2017 tổng thống Panama Juan Carlos Valera Rodriguez thăm TQ , mở đại sứ quán ở Bắc Kinh và lãnh sự quán tại Thượng Hải, và không quên ký với Tập Cận Bình 19 thoả thuận, trong đó thoả thuận quan trọng nhứt là đưa Panama vào Sáng kiến Vành đai Con đường! Với nền kinh tế thứ nhì chỉ sau siêu cường Hoa Kỳ, và với sức mạnh hậu cần, Trung Cộng đẩy mạnh phát triển con Kinh đào chiến lược Panama , nhiều doanh nghiệp từ Hoa lục đổ xô về Panama , nhiều dự án phát triển hai bên kinh đào, và tích cực tham gia nhiều công trình hạ tầng cơ sở quan trọng ( tàu điện ngầm, xây cầu trên kinh đào, trung tâm hội nghị). Theo nguồn tin về phía Đài Loan, trong trao đổi thiết lập ngoại giao, Trung Cộng đã cung cấp khoản vay không lời trị giá 3 tỉ đô la cho chánh phủ Panama. Một cái giá quá rẻ để có được một vị thế quan trọng kinh tế-chánh trị-địa chiến lược là kinh đào Panama, là điều mà Đô đốc Tư lịnh SouthCOM đã trình cho Uỷ ban quân vụ Thượng viện; đô đốc Tidd kết thúc bài báo cáo với quí nghị sĩ rằng Trung Quốc đang tăng cường vai trò đối thủ cạnh tranh với Hoa Kỳ tại Mỹ Latin.
Trước đó, ngày 12-01-2018, Diễn đàn Trung Quốc và Cộng đồng các quốc gia Mỹ Latin và Caribbean (CELAC) kỳ hai họp tại Santiago, Chile ( nước chủ nhà ) nhằm siết chặt sự hội nhập của Mỹ Latin , và cố ý làm giảm ảnh hưởng của Washington; và Ngoại trưởng Vương Nghị cho biết khu vực này là “ một sự phù hợp tự nhiên cho “sáng kiến “, Vương tiếp tục quảng cáo thương hiệu BRI : “ TQ luôn cam kết con đường phát triển hoà bình và chiến lược đồng hưởng lợi win-win …” và Vương Nghị cũng không quên mời gọi đối tác tham gia vào “sáng kiến”. CELAC thành lập năm 2011 tại Venezula, gồm 33 thành viên, nhưng không có Mỹ và Canada.
Thật vậy“Con đường Tơ lụa Hàng hải TQ của thế kỷ 21”tiếp tục vai trò của kẻ đối thủ cạnh tranh với Mỹ tại Caribbean, lại được lúc Tổng thống Trump đảo ngược chánh sách bình thường hoá quan hệ với Cuba mới vừa phục hồi vào thời Obama; Trump tăng cường cấm vận, hạn chế kinh doanh và sự đi lại của công dân Mỹ làm hụt hẫng hi vọng Havana trông chờ tư bản Hoa Kỳ; Mỹ và Cuba vốn là cựu thù thời chiến tranh lạnh. Trump “lơ là’ thì Bắc Kinh điền vào chỗ trống; Cuba tìm cách tăng cường thương mại với Trung Quốc và tham gia Sáng kiến Vành đai Con đường, lại muốn có vai trò như một “nút khu vực”( region node ) có thể đưa kế hoạch này lan rộng khắp Mỹ Latin và Caribbean. (trích phát biểu của Antonio Carircarte , thứ trưởng đặc trách ngoại thương và đầu tư Cuba với đại sứ TC Chen Xi tại Cuba vào dịp Hội chợ Thương mại Quốc tế Havana ( FIHAV/ 2017). Một loạt bài tường thuật về tác động của BRI tại Cuba do Văn phòng Phát thanh và truyền hình Cuba” (OCB) điều hành, nay vẫn tiếp tục đăng trên VOAnews (từ May /2018 , trong mục “The Dragon’s Reach “) cho thấy Trung Cộng hiện nay là đối tác thương mại lớn nhứt của Cuba, và đã ký kết nhiều thoả thuận đẩy mạnh đầu tư phần lớn vào Cảng Mariel , với các dự án vào TelCom, thương mại, năng lượng mặt trời và công nghệ sinh học. Tại Hội thảo Quốc tế và Triễn lãm Công nghiệp Cuba kỳ ba (CubaIndustria-2018) với khoản 30 nước tham dự trong đó có sự hiện diện của phái đoàn doanh nhơn TQ là đông đảo nhứt ; mục đích chánh , theo lời Bộ Trưởng Công nghiệp của đảo quốc này là tìm sự thu hút vốn nước ngoài và doanh nhơn để thành lập liên doanh và phát triển các lãnh vực kinh tế chiến lược. TC hiện nay là nước đầu tư lớn nhứt và cũng là chủ nợ lớn nhứt của Cuba. Cuba nói cần thêm đầu tư của TQ, như ngành du lịch. Tại buổi hội thảo, Cuba đặc biệt trình bày về lợi thế đầu tư tại Đặc Khu Kinh tế Mariel, cách Havana 50km, một dự án hạ tầng cơ sở lớn nhứt của đảo quốc này.
Cảng Mariel hiện nay chỉ hoạt động khoản 50% khả năng , Cuba lại bị Hoa Kỳ cấm vận, chuyển vận hàng hoá từ cảng này riêng về Mỹ ( như cảng Tampa Florida ) đã bị hạn chế. Không biết chủ nợ Bắc Kinh toan tính gì với cảng Mariel này khi Cuba không trả nổi nợ dù đã nhiều lần đáo hạn và nhiều lần” tái cơ cấu”. Theo Bộ trưởng đầu tư và thương mại nước ngoài, Cuba hàng năm cần 2, 5 tỉ ( billion) đô la đầu tư từ nước ngoài để đạt được sự phát triển bền vững.
Không biết phát biểu của tổng thống Pence tại Đại hội đồng OAS tại White House tháng Sáu/2018 về cam kết của Hoa Kỳ với Mỹ Latin có phục hồi lại ảnh hưởng một khi nó đang bị xoi mòn và đang rơi dần vào tay hoàng đế đỏ TC( Xem chú thich # 22).
Nhìn chung, kế hoạch BRI giúp Bắc Kinh mở ra nhiều thị trường mới ở Mỹ Latin, và với sách lược đầu tư theo mẫu “kinh tế chủ nợ” vào hoạt động xây dựng hạ tầng cơ sở, nhứt là tại những quốc gia nghèo chẳng những không đem lại phồn vinh mà có khi đưa họ vào “bẩy nợ”; BRI cũng nhằm giải toả tình trạng sản xuất quá dư thừa; tham vọng của BRI xâm nhập nơi đây cũng vì vùng nầy giàu về là nguyên liệu ( nickel, đồng. thiết, kẻm ,platin,sắt, dầu khí đốt… ) và TC cũng không quên chú trọng đến các quốc gia nằm trong vị thế chiến lược như Panama, BRI đẩy mạnh việc nối kết đối tác trong khu vực với phần còn lại của thế giới như Dự án thiết lập sợi cáp quang ( fiber-optic cable) dưới lòng biển dài 19.000 km, nối liền China với Chile, tức nối kết Á châu với Mỹ Latin.
7. “Con đường Tơ lụa Hàng hải” bành trướng về các đảo quốc Nam Thái Bình Dương, và việc TC can thiệp vào nội tình nước Úc
Với bản chất bành trướng, Trung Nguyên tiếp tục tiến hành “Chánh sách Going Out” khắp hoàn cầu; tờ Sydney Morning Herald ngày 9-04-2018 cho biết Trung Quốc sắp đạt được thoả thuận mở căn cứ quân sự tại đảo quốc Vanuatu, một quốc gia nằm trong Nam Thái Bình Dương , về phía đông bắc Úc châu khoản 200km.; nếu tin này có thật, thì đây sẽ là cơ sở quân sự thứ hai của TC ở hải ngoại sau khi Bắc Kinh thiết lập căn cứ hải quân Dijibouti ở Phi Châu, và như vậy TC lại tạo sự bất ổn an ninh cho khu vực. Chánh phủ Vanuatu phủ nhận tin này, nhưng các chuyên gia quốc phòng thì nhìn xa hơn, dù Vanuatu chỉ là nhóm đảo nhỏ với diện tích chung vào khoản trên dưới năm ngàn dặm vuông ( 4,706 sq mi ) với dân số đôi ba trăm ngàn nhưng nếu TC thiết lập căn cứ quân sự nơi đây thì nó sẽ trở thành một tiền đồn chiến lược đe doạ an ninh khu vực, mà trước hết là mối lo cho Úc; phải chăng “ Nhứt đới, Nhứt lộ” đã vượt qua “Chuỗi Đảo Thứ nhứt” và “ Chuỗi Đảo Thứ nhì “ vốn là những vòng đai bao vây ngăn cách TC với Thái Bình Dương? Thực hư ra sao nhưng Canberra đã phản ứng gần như tức khắc. Bắc Kinh phủ nhận “trò chơi địa chánh trị” đó, nhưng không phủ nhận việc đầu tư vào Vanuatu trong nhiều năm qua , qua hình thức tài trợ, cho vay, kể cả dùng tiền bôi trơn mua chuộc trong các vụ đấu thầu như thông lệ, trong việc xây dựng hạ tầng cơ sở; BRI đã dầu tư vào việc xây dựng các trụ sở,cơ quan công quyền, sân vận động; Trung Cộng đã chi 19 triệu USD cho Vanuatu xây cất Trung Tâm Hội Nghị Quốc gia ngay trong thủ đô Port Vila xứ này, nhưng có bao giờ xử dụng( rõ là sự lảng phí), đầu năm 2017 TC lại tài trợ 14 quân xa…
Hiện nay chánh phủ Vanuatu nợ nước ngoài $440 triệu, trong đó Bắc Kinh chiếm gần phân nữa , trong một quốc gia với GDP (PPP) chỉ vào khoản $1 tỉ USD ( năm 2017).
Cách TC dùng tiền làm đòn bẩy không chỉ riêng cho đảo quốc Vanuatu, nó cũng áp dụng cho các đảo lân bang trong tình trạng đang phát triển (Tonga, Samoa, Figi, Cook Islands và Pampua New Guinea). Thực tế các quốc đảo khó lòng từ chối các đề nghị hấp dẫn từ TQ vì bản thân vừa nhỏ vừa nghèo mà nguồn lực tài chánh quốc gia hạn hẹp, nhưng lại cần vốn để xây dựng hạ tầng cơ sở ( đường sá, trường học, bến tàu và v.v), rốt cuộc trên đường dài rồi cũng rơi vào “bẫy nợ”. Bắc Kinh lại còn trải thảm đỏ cho các lãnh đạo các đảo nhỏ đến thăm!
Lộ trình bành trướng nam tiến của BRI khiến chánh quyền Úc báo động và chuẩn bị chương trình tài trợ cho các quần đảo nhỏ này; nhưng liệu còn kịp ngăn chặn được sự thao túng của Bắc Kinh? Chậm còn hơn không ! Bước đầu Úc đã đề nghị tài trợ cho Vanuatu $14 triệu USD trong lãnh vực giáo dục, 400.00 đô Úc để giúp phát triển chánh sách mạng và an ninh mạng, nhằm ngăn ngừa công ty Huawei TQ tham gia các dự án viễn thông ; cùng lúc hai nước cũng thảo luận về hiệp định an ninh.
Thủ tướng Úc Malcolm Turbull cũng thuyết phục thủ tướng Rick Houenipwela của quần đảo Solomon huỷ bỏ thoả thuận ký với Tập đoàn Viễn thông Huawai (TQ) về việc xây dựng một tuyến cáp quang internet ngầm dưới biển.
Việc TC can thiệp vào chánh tình nội bộ Úc không phải là điều mới lạ; Chánh quyền và Tổ chức Tình Báo An ninh Úc đã vạch trần việc Bắc Kinh tung tiền để lũng đoạn nhiều lãnh vực chánh trị, văn hoá, mua chuộc chánh khách, giới đại học, các nhà nghiên cứu, báo chí, và huy động các du học sinh tạo ảnh hưởng TQ nơi hải ngoại. Vụ scandal về móc ngoặt tiền bạc giữa một dân cử quốc hội Úc với nhà tỉ phú TQ tại Úc đưa tới vụ một nghị sĩ phải từ chức vào đầu năm nay. Vụ hải cảng chiến lược Darvin nằm trong Lãnh thổ Phía Bắc (Northern Territoty) cũng mở mắt cho nhiều nước làm ăn với TC, về âm mưu trong kế hoạch đầu tư của “Nhưt đới Nhứt lộ ; Cảng Darwin là cửa ngỏ mở ra Biển Đông, kế cận với căn cứ quân sự Hoa Kỳ, nay lại cho tập đoàn Landbridge Trung Quốc thuê 99 năm, với giá rẻ mạt vào khoản 500 triệu đô la Úc; một viên chức Úc đã chấp thuận dự án này sau đó nghe nói được Bắc Kinh đối đải khá hậu hĩ; một tỉ phú Úc tại địa phương nói với báo chí vì không có tiền để phát triển cho vùng cực Bắc này, mà chánh quyền trung ương cũng không giúp, nên chúng tôi phải cần đến đại gia TQ!
Trước tham vọng Bắc Kinh bành trướng xuống phía nam , tờ báo Sydney Morning Herald mở cuộc thăm dò dư luận: “ Liệu Úc có nên ủng hộ “Sáng kiến Vành đai Con đường” của Trung Quốc”? Kết quả phổ biến ngày 26-06-2018 cho thấy có 59% nêu ý kiến nên tránh yểm trợ sáng kiến này. Theo AFP loan tin ngày 29-06-2018, Quốc Hội Úc vừa chánh thức thông qua luật ngăn chặn nước ngoài can thiệp nội bộ Úc, giữa lúc có nhiều lo ngại việc Bắc Kinh gây ảnh hưởng vào nền chánh trị Úc, một vấn đề đã được cơ quan tình báo Úc nêu lên trước đây.
Úc là thành viên của “Tứ giác Kim cương” thường gọi ngắn gọn là Bộ Tứ (Quad ) bao gồm bốn cường quốc dân chủ là Mỹ, Ấn độ, Úc, Nhựt vừa mới “ hồi sinh”sau một thập niên trùm chăn trước đà tấn công không ngừng nghỉ của “Vành đai và Con đường” , sau khi tổng thống Trump tuyên bố tại Hội Nghị APEC 2017 “Hướng đến khu vực Ấn độ Thái Binh Dương tự do, mở và thạnh vượng”
