Ông lão trồng cây đào trước sân mong ngày mình ra đi cây sẽ lớn, sẽ trổ đầy hoa vào mùa xuân và quả chín thơm vào quãng cuối hè. Vì cụ trồng bằng hột nên cây đào không sớm trưởng thành như mấy cây đào chiết nhánh khác. Mất vài năm cây đào mới lớn lên, chậm nhưng chắc, tán lá của nó xanh mượt, dáng cây thẳng đứng, vững vàng, ai đi qua cũng khen sau này con cháu hưởng lộc. Đùng một cái, ông bố (con trai ông lão) quyết định chặt bỏ nó đi để lấy đất rắc hạt rau dền vì mùa mưa đang đến. Thế là gốc đào bị đốn. Tương lai những cành đào nở đầy hoa mỗi độ xuân và những chùm quả trĩu cành cuối hè đã biến mất. Thay vào đó chỉ là những vạt rau dền mọc um tùm chóng vánh đầu mùa mưa, sau đó chẳng còn gì vương sót lại… Con cháu sau này mất hẳn cái lộc được ăn đào.
Vâng. Câu chuyện ông lão trồng đào hôm nay hầu quý vị nhằm minh họa một sự kiện gây nhiều tranh luận tại Mỹ: Đó là câu chuyện liên quan đến Cơ quan Bảo vệ Môi trường EPA và cựu giám đốc Scott Pruitt của tổ chức đầy quyền lực này từ chức. Đúng vậy. Mr. Scott Pruitt đã về vườn; song có người nói ông sẽ nấn ná ở lại Washington DC cung cúc tận tụy Tổng thống Trump vì họ là chỗ thân tình, môi hở răng lạnh.
Trước tiên, xin nhắc sơ về Cục Bảo vệ Môi trường Mỹ EPA (Environmental Protection Agency). Đây là cơ quan có trách nhiệm giám sát mọi hoạt động liên quan đến môi trường, tài nguyên, nguồn nước sạch của Mỹ. Cơ quan này có quyền sinh sát trong tay với chức năng ban hành luật lệ ảnh hưởng đến kế hoạch làm ăn của nhiều cơ quan hoạt động tại Mỹ liên quan đến môi trường. Cụ thể, EPA có quyền bật đèn xanh (hoặc bật đèn đỏ) đối với các công ty này. EPA có thể thản nhiên ban lệnh cấm hoặc dỡ bỏ những lệnh cấm trước đó. Vì thế, tuy không phải là một bộ hẳn hoi như Bộ Giao thông, Bộ Nông nghiệp, hay Bộ Y tế, tiếng nói của EPA rất có trọng lượng tại Mỹ và thế giới.
Tai tiếng các vụ bê bối dính dáng đến Mr. Scott Pruitt từ khi ông nhậm chức sếp EPA đếm không xuể. Toàn chuyện chẳng ra làm sao, giới quan sát cho rằng ông đã lạm quyền, sai phạm nhiều lần, thiếu đạo đức, coi trời bằng vung, tùy tiện; tưởng mình được chúa dấu, vua yêu mặc sức muốn gì thì muốn. Vâng, trong lịch sử Cơ quan EPA, chưa ai tỏ ra oai quyền, ngang nhiên làm nhiều chuyện khó coi như ông.
Là người được Tổng thống Trump quý trọng, Scott Pruitt sấn vào các chiến dịch đập phá những di sản Cựu tổng thống Obama để lại. Ông mạnh mẽ phản đối các kế hoạch bảo vệ môi trường của thế giới, trong đó có Hiệp ước Paris Agreement (thiết lập ngày 22 tháng 06 năm 2016 với chữ ký của 195 quốc gia). Đối với hành tinh xanh, biến cố Hoa Kỳ đơn phương rút khỏi hiệp ước Paris hồi tháng sáu năm ngoái mở ra một trang sử u ám. Từ nay, Mỹ, nền kinh tế lớn nhất hành tinh mở toang cửa cho nhiều sản phẩm thải khí CO (xe cộ, máy móc) độc hại cho môi trường tha hồ tự tung, tự tác.
Không chỉ thế, ngành than đá Mỹ trên bờ vực phá sản được Tổng thống Trump hứa hẹn cứu nguy, bất chấp xu hướng năng lượng hóa thạch càng ngày càng lỗi thời. Mr. Scott Pruitt lăn xả vào ủng hộ chủ nên được Tổng thống Trump hài lòng. Công nhân ngành than dĩ nhiên càng mến mộ ông hơn. Chính họ đã khiến mùa phiếu 2016 trở nên sôi động, đầy sóng gió. Họ và công nhân ngành thép tin tài lãnh đạo của Tổng thống Trump đem lại công ăn việc làm cho họ. Thế là Tổng thống Trump nghiễm nhiên ẵm trọn 304 phiếu cử tri đoàn, trở thành người thứ 5 trong lịch sử các vị tổng thống Mỹ đắc cử nhưng thắng ít phiếu phổ thông hơn.
Cứ thế, Mr. Scott Pruitt nghĩ mình an toàn tuyệt đối trong Nội các của Tổng thống Trump, muốn làm gì thì làm, song ông quên rằng nước Mỹ đâu phải doanh nghiệp riêng của Tổng thống Trump. Lẽ ra Mr. Scott Pruitt nên tuân thủ những nguyên tắc kẻ ăn lương nhà nước. Nhưng không. Ông tự tiện tiêu pha nhiều khoản rất hỡi ôi, nào là phòng nói chuyện điện thoại cách âm hao tốn mấy chục ngàn Mỹ kim, du lịch hoang phí, vé máy bay hạng thương gia – first class, đi xem Rose Bowl ghế có mái che, thuê nhà tại vùng Washington DC giá hời thông qua móc nối quan hệ, lạm dụng nhân viên thuộc cấp (ăn lương chính phủ) làm việc riêng cho mình, sử dụng quá nhiều nhân viên an ninh (thuộc công ty tư nhân) nên không ai biết ông được hưởng bao nhiêu phần trăm lại quả… Tóm lại, trước khi từ chức, ông bị cơ quan điều tra liệt kê tới 18 hành vi lạm quyền trái luật pháp phải trả lời công khai trước công chúng.
Trong thời gian tại nhiệm ông đã mạnh tay đập phá những nỗ lực của Cựu tổng thống Obama. Lẽ ra Cựu tổng thống Obama cần lên tiếng. Nhưng không. Chẳng ai biết tại sao Cựu Tổng thống Obama lại im lặng. Đau lắm chứ. Vuốt mặt phải nể mũi. Nhất là xu thế toàn cầu đang hướng đến tương lai môi trường trong lành hơn. Vậy mà Cựu tổng thống Obama vẫn lặng lẽ. Hay ông biết dây vào cũng chẳng ăn thua gì.
Trong lời trần tình hôm từ chức, Mr. Scott Pruitt cho biết mình rút lui vì bị tấn công quá nhiều. Nguyên văn lời ông: It is extremely difficult for me to cease serving you in this role first because I count it a blessing to be serving you in any capacity, but also, because of the transformative work that is occurring. However, the unrelenting attacks on me personally, my family, are unprecedented and have taken a sizable toll on all of us. Phải từ chức đối với tôi thật khó khăn vì trước hết được phục vụ là một điều may mắn cho tôi, cùng với những thành quả mang tính cải tổ sâu rộng hiện đang diễn ra. Tuy nhiên, quá nhiều đòn tấn công nhắm vào cá nhân tôi và gia đình tôi tạo ra nhiều khó khăn áp lực cho chúng tôi.
Vâng. Mr. Scott Pruitt đã nói thế. Tuy nhiên phe chống đối lại nghĩ khác. Theo họ, ông là kẻ lạm dụng chức vụ, đồng thời biết luồn lách giỏi nên đánh trúng điểm yếu của Tổng thống Trump (từng hứa với cử tri ngành than và ngành thép sẽ đấu tranh cho họ) giúp ông bước vào Bạch Ốc; thành ra chuyện EPA hủy bỏ những luật lệ bảo vệ môi trường như hạn chế khói thải, ủng hộ nhà máy nhiệt điện sử dụng than đá, ký kết bừa bãi các kế hoạch khai thác dầu thô ảnh hưởng đến đời sống thủy hải sinh gần đất liền, mạnh tay cho phép các doanh nghiệp phát triển các sản phẩm dịch vụ gây hại cho môi trường, luật lệ kiểm soát khí thải độc hại bị hủy bỏ, nhiều kế hoạch nghiên cứu khoa học cải thiện môi trường của các học viện, các trường đại học bị giải tán, ngăn cản… Mr. Scott Pruitt rất hăng hái thi hành.
Bảo vệ môi trường là nỗ lực chung của thế giới cùng nhau góp sức. Mỹ là nước giàu, có khả năng tài chánh, lần này chú Sam tảng lờ, coi trách nhiệm “ông anh cả” là một lãng phí cần chấm dứt. Trong khi đó những lợi lộc của những kẻ cầm cương lãnh đạo quốc gia, trong đó có sếp của EPA bị các tập đoàn thao túng đập phá nhiều công trình tốn bao công sức mới đạt được. Có vẻ Tổng thống Trump và EPA chẳng cần đến “vương pháp”, nghiễm nhiên coi tài sản của hậu thế thuần túy là món bở, tùy tiện xử lý sao cũng được, bất chấp những hệ lụy bất lợi lâu dài sau này…
Vâng. EPA là tổ chức có bề dày lịch sử hoạt động. Được thành lập năm 1970 dưới thời Cố tổng thống Richard Nixon, EPA có nhiệm vụ giám sát hoạt động của các tập đoàn lớn, đồng thời có chức năng ban hành luật lệ bảo vệ nguồn nước, nguồn tài nguyên, bầu không khí trong lành cho nước Mỹ. Cụ thể hơn, theo Investopedia, nhiệm vụ của EPA với tương lai nước Mỹ rất quan trọng (nguyên văn: EPA is responsible for creating standards and laws that promoting the health of individuals and the environment). Ở đây ta thấy rõ hai chức năng chính của EPA: (a) phát triển các tiêu chuẩn sạch mang tính hệ thống và (b) ban hành luật bảo vệ sức khỏe và bảo vệ môi trường. Nhưng EPA dưới trướng của Mr. Scott Pruitt, xe hơi tha hồ xả khói lượng CO cao, than đá tha hồ đốt, dầu khí khai thác bừa bãi phớt lờ các luật lệ trước đây, các khu vực bảo tồn cấm khai thác nay được các công ty đấu thầu… Thử hỏi, như vậy khác nào Mr. Scott Pruitt đã ngang nhiên tùy tiện thao túng. Như cách nói của người xưa, đó là hành vi tay người vật cối đá, không thèm quan tâm, không thèm coi trọng tài sản của hậu thế, ông ta đã tùy tiện ban phát cho nhiều tập đoàn quyền hành để họ nhắm đến những lợi lộc trước mắt quên đi những ích lợi lâu dài.
Như vậy, chặt một cây đào chỉ vì vạt rau dền mọc hoang vài tháng mùa mưa, bạn có thấy nhói đau cho thế hệ trẻ? Vâng. Kế hoạch lãnh đạo của các quan chóp bu có tầm ảnh hưởng lâu dài quan trọng đối với đất nước, không biết Tổng thống Trump và Mr. Scott Pruitt có hiểu được như vậy hay không?
Nguyễn Thơ Sinh