Một người bạn học cũ vài tháng trước gọi điện thoại cho tôi biết anh định nghỉ việc. Tôi ngạc nhiên, vì anh đã làm ở công ty này hơn 20 năm và coi công ty như gia đình.
Anh tâm sự là đã cãi nhau kịch liệt với sếp khi khám phá ra sếp anh ủng hộ Trump. Anh sững sờ với những lập luận của sếp mà anh cho là hoàn toàn sai, từ di dân, môi trường cho đến tư cách của Trump.
Anh có hai đứa con gái nên phẫn nộ khi nghe Trump khoe khoang đã sàm sỡ phụ nữ hay chứng kiến các phụ nữ khác bị Trump miệt thị trước công chúng. Anh ngưng nói chuyện với sếp trừ khi công việc cần trao đổi. Không khí ở công ty trở nên căng thẳng.
Là đảng viên Cộng hòa từ khi nhập tịch Mỹ hơn 30 năm nay, lần đầu tiên trong đời anh bầu cho Dân chủ trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2016.
Với nhiều người, đảng Cộng hòa bây giờ chỉ còn cái tên.
Những chính sách rường cột của đảng về kinh tế và ngoại giao đã nhường chỗ cho một đường lối hết sức cực đoan, phản khoa học và kì thị, thậm chí có thể gọi là vô nhân. Nhiều trí thức Cộng hòa như George Will hay Max Boot đã bỏ đảng (xem bài "Tôi bỏ đảng Cộng Hòa và nay tôi muốn Dân chủ thắng" của Max Boot.)
Đáng buồn là đại đa số các chính trị gia Cộng hòa tại chức vẫn im lặng, tuy nhiều người trong họ trước kia cũng từng chống lại tính cực đoan của Trump.
Đảng Cộng hòa không còn nữa. Nó đã biến dạng thành Đảng Trump. Anh bạn tôi ngậm ngùi.
Nhưng hai đảng khác nhau thế nào? Câu chuyện của bạn khiến tôi bỏ thời giờ tìm hiểu.
Đảng Cộng hòa của Lincoln
Tổng Thống Cộng hòa lỗi lạc nhất trong lịch sử là Abraham Lincoln, người đã lãnh đạo các tiểu bang miền Bắc khởi động cuộc nội chiến để giải phóng người nô lệ da đen. Vào thời đó, đảng Cộng hòa cấp tiến hơn Dân chủ. Họ chiến đấu vì niềm tin mọi người sinh ra đều bình đẳng, như đã ghi trong Tuyên ngôn Độc lập và Hiến pháp Hoa Kỳ.
Đảng Trump, trong khi đó khơi lên sự hận thù của đám người kì thị. Trump gọi người Mễ là lũ hiếp dâm; Phi Châu là các hố phân. Chưa đụng đến người da vàng, nhưng người Việt chớ tưởng bở. Ông Trump đã bao che cho lũ da trắng thượng tôn gây bạo động ở Charlottesville, với chủ trương là dân da màu cần bị hủy diệt. Chưa bao giờ hận thù dâng cao như dưới thời đại Trump. Lời Trump kêu gọi bạo lực đã trực tiếp dẫn đến vụ thảm sát ở nhà thờ Do Thái tuần qua.
Đảng Cộng Hòa của Reagan
Tổng Thống Reagan là người chống cộng và tin vào các liên minh quốc tế để giữ vững hòa bình thế giới. Dưới nhiệm kì của ông, chế độ Xô-viết bị phá sản, và các quốc gia Đông Âu được giải phóng.
Trump, ngược lại, coi đồng minh như địch, trong khi đó lại ca tụng những kẻ thù của Mỹ là bạn tốt. Ông mạt sát các lãnh đạo của Úc, Canada, Đức, Pháp, Mễ Tây Cơ… nhưng cùng lúc đó khen Putin không tiếc lời, kể cả chống chế cho những hành động gây nguy hại trực tiếp đến nước Mỹ như lũng đoạn cuộc bầu cử 2016. Trump khen Kim Jong-un là tài hoa, yêu nước và đồng thời bào chữa cho chế độ Ả Rập Saudi sau khi họ đã thủ tiêu nhà đối lập ngay tại lãnh sự quán ở Thổ Nhĩ Kỳ.
Đảng Cộng hòa và Trung Quốc
Chính sách của Dân chủ và Cộng hòa trước đây về Trung Quốc tương tự như nhau, hòa hoãn nhưng cứng rắn. Với sự hậu thuẫn của cả hai đảng, Tổng thống Obama khởi xướng chính sách "xoay trục" từ Âu sang Á, và thiết lập Hiệp Định Châu Á Thái Bình Dương (TPP) để phong tỏa Trung Quốc. Trung Quốc đã rất lo sợ và mạnh mẽ phản đối hiệp định này.
Khi đơn phương rút chân ra khỏi TPP, Trump đã tặng Trung Quốc một món quà vô giá. Bất chiến tự nhiên thành: Tập Cận Bình có nằm mơ cũng không nghĩ được may mắn thế. Trump khởi động chiến tranh mậu dịch, dường như không biết rằng đây là một vũ khí rất lỗi thời của thế kỷ 19, đã để lại hậu quả tồi tệ là cuộc Khủng Hoảng Kinh Tế Vĩ Đại toàn cầu vào thập niên 1930.
Đảng Cộng hòa và Việt Nam
Người Việt trước nay vẫn thiên về phe Cộng hòa, tuy chính sách đối với Việt Nam của hai đảng thật sự không nhiều khác biệt.
Nếu tỉnh táo nhìn vào thực tại, chủ trương của Trump là "nước Mỹ trên hết". Với thành tích yêu các nhà độc tài từ Putin đến Kim Jong-un và coi nhẹ nhân quyền, Việt Nam chưa bao giờ quan trọng với Trump, nếu không kể việc ông đã ví nỗ lực tránh bệnh giang mai thời trẻ như là một "cuộc chiến Việt Nam của riêng tôi."
Đảng Cộng hòa của pháp luật và trật tự
Trong quá khứ, đảng Cộng hòa đã tự khoác nhãn hiệu là thi hành pháp luật nghiêm chỉnh, cứng rắn với tội phạm và mở rộng các nhà tù.
Trump cũng rêu rao trật tự xã hội, nhưng lại tấn công FBI, CIA và ngay cả chính Bộ Tư Pháp khi họ đi ngược lại quyền lợi cá nhân của mình. Sau khi nhậm chức, Donald Trump đã đuổi Quyền Bộ Trưởng Tư Pháp và Giám Đốc FBI vì họ không chịu ngưng điều tra về quan hệ giữa ủy ban tranh cử của Trump và Nga.
Đảng Cộng hòa của kinh tế
Đảng Cộng hòa từng được đánh giá giỏi về kinh tế. Chủ trương của đảng là thu nhỏ chính phủ để giảm công quỹ, giữ thâm thủng và nợ công ở mức tối thiểu, phát triển kinh tế và thúc đẩy tự do thương mại quốc tế.
Đảng Trump chỉ nhắm vào một mục tiêu duy nhất: giảm thuế cho người giàu và các công ty lớn, ngay cả khi thâm thủng đã ở mức cao do nỗ lực cứu kinh tế Mỹ ra khỏi cuộc Suy Thoái Vĩ Đại 2008. Cuộc giảm thuế khổng lồ vào cuối 2017 đã đẩy nợ công lên mức kỷ lục và sẽ còn lên cao nhiều hơn nữa. Cuộc chiến mậu dịch của Donald Trump, không chỉ với Trung Quốc, mà với cả đồng minh như Mexico, Canada, Nhật, Hàn Quốc và Liên Hiệp Châu Âu mang lại sự bất ổn, và bất ổn trong kinh tế không bao giờ là điều tốt.
Đảng Cộng hòa đã bị khống chế?
Đảng Cộng hòa hiện nay làm tôi nghĩ đến truyện chưởng Kim Dung, mà hẳn nhiều bạn đọc quen thuộc. Bang chủ của Cái Bang bị một đại ma đầu ám toán và đưa người giả mạo vào thay thế. Các yếu nhân Cái Bang bị khống chế và phục tòng bang chủ giả. Cũng giống đại ma đầu này, Donald Trump sử dụng các chiêu số cực kì hiểm độc trong cuộc tranh cử sơ bộ 2016, hạ gục các 'cao thủ' Cộng Hòa từ Jeb Bush đến Marco Rubio, Ted Cruz và John Kasich. Trump không từ chiêu bỉ ổi nào: Tấn công cá nhân và gia đình của đối thủ; gọi John McCain, thượng nghị sĩ thâm niên và cựu tù nhân chiến tranh tại Hỏa Lò, là bất tài và hèn nhát vì đã để địch bắt ; sỉ nhục phụ huynh một tử sĩ của cuộc chiến Iraq; gọi giới truyền thông là 'kẻ thù của nhân dân'...
Ngoài vài trường hợp lẻ tẻ, hầu hết các chính khách Cộng hòa từ Chủ tịch Thượng viện Mitch McConnel đến Chủ tịch Hạ viện Paul Ryan, đã không ngượng miệng tung hô Trump, làm như rằng Trump chính là đảng.
Có người còn đi xa hơn, như Devin Nunes, Chủ Tịch Ủy Ban Tình Báo Hạ Viện, đã chuyển trái phép tài liệu mật của Quốc Hội sang cho Nhà Trắng để cản trở cuộc điều tra của chính ủy ban của mình. Quốc Hội Cộng Hòa hành xử tựa như quốc hội bù nhìn của các nước cộng sản.
Khác với các chính khách trên, bạn tôi không mù quáng tôn thờ cá nhân. Anh đã bỏ đảng vì tin vào nguyên tắc, và đảng Cộng hòa trước kia của anh đã đánh mất các nguyên tắc quan trọng đối với anh.
Thắng Đỗ
Thắng Đỗ là một kiến trúc sư hành nghề ở San Jose, California, Hoa Kỳ và thành viên của PIVOT, Hội Người Mỹ Gốc Việt Cấp Tiến.
