Nhà văn Nelle Harper Lee. (Hình: Chip Somodevilla/Getty Images)
“To Kill A Mockingbird” (Giết Con Chim Nhại Tiếng), tiểu thuyết của Nelle Harper Lee, đã trở thành tác phẩm được người Mỹ ưa thích nhất, America’s #1 Best-Loved Book, qua một cuộc bầu chọn do “The Great American Read” tổ chức.
“The Great American Read,” một chương trình truyền hình thuộc tổ hợp truyền thanh và truyền hình Hoa Kỳ “Public Broadcasting Service” (PBS), phụ trách thăm dò và vinh danh quyền năng đọc sách, xuyên qua lăng kính của 100 tác phẩm được ưa chuộng nhất được chọn lựa qua một cuộc thăm dò trong toàn quốc. Qua chương trình, người ta tìm hiểu phương cách và lý do thúc đẩy các nhà văn tạo ra cái thế giới tưởng tượng của họ cũng như tìm hiểu lý do tại sao độc giả lại thích những câu chuyện do họ sáng tác và các tác phẩm này nói gì về Hoa Kỳ và về kinh nghiệm chung của loài người.
Để thực hiện cuộc thăm dò này, trước hết, PBS mời khoảng 7,200 độc giả yêu thích đọc sách trên toàn quốc bầu chọn ra 100 tác phẩm viết bằng tiếng Anh mà họ thích nhất, đưa vào danh sách chung kết. Các tác phẩm này thuộc nhiều quốc gia và thuộc đủ thể loại khác nhau từ tiểu thuyết cổ điển, tiểu thuyết hiện đại cho đến các sách dành cho trẻ em, hoặc là sách bán chạy nhất (bestsellers). Sau đó, một cuộc bầu chọn rộng rãi đã được tiến hành trong khoảng thời gian năm tháng, từ 22 Tháng Năm cho đến ngày 18 Tháng Mười, trên toàn quốc.
Mười tác phẩm đứng đầu trong danh sách những tác phẩm được ưa thích nhất đã được công bố vào tối 23 Tháng Mười, 2018, gồm:
1- “To Kill a Mockingbird” (Giết Con Chim Nhại Tiếng) của Harper Lee.
2- “Outlander” (Người Nước Ngoài), truyện bộ nhiều tập (series) của Diana Gabaldon.
3- “Harry Potter,” truyện bộ nhiều tập (series) của J.K. Rowling.
4- “Pride and Prejudice” (Kiêu Hãnh và Thiên Kiến) truyện dài của Jane Austen.
5- “The Lord of the Rings” (Chúa Tể của Những Chiếc Nhẫn), truyện bộ nhiều tập của J.R.R. Tolkien.
6- “Gone With the Wind” (Cuốn Theo Chiều Gió), truyện dài của Margaret Mitchell.
7- “Charlotte’s Web” (Mạng Nhện của Charlotte) truyện dài trẻ em có hình minh họa của E.B. White.
8- “Little Women” (Những Người Phụ Nữ Nhỏ), truyện dài của Louisa May Alcott.
9- “The Chronicles of Narnia” (Biên Niên Sử của Narnia), truyện bộ nhiều tập (series) dành cho trẻ em của C.S. Lewis.
10- “Jane Eyre,” truyện dài của Charlotte Bronte.
Nhìn qua danh sách này, người ta nhận thấy năm tác giả trong số đó là người Mỹ và bảy tác giả là phụ nữ. Có ba tác phẩm được viết vào thế kỷ 19: “Pride and Prejudice,” “Jane Eyre” và “Little Women.” Riêng “To Kill a Mockingbird,” tác phẩm đứng đầu bảng, nhận được 242,275 phiếu trong số 4 triệu 3 người tham gia bầu chọn.
Tiểu thuyết “To Kill A Mockingbird” của Harper Lee. (Hình: Laura Cavanaugh/Getty Images)
Trước hết, hãy nói về cái tựa đề. Ở Việt Nam, tác phẩm này được hai ông Lương Minh Tâm và Phương Hiên dịch lần đầu tiên, xuất bản tại Hà Nội năm 1973 với nhan đề nghe khá buồn cười, “Giết Chết Một Con Chim Mốc-Kinh.”
Thực ra như ta biết, mockingbird, tên riêng để chỉ một loài chim, là một danh từ ghép: “mocking” có nghĩa là bắt chước và “bird” là con chim. Đó là một loại chim sẻ nhỏ, có tài bắt chước tiếng hót của các loài chim, tiếng kêu của côn trùng và cả tiếng kêu của những động vật lưỡng cư khác như con nhái chẳng hạn.
Vậy thì, “To Kill a Mockingbird” có nghĩa là “Giết Chết Một Con Chim Bắt Chước.” Về sau, năm 2008, một bản dịch khác do Huỳnh Kim Oanh và Phạm Viêm Phương dịch, với nhan đề sát nghĩa hơn là “Giết Con Chim Nhại” (nhại tiếng) do Nhã Nam xuất bản.
“To Kill a Mockingbird” là câu chuyện được kể qua cái nhìn của một cô bé 6 tuổi, Jean Louise Finch. Cha của cô bé, Atticus Finch, nhân vật chính của truyện, là một luật sư, trở thành một hình ảnh tiêu biểu về mặt đạo đức vì ông đánh đổi sự nghiệp và danh tiếng của mình để bảo vệ một người da đen, Tom Robinson, bị tòa kết án một cách oan ức về một tội mà anh không hề phạm, đó là hiếp dâm một cô gái da trắng tên là Mayella Ewell. Một nhân vật khác, tuy phụ, nhưng cũng tượng trưng cho mặt đạo đức là ‘Boo’ Radley, người láng giếng sống ẩn dật của cô bé Jean, một người luôn luôn làm những điều tốt đẹp cho người khác.
Tựa đề truyện đến từ một chi tiết ở phần đầu cuốn truyện, đó là nhân dịp Giáng Sinh, người cha Atticus cho hai anh em cô bé, Jean và Jeremy, một khẩu súng bắn hơi với lời dặn rằng, “Muốn bắn con chim gì thì cứ bắn, nhưng bắn con mockingbird là có tội.” Tại sao? Vì con chim này “không làm điều gì khác ngoài việc chơi nhạc cho chúng ta thưởng thức. Chúng không ăn cây trái trong vườn người ta, không làm tổ trong kho chứa bắp, chẳng làm điều gì ngoài việc trút hết tấm lòng ra hát cho chúng ta nghe. Đó là lý do tại sao giết con chim mockingbird là có tội.” Tác giả sử dụng ý tưởng này như là một ẩn dụ ám chỉ sự bất công của người da trắng đối với người da đen do tinh thần kỳ thị chủng tộc rất nặng nề của những người da trắng ở vùng cuối miền Nam nước Mỹ (Deep South) vào thời kỳ đại suy thoái đầu thập niên 1930.
Thực ra, đề tài kỳ thị chủng tộc cũng như cốt truyện không hoàn toàn mới lạ và vốn đã được nhiều nhà văn trước đó khai thác. Nhưng chính cách diễn tả mới mẻ, hay nói cách khác, chính văn phong của Harper Lee là một trong những yếu tố hấp dẫn, mang lại sự thành công cho cuốn truyện.
Theo những nhà phê bình văn chương, Lee có một năng khiếu kể truyện tuyệt vời. Nghệ thuật của bà gắn liền với thị giác và như thuật quay phim, bà diễn tả cảnh này hòa tan vào cảnh kia mà chẳng cần những đoạn chuyển cảnh. Mặt khác, Lee khéo léo pha trộn giọng điệu trẻ con của người kể truyện trong khi quan sát thế giới chung quanh với sự hồi tưởng của một phụ nữ trưởng thành về thời thơ ấu của mình, tạo nên một hơi văn mơ hồ, nhập nhòe nhưng hấp dẫn.
Đây là truyện dài đầu tay của tác giả, vừa xuất hiện năm 1960 là lập tức thành công, đoạt ngay giải Pulitzer vào năm sau, 1961, và trở thành tác phẩm kinh điển của văn chương Hoa Kỳ hiện đại. Truyện được dịch ra hơn 40 thứ tiếng, bán hơn 40 triệu ấn bản trên toàn thế giới và được đóng thành phim do tài tử Gregory Peck đóng vai chính, cũng nổi tiếng khắp thế giới không thua gì truyện.
Sáu mươi năm sau khi truyện được xuất bản, Joy Lanzendorfer ghi nhận 11 điểm đáng lưu ý về tác phẩm đặc biệt này. Xin ghi lại vài điểm chính:
-Tác phẩm, như tác giả nhiều lẳng khẳng định, không phải là tự truyện, nhưng có nhiều chi tiết tương tự giữa câu chuyện và cuộc đời của tác giả. Chẳng hạn như nhân vật chính trong truyện, Atticus, là một luật sư và cha của tác giả cũng là một luật sư. Ông đã từng đứng ra bào chữa cho hai người da đen bị tố cáo sát nhân, nhưng đều thất bại. Nhân vật “Boo” Radley, người láng giềng tốt bụng trong truyện, được xây dựng theo hình ảnh của một người có thật, Son Boulwave, cũng sống trong thành phố khi Lee còn nhỏ.
-Lee cho biết bà có thể viết được truyện là nhờ hai người bạn, Joy và Michael Brown. Trong lúc bà đang làm việc cho một hãng hàng không, thì nhân dịp Giáng Sinh, hai người bạn này đã tặng bà một món quà đặc biệt: một số tiền đủ để sống trong một năm mà không cần phải đi làm, để bà có thì giờ viết.
-Lee đã gửi tác phẩm cho 10 nhà xuất bản nhưng đều bị từ chối. Cuối cùng, nhà xuất bản Lippincott mới nhận bản thảo, nhưng đòi hỏi phải biên tập lại nhiều. Theo người biên tập của nhà xuất bản Tay Hohoff, tuy truyện được đánh giá cao, nhưng kết cấu truyện lại rời rạc, cả ở ba phần đầu, giữa và cuối. Bà cho biết, phải sau một thời gian dài sửa đi sửa lại trong âu lo khắc khoải, tác phẩm mới được nhà xuất bản chấp nhận cho xuất bản.
-Lee thú nhận là khi xuất bản, bà không hề nghĩ đến chuyện có thể bán được sách, nhưng không ngờ, nó lại thành công vượt bực.
-Lee là người rất sợ phải xuất đầu lộ diện trước công chúng, ngay cả khi tác phẩm đã thành công vang dội.
Nelle Harper Lee sinh năm 1926 tại Monroeville, tiểu bang Alabama, cha là luật sư và mẹ làm nội trợ. Bà bắt đầu viết tiểu luận và truyện ngắn đề cập đến vấn đề kỳ thị chủng tộc khi còn là sinh viên tại đại học Alabama, nơi bà theo học ngành luật.
Có thể nói sự nghiệp văn chương của bà chỉ nằm trong một tác phẩm duy nhất là “To Kill a Mockingbird” vì tác phẩm thứ hai, “Go Set a Watchman,” xuất bản vào Tháng Bảy, 2015, thực ra chỉ là bản thảo đầu tiên của “To Kill a Mockingbird.”
Harper Lee mất vào Tháng Hai, 2016, thọ 90 tuổi.
Trần Doãn Nho/Người Việt
___________
Tham khảo:-Wikipedia và Wikipedia tiếng Việt.
-11 Facts About To Kill A Mockingbird, Joy Lanzendorfer, 24 Tháng Tám, 2015,
http://mentalfloss.com/a...s-about-kill-mockingbird-“To Kill a Mockingbird” is America’s favorite novel, reports PBS “The Great American Read,” USA Today, Jocelyn McClurg, 23 Tháng Mười, 2018.
