Xứ Cờ Lá Phong có tiếng trên thế giới và được kính nể về vai trò đi đầu làm gương, bảo vệ, và hô hào cổ động cho nhơn quyền.
Bởi vậy, chuyện tôn trọng và bảo đảm nhơn quyền cho người dân ở Canada chắc chắn phải là ngon lành.
Ở mọi nơi mọi chỗ đều có các tổ chức và giới chức chăm lo cho nhơn quyền của người dân.
Ở cấp quốc gia, Canada có cơ quan Canadian Human Rights Commission – Ủy ban Nhơn quyền.
Mỗi tỉnh bang cũng có một ủy ban như vậy.
Công việc của các ủy ban đó là nhận và giải quyết các “còm-lên” (complaint) của người dân. Không chắc phải hiểu từ nầy là khiếu nại, khiếu kiện hay khiếu tố, nhưng có lẽ khiếu tố trúng hơn vì sau khi điều tra những trường hợp bị kêu phân biệt đối xử, kỳ thị đó ủy ban nầy có thể bác bỏ hoặc đưa ra tòa Nhơn quyền – Human Rights Tribunal.
Các căn cứ để khiếu nại gồm có bị kỳ thị vì lý do: chủng tộc; nguồn gốc quốc gia hay dân tộc; màu da; tôn giáo (ông cố Chủ bút Nguyễn Quốc Hùng nói chữ trúng hơn là “tông giáo”); tuổi tác; giới tánh; khuynh hướng tính dục, bản sắc giới tánh (gender identity, còn được dịch là nhận thức giới tính) hay thể hiện giới tánh (gender expression), tình trạng hôn nhơn; tình trạng gia đình; tàn tật hay khuyết tật; đặc tính di truyền và án tích đã được tha hoặc xóa.
Trong các căn cứ kể trên, khó hiểu nhứt là bản sắc giới tánh (gender indentity) và thể hiện giới tánh (gender expression). (Chữ trong nước kêu ngắn lại thành bản sắc giới và biểu hiện giới). Những khái niệm nầy mới quá, và xa lạ quá với những người gốc Việt, đặc biệt là những người nhỏ hơn và lớn hơn KG trong vòng một hai chục tuổi.
Đại khái (xin ngồi xuống trước khi đọc nghen), xin bắt đầu từ cái dễ hiểu trước
– Thể hiện giới tính là cách mà một người trình bày công khai giới tánh của mình. Điều nầy có thể là các hành vi và vẻ ngoài như ăn mặc, đầu tóc, trang điểm, ngôn ngữ của cơ thể và giọng nói. Cái tên hoặc đại danh từ nhơn xưng mà một người chọn cũng là những cách thường thấy để biệu hiện giới tánh của mình.
– Bản sắc giới tánh là cảm nhận, cảm nghĩ của một người về giới tánh của mình. Cảm nghĩ đó có thể đúng với hay khác với giới tánh của họ khi ra đời, tỷ như trong khai sanh của một người là nam, nhưng họ cho rằng mình là nữ và người lại. (Nhức đầu hơn nữa, giải thích của UB Nhơn quyền Ontario còn thêm rằng còn có thể có cảm nghĩ rằng họ là cả hai, hoặc không phải là nam mà cũng không phải là nữ, hoặc ở một điểm nào đó trong cái khoảng cách giữa hai giới nam và nữ!)
(Dầu có giải thích bi nhiêu cũng không bằng mắt thấy tai nghe, KG đề nghị bạn tham dự những ngày hội Pride Festival và các cuộc diễn hành Pride Parade, thấy là hiểu liền. Hội nầy ở Toronto là từ 21 tới 23 tháng 6 tới đây).
Một trong những cái dở của KG là…lạc đường (nhưng không lạc đề) trong khi kể Chuyện Cuối Tuần, trở lại với vụ “còm-lên” về nhơn quyền nghen.
Báo cáo năm 2018 của Ủy ban Nhơn quyền Canada được tung ra hồi tháng 4 năm 2019 cho hay rằng hồi năm rồi, con số những vụ khiếu tố đã tăng tới mức kỷ lục, cao hơn hồi nào giờ .
Con số các người “còm-lên”t là 25 ngàn người (cách đây một thập niên chỉ có 1,129), về lý do chủng tộc tăng 118%, nguồn gốc quốc gia hay sắc tộc tăng 98%, tông giáo 73%, màu da 68%, giới tính 41%, khuyết tật 33%.
Nhiều quá xá trời, đó là đã lên tới cấp nhà nước lớn rồi, ở cấp tỉnh chấc còn nhiều hơn.
Hổng hiểu giải quyết làm sao cho hết kìa!
Nhưng đó là việc nhà nước, để nhà nước lo.
Job của KG là tìm chuyện vui kể cho bạn.
Vậy xin kể một chuyện khiếu kiện liên can tới kỳ thị giới tánh. Vụ nầy bảo đảm có nằm trong tổng số 25 ngàn mà Ủy ban Nhơn quyền Canada đếm trong Báo cáo 2018, vì nó xảy ra năm 2018.
Người đi kiện là một phụ nữ ở Nova Scotia.
Bà nầy, tên “Serina” Slaunwhite (khi ra đời là đờn ông) khiếu nại rằng tỉnh bang Nova Scotia hổng “phe” khi bao trả chi phí các vụ giải phẫu cắt bỏ vú (mastectomies) cho các phụ nữ xác định mình là đờn ông, trong khi không chịu bao trả chi phí độn vú cho đờn ông xác định mình là phụ nữ.
Hồi tháng 4 năm 2018, Ông/Bà Slaunwhite, năm đó mới có 59 tuổỉ, nạp đơn xin y tế tỉnh bang bao nâng ngực sau xài “trị liệu nội tiết tố”(tức là dùng học-môn nữ để cho vú bự ra), được ba năm. Chi phí nầy do nhà nước bao. Khoản chi phí cho phẫu thuật độn bao (silicone hay nước muối) là chừng vài ngàn đô la, và không được bao.
Vậy là ổng / bả bắt đầu cuộc tranh đấu.
Trong đơn kiện, ổng / bả lý luận rằng mình bị “phân biệt đối xử vì giới tánh” vì chánh phủ đã bao phẫu thuật cắt bỏ vú cho phụ nữ chuyển giới.
“Ông” Michael Davies-Cole, một người đàn ông sau khi chuyển giới (tức là khi ra đời ổng là phụ nữ) ở NS, đã xác nhận với báo chí rằng “ổng / bả” có thể được nhà nước bao trả phẫu thuật cắt bỏ vú hoặc phẫu thuật làm cho ngực trở thành ngực đờn ông (chest masculinization). Phẫu thuật tạo hình nầy sẽ giúp cho bộ ngực của một người chuyển giới từ nữ yên tâm ở trần bởi người khác khi ngó vô sẽ thấy đúng là một người đàn ông bởi ngực cao, có bắp thịt và còn có lông nữa.
Chính phủ Tự do ở Nova Scotia cãi rằng họ không trả tiền cho việc nâng ngực làm đẹp cho bất kỳ ai – nam hay nữ – bởi vì nó không cần thiết về mặt y tế.
Bà Tracy Barron, phát ngôn nhơn của Bộ Y tế NS nói với báo chí rằng làm gì có chuyện trả chi phí độn ngực cho những người thích có bộ ngực bự hơn! Mà chỉ có bao trả cho các trường hợp lớn nhỏ không đều nghiêm trọng do bẩm sanh hoặc phát triển hoặc tái tạo cho ngưởi bị ung thư vú.
Bà Barron trình bày rằng tỉnh đã công bằng, với đàn ông chuyển giới thành phụ nữ, tỉnh cho tiền trị liệu nội tiết tố, để làm cho ngực bự hơn. Tỉnh cũng bao trả phẫu thuẫt cắt bỏ vú cho phụ nữ chuyển giới thành đàn ông bởi họ phải làm chuyện đó mới được.
Nhưng bà Susanne Litke, luật sư của ông/bà Slaunwhite, đã cãi rằng trị liệu nội tiết tố không phải luôn luôn có kết quả làm cho ngực đủ bự để người đàn ông cảm thấy mình là phụ nữ, và để cho người khác thấy đó là một phụ nữ.” Vậy nên, bà Litke giải thích, “Khi mà sự phát triển vú đó không đủ để người đó có thể thoải mái với trong thân thể của họ, thì đó là một nhu cầu y tế.”
Đó là chuyện phân biệt đối xử vì giới tánh, loại khiếu nại chiếm số lượng nhiều nhứt.
Điều cần biết là vụ khiếu nại của bà Slaunwhite đã kéo dài cả hai ba năm, và bà Susanne Litke là luật sư Legal Aids, tức là luật sư do nhà nước trả tiền qua quỹ hỗ trợ pháp lý.
Bảo đảm ngân sách / kinh phi dành cho các Ủy ban Nhơn quyền không nhỏ!
Ghi chú: Xin đừng vộỉ mắng mỏ KG là bôi bác công tác / hệ thống bảo vệ nhơn quyền ở Canada. Đương nhiên là hệ thống nầy đã giúp cho nhơn quyền của người dân ở đây được tôn trọng. Không những chỉ dân Canada mà còn những người bị kỳ thị, phân biệt đối xử ở nhiều nơi khác trên thế giới. Nếu không, làm gì mà đất nước nầy được ca ngợi và trọng vọng về mặt nhơn quyền. Nhưng Chuyện Cuối Tuần là chuyện đọc cho vui, nếu kể những vụ khiếu nại, khiếu tố vì bị vi phạm nhơn quyền ở các mặt màu da, chủng tộc, ngôn ngữ, v.v… thì mất vui hết. Toàn là những chuyện đau lòng, buồn muốn khóc, kể cả ở Canada.

Ký Gà