Sau khi một những vụ thảm sát nổ súng giết người hàng loạt nổ ra tại 3 tiểu bang đông dân là California, Texas và Ohio trong thời gian gần đây, quần chúng trên toàn quốc bỗng nhiên cảm thấy bất an nhiều hơn và nhiều chính trị gia dân cử cũng cảm thấy phải lên tiếng rằng chính quyền tại Washington cần phải làm điều gì đó để ngăn chặn tệ nạn bạo loạn vì súng ống tiếp tục giết chết mỗi năm hàng trăm người dân vô tội mà chính quyền dường như thờ ơ hoặc bất lực.
Phe Dân Chủ coi đây như là cơ hội tốt đẹp nhất từ nhiều năm qua để thúc đẩy việc chính phủ cần phải thông qua đạo luật kiểm soát súng ống kỹ lưỡng hơn, bắt đầu bằng đạo luật kiểm tra lý lịch của bất cứ ai muốn mua súng ống và sau đó là một loạt những đạo luật nghiêm ngặt hơn về việc sử dụng vũ khí. Ngay cả phe Cộng Hoà, vốn từ lâu đã không mấy mặn mòi chuyện kiểm soát súng ống, lần này cũng lên tiếng ủng hộ việc thảo luận về chuyện kiểm tra lý lịch, cũng như sẵn sàng ủng hộ những đạo luật gọi là “báo động đỏ” (red-flag) nhằm tịch thu hoặc ngăn cấm súng ống từ những phần tử được xem là nguy hiểm về mặt an ninh công cộng.
Theo nhà báo Scott Wong, trong một bài viết mới đây trên diễn đàn The Hill, hiện nay đang nhiều yếu tố chính để có thể tiên đoán rằng nỗ lực giải quyết vấn nạn có thể tiến xa đến mức nào. Trong đó, yếu tố đầu tiên và cũng quan trọng nhất là suy nghĩ và lập trường của quần chúng, đặc biệt là giới cử tri chịu khó đi bầu, có thay đổi sâu rộng đến mức nào và liệu họ có siêng năng và chịu khó đến thùng phiếu để bầy tỏ sự lựa chọn của mình lần này hay không.
Trong suốt hơn một thập niên qua, cứ sau mỗi lần nổ ra một vụ thảm sát nổ súng giết người hàng loạt gây chấn động trên toàn quốc, lại nổi lên phong trào đòi cải tổ luật lệ về súng ống cho nghiêm ngặt hơn.
Sau vụ nổ súng tại một trường tiểu học ở Newtown, Connecticut vào năm 2012 khiến cả chục em học sinh bị thiệt mạng, những phụ huynh đã vận động ráo riết và gần như sắp đạt được thành công để thông qua đạo luật về kiểm tra lý lịch khi mua súng ống, nhưng rồi cuối cùng dự luật này đã thất bại vì không đủ đa số phiếu cần thiết tại Thượng Viện.
Vào năm 2017, sau khi xảy ra vụ nổ súng từ khách sạn Mandalay Bay ở Las Vegas khiến cho 58 người chết và hàng trăm người bị thương, được xem là vụ thảm sát nổ súng tệ hại nhất tại Hoa Kỳ trong lịch sử cận đại, chính quyền Trump cũng phải nhập cuộc để ban hành quyết định cấm bán dụng cụ “bump stocks”, một phụ tùng được gắn vào súng tiểu liên để có thể khạc hàng trăm viên đạn cùng một lúc. Nhưng sau đó, các vị dân cử cũng đã không thông qua được một đạo luật cải tổ nào khác đáng kể.
Rồi đến vụ nổ súng tại trường trung học ở Parkland, Florida vào năm ngoái, với hàng chục em học sinh cũng bị thiệt mạng, đã dẫn đến sự dấn thân của một thế hệ mới những em học sinh quyết tranh đấu tích cực hơn bằng những cuộc xuống đường và bãi khóa được nhiều giới chú ý đến nhưng rồi cũng chưa đem lại những thay đổi sâu rộng.
Nhưng giờ đây, những người tranh đấu cho việc kiểm soát súng ống nghĩ rằng họ có thể dựa vào sự phẫn nộ rộng lớn của quần chúng khắp nơi để có thể đạt được mục đích sau khi xảy ra 2 vụ nổ súng giết người hàng loạt tại El Paso, Texas và Dayton, Ohio, nhất là trong vụ thứ nhất, hung thủ còn để lại một bản tuyên ngôn nói rõ rằng anh ta chỉ muốn nhắm tấn công vào những người gốc Mễ. Ngoài ra trước đó, một thanh niên khác cũng đã nổ súng loạn xạ khiến nhiều người thiệt mạng trong đám đông dân chúng đến tham dự một lễ hội vui chơi tại thị xã Gilroy ở miền bắc California.
Những cuộc thăm dò dân ý trong thời gian qua đều cho thấy là có đến 90% người dân tại Hoa Kỳ đồng ý việc mở rộng chính sách kiểm tra lý lịch một cách nghiêm ngặt hơn đối với những người muốn mua súng ống. Liên tiếp sau khi xảy ra rất nhiều những vụ thảm sát nổ súng gây rúng động từ nhiều năm qua tại nhiều thành phố lớn nhỏ khác nhau trên toàn quốc, từ Columbine đến Virginia Tech, Tucson, Newtown, Charleston, Orlando, San Bernardino, Las Vegas, Gilroy, El Paso và Dayton, sự lo sợ và đau buồn của người dân khắp nơi giờ đây gần như đã chuyển sang giận dữ và bực tức trước thái độ tảng lờ né tránh của các nhà dân cử tại thủ đô, đặc biệt là với phe Cộng Hoà đang cầm quyền, nhất là với nghị sĩ Mitch McConnell là thủ lãnh của phe đa số thuộc đảng Cộng Hoà.
Đối với phe Dân Chủ, gần như đa số đều bi quan và không tin tưởng rằng TT Trump và lãnh tụ McConnell của phe Cộng Hoà ở Thượng Viện sẵn sàng thảo luận để giải quyết về hồ sơ súng ống này, bởi lẽ đơn giản là họ không muốn làm phật lòng khối cử tri bảo thủ và chỉ cầu mong khối này tiếp tục siêng năng đến thùng phiếu để giúp cho cả hai có thể được tái đắc cử trong năm 2020.
Ngoài ra, người ta chưa nói đến phản ứng của Hiệp Hội NRA sẽ mạnh mẽ và quyết liệt đến đâu trong hồ sơ tranh luận này. Đây là một tổ chức đầy thế lực trên chính trường Hoa Kỳ, thường xuyên gắn bó và ủng hộ tài chính hết mình cho các nhà dân cử bảo thủ của đảng Cộng Hoà để áp lực không thông qua những dự luật kiểm soát hoặc ngăn chặn việc mua bán và sở hữu súng ống.
Tổ chức NRA vẫn cương quyết biểu lộ sức mạnh và ảnh hưởng của mình đối với TT Trump và phe Cộng Hoà. Sau khi TT Trump vừa lên tiếng là sẽ ủng hộ đề nghị của các nhà dân cử lưỡng đảng muốn nới rộng đạo luật kiểm tra lý lịch cho những ai muốn mua bất cứ loại súng nào, ông LaPierre đã gọi cho ông Trump để đưa ra lời cảnh cáo rằng ý tưởng đó sẽ khó lòng được đa số cử tri bảo thủ trung thành với ông sẵn sàng ủng hộ khi bước vào cuộc bầu cử năm 2020.
Thật ra cho đến nay cũng đã không có nhiều vị nghị sĩ phe Cộng Hoà ồ ạt lên tiếng ủng hộ cho dự luật được hai nghị sĩ lưỡng đảng Toomey và Manchini đồng bảo trợ. Trong một bản thông báo, ông LaPierre đã xác định lại lần nữa rằng tổ chức NRA vẫn cương quyết chống lại việc siết chặt luật lệ kiểm tra lý lịch của những người muốn mua súng ống.
Hiện nay, các vị dân biểu và nghị sĩ ở Quốc Hội đang trong thời gian nghỉ hè thường niên, và chỉ trở lại nhiệm sở vào ngay 9 tháng 9 sắp tới. Đây là một khoảng thời gian khá dài với rất nhiều những biến cố thời sự tại nội địa cũng như trên thế giới có thể nổ ra bất cứ lúc nào và từ đó cũng có thể chiếm sự chú ý to lớn của quần chúng, và việc tranh luận về súng ống dễ bị lắng đọng xuống để không còn là đề tài sôi nổi và ưu tiên hàng đầu nữa.
Có lẽ đó là lý do mà bà Nancy Pelosi, Chủ tịch Hạ Viện và nghị sĩ Charles Schumer, thủ lãnh phe thiểu số Dân Chủ tại Thượng Viện, đã lên tiếng thỉnh cầu nghị sĩ McConnell là hãy kêu gọi các nghị sĩ trở về thủ đô Hoa Thịnh Đốn để làm việc trở lại và biểu quyết về dự luật kiểm tra lý lịch mà Hạ Viện đã thông qua.
Theo nhà báo Reid Epstein, trong một bài viết mới đây trên tờ nhật báo New York Times, có lẽ người ta không cần phải chờ đợi đến sau kết quả kỳ bầu cử cuối năm 2020 để biết xem vấn nạn về kiểm soát súng ống có là yếu tố quan trọng trong suy tư của cử tri khi quyết định bỏ phiếu hay không. Bởi vì chỉ còn hơn 2 tháng nữa là một cuộc bầu cử rộng lớn trên toàn tiểu bang Virginia có thể cho mọi người biết rõ hơn về tầm ảnh hưởng của vấn nạn này và liệu rằng người dân lần này có cương quyết để hành xử quyền công dân của mình một cách khôn ngoan và hữu hiệu.
Cử tri Virginia và cuộc bầu cử cuối năm nay
Khác với đại đa số các tiểu bang trên toàn quốc, Virginia tổ chức bầu cử quốc hội và các chức vụ hành pháp như thống đốc tiểu bang vào những năm số lẻ, không trùng hợp với năm số chẵn nên không đi cùng với những kỳ bầu cử quốc hội liên bang và tổng thống.
Virginia được xem là một tiểu bang không đồng nhất về mặt dân số và văn hoá, với nhiều vùng đất rộng lớn ở nông thôn là nơi nghiêng nặng về phe bảo thủ với những người dân sẵn sàng và hãnh diện giương cao lá cờ Confederate (tiêu biểu cho miền Nam ủng hộ chính sách nô lệ trong thời Nội Chiến), và dĩ nhiên là cũng ủng hộ tối đa việc cho phép người dân toàn quyền sở hữu súng ống một cách thoải mái. Tuy nhiên, Virginia cũng là tiểu bang có những vùng đô thị rộng lớn với nhiều cử tri thuộc thành phần trí thức, có nghề nghiệp và lương bổng cao thuộc nhiều sắc dân khác nhau, cùng với khuynh hướng cấp tiến và cởi mở hơn. Và thành phần này đã dần dần chối bỏ chủ trương bảo thủ cứng rắn của đảng Cộng Hoà xuyên qua những kỳ bầu cử trong suốt thập niên qua, dẫn đến kết quả thay đổi to lớn vào cuối năm 2017 khi toàn bộ các chức vụ lãnh đạo toàn tiểu bang đều chuyển từ phe Cộng Hoà sang Dân Chủ.
Trong bối cảnh hiện nay, phe Cộng Hoà tại Virginia đương nhiên muốn giảm bớt nhiệt độ trong việc tranh luận về chuyện kiểm soát súng ống, ngược lại với phe Dân Chủ đang muốn hâm nóng vấn nạn này để cho cử tri có dịp phán xét và lựa chọn.
Tại một địa hạt tiêu biểu ở thị xã Centreville, ứng cử viên dân biểu tiểu bang của phe Dân Chủ là ông Dan Helmer nói rằng khi đi vận động tại nhiều nơi khác nhau trong đơn vị, ông chỉ thấy đám đông cử tri đều nói rằng mối ưu tư lớn nhất của họ là thấy các vị dân cử và chính quyền cần phải có những biện pháp nào đó để giải quyết vấn nạn này.
Ngược lại, vị đương kim dân biểu tại đây là ông Tim Hugo thì nói rằng ông không hề nghe điều đó từ những cử tri mà ông đã tiếp xúc. Ông Hugo cho rằng vấn đề bạo lực vì súng ống không phải là mối ưu tư lớn của cử tri, và khi ông hỏi họ cần giúp đỡ về những chuyện gì thì đa số lại quan tâm đến những vấn đề khác như là hệ thống giao thông, giáo dục, thuế má và ngay cả vấn đề di dân lậu.
Sự khác biệt như vậy trong cái nhìn của các chính trị gia khi nói đến những điều ưu tiên của cử tri tại Virginia cũng được bộc lộ trong những chuyện xung khắc giữa các thủ lãnh của cả hai đảng tại tiểu bang này. Vấn nạn bạo lực vì súng ống cũng là một đề tài được tranh cãi khá mạnh mẽ tại Virginia, nhất là sau khi xảy ra một vụ thảm sát nổ súng hồi cuối tháng Năm vừa qua khi một hung thủ nã súng vào đám đông trong một toà nhà của chính phủ ở Virginia Beach khiến cho 12 người bị thiệt mạng.
Vụ này đã khiến cho Thống đốc Northam của phe Dân Chủ quyết định triệu tập một pháp nhiệm đặc biệt vào tháng 7 để buộc các vị dân biểu và nghị sĩ trở lại quốc hội để thảo luận về một loạt 8 dự luật được đề nghị về hồ sơ này, trong đó có những dự luật như ngăn cấm việc mua bán và sở hữu các thứ súng tiểu liên loại tấn công và áp dụng chặt chẽ việc kiểm soát lý lịch.
Tuy bị triệu tập phải tham dự một pháp nhiệm đặc biệt như vậy, nhưng phe Cộng Hoà đã lợi dụng vị thế đa số của mình (dù mong manh chỉ hơn có 1 phiếu) để đánh bại quyết định của Thống đốc bằng cách bỏ phiếu chấm dứt pháp nhiệm sau 90 phút thảo luận và đồng ý đưa vụ này sang một ủy ban nghiên cứu về tội phạm cấp tiểu bang để đệ trình giải pháp vào thời điểm sau khi diễn ra cuộc bầu cử vào tháng 11 sắp tới. Chủ tịch Hạ viện Virginia là ông Kirk Cox nói rằng mọi sự sẽ diễn tiến trong một bầu không khí tốt đẹp và thuận lợi hơn sau khi có kết quả bầu cử sắp tới để đạt tới một giải pháp toàn diện.
Vì thế nên giờ đây những vị dân biểu phe Cộng Hoà như các ông Tim Hugo và Kirk Cox trở thành những mục tiêu hàng đầu mà phe Dân Chủ tại Virginia và những tổ chức ủng hộ chính sách kiểm soát súng ống đang nhắm tới để mong hất cẳng trong kỳ bầu cử vào đầu tháng 11 này. Cả hai vị dân biểu đương nhiệm này đại diện cho những địa hạt từ lâu thuộc về phe Cộng Hoà nhưng giờ đây đã bị cử tri đồng loạt tẩy chay kể từ sau khi TT Trump lên nắm quyền, tương tự như tại nhiều địa hạt khác trên toàn quốc, xuyên qua kết quả bầu cử vào năm 2018.
Niềm hy vọng và lạc quan của phe Dân Chủ để giành lại quyền hành ở Quốc hội Virginia được dựa trên những thay đổi về dân số và suy nghĩ của cử tri tại những vùng ngoại ô của Virginia như Centreville cũng giống như nhiều vùng khác trên toàn quốc. Trong kỳ bầu cử tổng thống năm 2012, ông Mitt Romney chiến thắng với tỉ lệ 4%. Nhưng đến kỳ bầu cử năm 2016, bà Hillary Clinton lại thắng ông Trump tại đây với tỉ lệ hơn 10%. Riêng ông Hugo, tuy là một dân biểu kỳ cựu trong suốt 8 nhiệm kỳ liên tiếp, nhưng ông cũng chỉ chiến thắng cho nhiệm kỳ thứ 9 với một tỉ lệ khít khao nhất là chỉ hơn đối thủ có 108 phiếu.
Cũng trong kỳ bầu cử năm nay tại Virginia, tổ chức chính trị chuyên ủng hộ mạnh mẽ cho những dân cử phe Cộng Hoà chống chính sách kiểm soát súng ống là Hiệp hội NRA sẽ đụng phải một thế lực giầu có và mạnh mẽ nhất chuyên ủng hộ chính sách kiểm soát súng ống: đó là nhà tỷ phú Michael Bloomberg, cựu thị trưởng thành phố New York. Kỳ bầu cử năm 2018 vừa qua cũng là lần đầu tiên tổ chức NRA đã bị đánh bại trong việc yểm trợ tài chính cho các ứng viên trên toàn quốc bởi phe ủng hộ việc kiểm soát súng ống.
Một quỹ yểm trợ tài chính của ông Bloomberg có tên là The Everytown for Gun Safety Action Fund, vừa cho biết là sẽ đầu tư ít nhất 2 triệu rưởi Mỹ-kim trong chiến dịch vận động tranh cử tại Virginia, một số tiền cao hơn những cuộc bầu cử tại đây trong thời gian qua. Quỹ yểm trợ này đang làm những cuộc thăm dò dân ý tại 14 đơn vị để biết xem là những nơi nào cần được yểm trợ mạnh mẽ nhất. Giám đốc của Quỹ Everytown này là ông John Feinblatt nói rằng đây là một cuộc thử nghiệm để từ đó người ta thấy là nó sẽ được áp dụng tại tất cả mọi nơi trong kỳ bầu cử năm 2020.
Ngoài sự ủng hộ của quỹ vận động tài chánh và chính trị của nhà tỷ phú Michael Bloomberg, những ứng viên của phe Dân Chủ tại Virginia lần này cũng được sự yểm trợ tinh thần đáng kể từ những nhân vật đáng chú ý. Điển hình là cựu dân biểu liên bang Gabrielle Giffords tại Arizona, từng là nạn nhân của một vụ nổ súng gây thương tích trầm trọng vào năm 2011, đã lên tiếng ủng hộ và vận động cho ông Dan Helmer (để đối đầu với ông Tim Hugo) cũng như với bà Bynum-Coleman (để đối đầu với Chủ tịch Hạ viện Virginia Kirk Cox).
Bài báo cũng phỏng vấn nhiều cử tri tại đơn vị Centreville để nói rằng họ đang quan tâm thật sự về vấn nạn bạo hành vì súng ống và muốn thấy chính phủ cần phải có biện pháp để kiểm soát súng ống cho nghiêm ngặt hơn. Chẳng hạn như bà Marie Mills, một bà cụ 85 tuổi đã về hưu và quyết định dọn từ Tennessee về sinh sống tại Virginia. Bà cụ này nói rằng “Giờ đây đã có quá nhiều người đáng lý ra không được quyền có súng ống nhưng lại đang sở hữu nó, và điều này đáng lý ra phải được kiểm soát.”
Một phụ nữ khác là Sophia Bohle, 50 tuổi, hành nghề địa ốc, nói rằng cần phải có những biện pháp giới hạn việc sở hữu và sử dụng súng ống bởi chính quyền ở hai cấp tiểu bang và liên bang. Bà cho rằng “việc sở hữu súng ống là một ân huệ chứ không phải là một cái quyền được có.” Cả hai vị phụ nữ này đều là những cử tri độc lập nhưng đã bỏ phiếu ủng hộ cho TT Trump, nhưng lần này họ sẵn sàng bỏ phiếu ủng hộ cho ông Helmer để có thể giảm bớt tệ nạn bạo hành vì súng ống.
Hiện nay, tổ chức NRA vẫn nhất quyết sát cánh cùng với các viên chức phe Cộng Hoà tại Virginia. Trong pháp nhiệm đặc biệt vừa qua, bộ máy chính trị của tổ chức NRA đã làm việc ngay tại văn phòng hội họp lớn của ông Chủ tịch Hạ viện Virginia. Giám đốc của NRA tại Virginia là ông Chris Kopacki cho rằng hồ sơ súng ống không phải là những mối ưu tiên hàng đầu đối với cử tri tại Virginia. Ông cũng nói thêm rằng quả tình là hiện nay không có những chỗ để tương nhượng và thoả thuận với phe Dân Chủ về vấn đề này. Ông tỏ ra lạc quan khi nói rằng có cả trăm ngàn hội viên của NRA và những người ủng hộ trong tiểu bang sẽ cùng nhau tổ chức để hỗ trợ cho các ứng viên phe Cộng Hoà trong kỳ bầu cử sắp tới.
Tuy nhiên, nhiều chính trị gia khác thuộc phe Cộng Hoà bắt đầu bầy tỏ sự lo ngại và đề nghị rằng đảng này nên khôn ngoan hơn để chứng tỏ cho mọi người dân thấy là phe mình cũng sẵn sàng hợp tác với phe Dân Chủ để giải quyết vấn nạn bạo hành vì súng ống. Chẳng hạn như ông Tucker Martin, từng là phụ tá cho vị thống đốc phe Cộng Hoà sau cùng là ông Bob McDonnell khi lên tiếng: “Không có người Cộng Hoà nào đui mù khi bước vào cuộc bầu cử lần này. Họ biết chắc chắn rằng nó sẽ rất thử thách và họ sẽ không bị ngạc nhiên vì nó.”
Một nhân vật khác cũng lên tiếng cảnh giác là ông John Fredericks, trước đây từng là chủ tịch Uỷ ban Vận động Tranh cử cho ông Trump tại Virginia trong kỳ bầu cử năm 2016. Trong một cuộc nói chuyện trên chương trình truyền thanh của ông thuộc khuynh hướng bảo thủ, ông Fredericks đã lên tiếng cảnh báo phe Cộng Hoà về thảm bại to lớn vào tháng 11 này nếu như họ không có hành động nào về các biện pháp kiểm soát súng ống. Tệ hơn nữa, phe Cộng Hoà có thể sẽ thảm bại to lớn, giúp cho phe Dân Chủ có thể toàn thắng tại Quốc Hội Virginia để từ đó sẽ đẩy mạnh một chương trình nghị sự cấp tiến không những về việc kiểm soát súng ống mà còn trên nhiều hồ sơ khác như bảo hiểm y tế. Ngoài ra, phe Dân Chủ cũng có thể từ đó sẽ kiểm soát quyền hành tại Quốc Hội để vẽ lại lằn ranh chia cắt các đơn vị thuận lợi cho phe mình sau cuộc kiểm kê dân số năm 2020, với kết quả có thể nhìn thấy trước là phe Cộng Hoà sẽ bị mất đi 3 chiếc ghế dân biểu liên bang và sẽ phải chịu đựng số phận hẩm hiu của phe thiểu số trong suốt một thập niên sắp tới.
Để kết luận, ông Fredericks đã đưa ra lời tiên đoán khá bi quan: “Đây là thông điệp của tôi giành cho những người phe Cộng Hoà: nếu như quí vị không làm gì hết, quí vị sẽ bị đại bại tại những vùng ngoại ô trong kỳ bầu cử năm

13/ 8/2019
Mai Loan