Sau mùa nghỉ lễ Giáng Sinh và Năm Mới vừa qua, tôi đứng lên bàn cân để xem mình có đủ sức thực hiện quyết tâm đầu năm là giữ cho vòng bụng không phình ra thêm một ly nào không. Kể từ khi biết mình bị tiểu đường và nhớ lời cảnh cáo của bác sĩ: “lượng đường trong máu tăng theo tỷ lệ thuận với vòng bụng”, lúc nào tôi cũng theo dõi sự phát triểu của cái bụng.
Những suy nghĩ và triết lý vụn vặt của tôi thường xoay quanh cái bụng. Thời thanh niên, nhìn mấy ông ba Tàu vừa sói đầu vừa to bụng trong thị trấn nhỏ của tôi là Thành, tôi cứ nghĩ rằng cái bụng phệ là biểu hiện của sự giàu sang và khỏe mạnh. Không hiểu học được ở đâu, thằng bạn nối khố sát bên cạnh nhà tôi lúc nào cũng tìm cách thuyết phục tôi rằng chỉ cần mỗi buổi tối ăn một ổ bánh mì nóng có trét bơ là “to con” và khỏe mạnh. Cùng với những buổi sáng tập tạ dựa theo những chỉ dẫn trong “bắp thịt trước đã” của tác giả Phạm Tấn Tươi, hai đứa cũng đua nhau mỗi tối “thộn” bánh mì nóng cho đầy bụng!
Sau năm 1975, dưới thời “chó chết” của mấy ông cộng sản, có tối đến nằm mơ may ra mới thấy mình to bụng và to con. Cho nên, đầu thập niên 1980, thoát khỏi thiên đường cộng sản, chạy sang các nước thừa mứa thịt thà, bơ sữa và rượu bia, tôi mới ăn trả thù. Chỉ trong một tháng “tối sâm banh, sáng sữa bò”, vòng bụng của tôi phình ra, thể trọng của tôi tăng thêm gần 20 ký! Nhưng đó cũng là lúc tôi bắt đầu nghe người dân Tây Phương bàn tán xôn xao về mỡ (cholesterol) trong máu và vô số những chứng bệnh do mỡ trong máu tạo ra. Tôi chợt nhớ lại lời dặn của cha tôi.
Cha tôi chỉ là một nông dân thất học và cũng có vô số tính hư tật xấu. Nhà tôi lại nghèo cho nên tuy là con trai út, tôi chẳng hưởng được bất cứ phần gia tài nào do cha tôi để lại. Tuy nhiên, có một thứ kho báu mà lúc nào tôi cũng thấy cần phải tiếp nhận từ cha tôi: đó là cách sống của ông! Cha tôi không bao giờ đụng tới rượu bia. Không biết có phải do ghét Tây và chống Mỹ cứu nước không, không bao giờ ông dùng thuốc Tây. Cứ sau mỗi bữa ăn, ông uống hai viên cao lô hội (aloe vera) như thuốc nhuận trường. Và đây là lời “vàng ngọc” mà cha tôi đã để lại: “hễ cái bụng tốt thì mọi thứ đều tốt”. Cả đời không hề biết đến thuốc Tây, vậy mà ông đã tỉnh bơ sống khỏe mạnh cho đến lúc 95 tuổi!
“Hễ cái bụng tốt thì mọi thứ đều tốt”. Tôi đã nghiệm thấy lời của cha tôi đúng trong rất nhiều trường hợp. Táo bón là điển hình của một cái bụng không tốt. Táo bón làm cho nhức đầu và nhức đầu thì đương nhiên dễ cau có. Thành ra táo bón tạo ra cái “mặt táo bón” dễ ghét!
“Hễ cái bụng tốt thì mọi thứ đều tốt”. Tốt cả thể lý lẫn tinh thần. Người có cái bụng tốt thường cũng là người “tốt bụng”. Điều ấy cũng dễ hiểu: khỏe mạnh thì đương nhiên cũng vui vẻ và vui vẻ thì cũng dễ cảm thông, rộng lượng, quảng đại. Người Tây Phương xem trái tim là biểu tượng của tình yêu và là “trụ sở” của mọi cảm xúc. Người Á đông như Việt Nam chẳng hạn thì lại chú tâm đến cái bụng. Thật ra, con người ta thường suy nghĩ bằng cái bụng và từ cái bụng. Bụng đói không có tai cho nên dễ làm liều đã đành, mà bụng đầy phè cũng dễ khiến cho con người suy nghĩ lệch lạc.
Năm nay, lên bàn cân thấy vòng bụng của mình không thay đổi bao nhiêu, tôi mừng. Mừng vì thấy mình không nằm trong số tăng ký trung bình của người Úc sau mỗi kỳ nghỉ lễ Giáng Sinh và Năm Mới. Theo Cơ quan Dinh Dưỡng Úc Đại Lợi (Nutrition Australia), trung bình người Úc tăng từ 0.8 đến 1.5 ký sau mỗi Mùa Giáng Sinh. Một cuộc nghiên cứu mới vừa được phổ biến trên tạp chí The BMJ Christmas cũng cho thấy người dân của những nước giàu có thể tăng trung bình từ 0.4 đến 1 ký lô mỗi năm, thường là vào dịp nghỉ lễ Giáng Sinh.
Lâu nay đã có nhiều báo động về tình trạng quá ký và béo phì của người Úc. Một cuộc thăm dò được thực hiện cách đây gần 15 năm đã cho thấy có đến 53.6 phần trăm người Úc bị xem là quá ký và 18 phần trăm được xếp vào hạng béo phì. Vào năm 2016, tỷ lệ này tăng đến mức chóng mặt: 65 phần trăm bị xem là quá ký và 29 phần trăm trong số này được liệt kê vào hạng béo phì. So với năm 1995, tý lệ này đã tăng gấp đôi. Vào lúc đó, chỉ có 30 phần trăm người lớn bị xem là quá ký và tỷ lệ người béo phì chỉ có 11 phần trăm. Điều này cho thấy cứ đà này, người Úc ngày càng quá ký và béo phì.
Nhìn sang các nước giàu có khác, người ta cũng thấy một hiện tượng tương tự. Trung tâm Toàn quốc Thống kê về Y tế (The National Center for Health Statictics) ước tính rằng tại Mỹ trong 2 năm 2015-2016, có khoảng gần 40 phần trăm người lớn từ 20 tuổi trở lên bị xem là quá ký và trên 30 phần trăm là béo phì. Tỷ lệ này ngày càng gia tăng chớ không giảm. Hiện tượng này hiện cũng đang xảy ra tại quốc gia có nền kinh tế đứng hàng thứ nhì trên thế giới là Trung Cộng. Hiện có khoảng một phần năm trong số hơn một tỷ dân của quốc gia khổng lồ này bị xem là quá ký hay béo phì. Trước kia, Trung Cộng được xem là một trong những nước có số người gầy nhiều nhứt thế giới. Nay với sự phát triển kinh tế tăng tốc đến mức chóng mặt và trên đà chạy theo văn minh tiến bộ của các nước Tây Phương, Trung Cộng đã trở nên ngày càng quá ký và béo phì.
Thời trẻ, tôi nhìn vào cái bụng phệ như dấu hiệu của sự giàu sang và khỏe mạnh. Ngày nay, một ít hiểu biết phổ thông về y tế đã mở mắt cho tôi để nhận ra rằng cái bụng phệ là giềng mối của không biết bao nhiêu bệnh tật từ tiểu đường đến tim mạch và trí não. Các nước giàu có có thể “mạnh” về nhiều lãnh vực, đặc biệt là kinh tế và quân sự. Nhưng với cái bụng phệ luôn đi trước, người dân của những nước giàu có ấy không đương nhiên “giàu” và “mạnh khỏe” ngay cả về mặt tinh thần.
Có thực mới vực được đạo. Đồng tiền liền khúc ruột. Cái bụng phệ thường thúc đẩy con người suy nghĩ theo chiều hướng “chỉ có kinh tế”, “kinh tế trước hết”. Năm 1992, trong cuộc vận động bầu cử tổng thống Mỹ, chiến lược gia của ứng cử viên Bill Clinton là ông James Carville đã tung ra khẩu hiệu “The economy, stupid” (Vấn đề chính là kinh tế, biết chưa, đồ ngu!). Nhờ chiến lược này, ứng cử viên Bill Clinton đã đánh bại Tổng thống George Bush Cha và 4 năm sau, ngay cả khi bị đàn hặc te tua vì vụ bê bối tình dục, ông vẫn được người Mỹ ủng hộ. Nay, cũng có nhiều suy đoán rằng Tổng thống Donald Trump cầm chắc trong tay sẽ giành thêm một nhiệm kỳ nữa bởi vì kinh tế Mỹ đang lên như diều gặp gió.
Nếu chỉ dựa vào kinh tế để đánh giá một nhà lãnh đạo hay một đảng cai trị thì không nơi nào đảng cầm quyền và lãnh tụ của đảng này đáng được đề cao cho bằng Trung Cộng. Sau hơn ba thập niên, Trung Cộng đang từ một nước nghèo đã biến thành một cường quốc chỉ sau Hoa Kỳ. Nhưng cũng sau hơn 3 thập niên thực hiện “phép lạ kinh tế”, có lẽ Trung Cộng mới chợt nhận ra rằng cái giá mà họ phải trả cho cái “phép lạ kinh tế” ấy là vô số những thiệt hại và mất mát không gì có thể bù lại: môi trường sống bị khai thác đến cạn kiệt và hủy hoại, các giá trị đạo đức và nhân bản làm nên sức mạnh đích thực của con người hoàn toàn bị chà đạp và xóa bỏ. Cái bụng ngày càng phình ra của người dân Trung Cộng chỉ có thể là dấu hiệu của sự nghèo nàn về nhiều mặt và bệnh hoạn. “Phép lạ kinh tế” nào cũng có cái giá của nó.
Úc Đại Lợi dù chưa từng hưởng một “phép lạ kinh tế” nào nhưng cái tội “đào đất lên bán” cũng đủ làm cho đất nước này đang phải trải qua một thảm nạn cháy rừng chưa từng có trong lịch sử Úc Đại Lợi. Xem kinh tế là tất cả và ưu tiên cho nên cứ “đào đất lên bán”, bất kể môi trường sống có bị hủy hoại, thiên nhiên có bị tàn phá…Nay quốc gia miệt dưới này mới chợt nhận ra rằng kinh tế không phải là trên hết và tất cả mà cần phải đo lường giá trị của một quốc gia dựa trên những tiêu chí khác như phẩm chất cuộc sống người dân, phẩm chất của môi trường, những giá trị đạo đức và nhân bản giữa người với người và giữa người với thiên nhiên…
Có người nói “nhân tâm…tùy mạng mỡ”. “Mạng mỡ” có thể hiểu theo cả hai nghĩa. Để có thân hình đẹp người ta thường đi hút mỡ. Có lẽ cũng phải “hút” cả mạng mỡ nhân tâm để có thể có những ước muốn lành mạnh cho bản thân, có những cái nhìn hiểu biết và thông cảm với những người khác trong xã hội và nhứt là biết sống có trách nhiệm với thiên nhiên và môi trường sống.
Chu Văn