Trong suốt mấy tháng đại dịch vừa qua, hầu như tâm trạng của mọi người lúc nào cũng ủ rũ, lo âu. Lúc bị nhốt ở trong nhà thì không nói làm gì nhưng những khi đi ra ngoài trông ai cũng che mặt, đi đứng thì vội vàng, thấy người lạ lại gần thì tìm cách lảng ra xa cho thật nhanh; theo dõi tin tức mỗi ngày đều thấy con số người bệnh và người chết cứ tăng đều chứ chưa thấy dấu hiệu dừng lại. – thì cho dù có muốn vui lên một chút cũng khó lòng.
Vậy thì phải làm gì để cho tinh thần được phấn chấn đây? Các chuyên gia tâm lý khuyên là nên tử tế.
Làm gì đó cho người khác vui là điều nên được khuyến khích. Nhưng để làm điều tử tế – nghĩa là làm gì đó để giúp đỡ kẻ khác – thì cũng là giúp chính mình vậy. Kết quả nghiên cứu cho thấy có sự liên hệ giữa lòng tử tế với vô số lợi ích về thể chất và tinh thần. Khi con người tỏ ra tử tế, mức hormone căng thẳng trong người họ thấp hơn và nỗi bất an, lo lắng cũng dịu bớt đi. Họ cảm thấy bớt chán nản, bớt cô đơn và hạnh phúc hơn. Tim mạch hoạt động tốt hơn và sống thọ hơn. Thể chất khỏe mạnh hơn. Đứng giữa đám đông thì nổi bật hơn người xung quanh. Một nghiên cứu khác còn cho thấy người tử tế thậm chí có dáng vẻ bên ngoài trông đẹp hơn nữa.
Hành động tử tế được cho là một trong những cách tuyệt vời nhất để đối phó với những khó khăn trong thời đại dịch Covid-19. Trong thời gian bị cô lập, lòng tử tế giúp ta giữ mối dây liên lạc với những người xung quanh. Nó mang lại mục đích và ý nghĩa cho cuộc sống và qua đó ta hiểu được thế nào là những giá trị thực sự để đem áp dụng cho cuộc sống của chính mình. Lòng tử tế còn có khả năng làm giảm những suy nghĩ tiêu cực trong cuộc sống.
Các nhà tâm lý gọi tử tế là lòng vị tha và chia nó thành hai loại: lòng tử tế có qua có lại (nghĩa là ta giúp đỡ ai đó vì việc làm đó sẽ có lợi cho ta theo cách nào đó – như hiến tặng tiền để được giảm thuế chẳng hạn) và lòng tử tế thuần túy (nghĩa là ta cho mà không mong đợi được nhận lại). Con người có khả năng thay đổi để làm cả hai điều này. Loài người không phải là loài to nhất, mạnh nhất hay nhanh nhất trong thế giới của động vật, do đó loài người cần phải hợp tác với nhau để tồn tại. Lý do loài người chúng ta còn tồn tại cho đến ngày hôm nay không hẳn vì chúng ta là giống mạnh nhất mà chính vì chúng ta là giống thân thiện nhất, biết chia sẻ và hỗ trợ lẫn nhau chống lại sự xâm lăng từ bên ngoài.
Nếu đem so sánh giữa những sự tử tế với nhauđương nhiên cũng có người tử tế này hơn người tử tế kia – đặc biệt là những ai dễ có sự đồng cảm thì thường tỏ ra tử tế hơn người khác. Tuy nhiên, theo giáo sư Jamil Zaki thuộc phân khoa thần kinh và tâm lý tại Đại học Stanford, bản chất tự nhiên chỉ mang lại một nửa lòng tử tế trong mỗi con người, một nửa kia là từ sự dưỡng dục – nghĩa là ta học được sự tử tế từ cha mẹ, gia đình và cộng đồng. Và ta cũng có thể tự dạy chính mình, vì tử tế là một kỹ năng mà ta có thể luyện cho thuần thục, vững vàng hơn, giống như người tập cử tạ cho cơ bắp nở nang vậy.
Thậm chí sự tử tế có khả năng thay đổi hoạt động của bộ não. Khi ta hành động tử tế, vùng nhân não có tên nucleus accumbens kích hoạt và tạo ra cảm giác khoái cảm – tựa cảm giác như khi ta cắn một miếng bánh vậy. Ngoài ra, khi hành động tử tế của ta được đáp lại bằng một lời cảm ơn hay một nụ cười từ người nhận thì não của ta sẽ tiết ra chất oxytocin, là chất hormone tạo cảm giác dễ chịu. Sự hiện diện của chất oxytocin này làm cho sự khoái cảm trong người kéo dài lâu hơn. Cảm giác khoái cảm đó kích thích não muốn tiết thêm chất oxytocin ra nữa, và muốn được vậy não sẽ phải thúc đẩy con người lập lại những hành động tử tế đó.
Phải chăng có những hành động tử tế đem lại nhiều điều tốt đẹp hơn những hành động tử tế khác không? Câu trả lời là có. Và nếu như ta thật sự muốn gặt hái được thật nhiều lợi ích cá nhân từ sự tử tế đó thì ta cần phải làm với một tấm lòng chân thành.
Mà lòng chân thành còn giúp ta đạt được những kết quả tốt trong hành động. Một nghiên cứu năm 2019 cho thấy những ai tin tưởng rằng sự tử tế mang lại những điều tốt lành cho họ thì chính những người này sống bằng nhiều tình cảm hơn, hài lòng với cuộc sống của họ hơn và có cảm giác gần gũi với những người xung quanh hơn so với những ai không có lòng tin tưởng đó.
Vậy thì làm thế nào để ta có thể trở thành tử tế, thậm chí khi chính ta lại không cảm thấy thích điều đó? Các nhà nghiên cứu khuyên rằng hãy ráng tập nó thành thói quen. Hãy để ý và suy nghĩ tới những hành vi của ta mỗi ngày. Có phải ta là một người đáng tin tưởng và rộng lượng? Hay là một người chỉ biết phòng thân và thiếu thân thiện? Nói cho cùng, tử tế là một lối sống. Con người của ta sống thế nào thì hành động thế đó, và nếu sống tử tế thì tất nhiên sẽ hành động tử tế.
Bắt đầu bằng cách là hãy tử tế với chính mình – là vì nếu chỉ lo giúp đỡ kẻ khác mà lại quên nhu cầu của chính mình thì rốt cuộc ta sẽ kiệt sức. Hãy nhớ rằng những hành động nho nhỏ tích tụ dần để thành lòng tử tế: một nụ cười, một cú gọi điện thoại tới một người bạn đang cô đơn, nhường chỗ đậu xe cho ai đó, mở cửa cho một người ta không quen biết, chỉ đường cho người đi lạc. Những việc làm tử tế trên chỉ mất một phút và không tốn một đồng bạc nào nhưng lại có thể khiến một ngày của ai đó trở nên tươi đẹp hơn. Và ta nên hiểu rằng có sự khác biệt giữa là người tử tế và người tốt bụng – tử tế là thật lòng giúp đỡ hay quan tâm về một người nào đó; tốt bụng là một cử chỉ lịch sự. Và đừng quên tử tế với những người thân yêu của mình, vì lòng tử tế không chỉ dành riêng cho người lạ.
Và nếu như không có cơ hội để làm người tử tế vào lúc này thì hãy nhớ lại khoảng thời gian nào đó mà ta tỏ ra rộng lượng hay hữu ích đối với người khác. Nghiên cứu cho thấy nhớ lại những hành động tử tế trong quá khứ cũng có thể giúp cho cuộc sống của ta hạnh phúc, vui vẻ hơn.
Đừng nản lòng hay bỏ cuộc nếu đôi khi ta gặp phải một vài người phản ứng không mấy thuận lợi về những việc ta làm. Điều này không có nghĩa họ không cảm kích những việc làm đó. Hãy tự nhắc nhở mình rằng lần khác sẽ thuận lợi hơn và cố gắng tiếp tục tử tế.
Người ta kể câu chuyện về bà Rachel Glyn, 65 tuổi, hiện đang sống tại Philadelphia. Vào tháng Giêng đầu năm, chồng bà qua đời vì bệnh ung thư. Hai tháng sau, đại dịch xảy ra và lệnh đóng cửa được ban hành. Một mình thui thủi trong căn chung cư, bà Glyn suốt ngày lo lắng về con vi khuẩn corona, thị trường tài chánh chao đảo và những bất ổn xã hội xảy ra cách đó chỉ vài con phố. Bà kể có những ngày buồn quá bà chỉ muốn chết đi cho xong.
Rồi một buổi sáng nọ, bà Glyn nghe ai đó nói về một trạm hiến máu địa phương ở gần nhà và nghĩ tại sao không hiến máu cho người nào đó đang cần. Thế là bà tự đi bộ tới đó và cho máu. Sau khi xong việc, bà cảm thấy phấn khởi lên vì vừa làm được một việc có ích cho người khác. Những cảm giác lo lắng cũng dần biến mất và không còn làm bà khốn khổ như trước nữa.
Sau lần hiến máu đó, bà Glyn còn tìm nhiều cơ hội để giúp đỡ người khác. Bà cảm ơn những ai đã cho bà lời khuyên nhủ và nói cho họ biết những lời khuyên đó giúp bà rất nhiều, đặc biệt là trong những lúc cô đơn, buồn khổ. Bà đan những món quà nho nhỏ cho người thân trong gia đình, gần đây nhất là khăn choàng cho cô con dâu. Và bà còn đăng những lời nhắn động viên, khuyến khích đến những người đã chia sẻ những câu chuyện vui buồn của họ trên mạng.
Theo bà Glyn, giúp đỡ người khác chính là tiếp sức mạnh cho họ để họ có thể tự đứng dậy và đi giúp đỡ người khác. Những hành động tử tế có thể tạo ra thêm nhiều hành động tử tế khác.
Kể từ khi đại dịch bắt đầu, chúng ta đã nghe nhiều câu chuyện về những việc làm tử tế, có khi là những việc làm hết sức nhỏ nhặt nhưng mang nhiều ý nghĩa: Có người tình nguyện đưa thức ăn đến cho những người hàng xóm lớn tuổi, xong còn tưới cây cỏ trong vườn cho họ; có người tình nguyện kèm học qua trực tuyến cho các em nhỏ trong thời gian các em bị cấm cung trong nhà; người khác thì cố tình để lại món tiền buộc boa nhiều hơn bình thường cho nhân viên nhà hàng; có người chu đáo hơn bằng cách đặt bình nước lạnh và rổ bánh kẹo cho nhân viên bưu điện và những người làm công việc giao hàng có chút quà vặt nhấm nháp.
Và đừng hà tiện một lời cảm ơn đối với những người có hành động tử tế để ghi nhận lòng tốt của họ.
Nếu như tất cả mọi người có thể đối xử tử tế với nhau thì cuộc sống của chúng ta, cho dù có đang bị đại dịch đe doạ, vẫn còn mang nhiều ý nghĩa và đáng trân trọng.
Huy Lâm
