Nhiều người Mỹ gốc Việt đã từng sống ở quê hương sau ngày mất nước 30/04/1975 cho rằng một trong những điều đáng quí nhất ở Hoa Kỳ chính là nền tự do báo chí. Kể từ khi CSVN thống trị toàn cõi Việt Nam, toàn bộ các cơ quan truyền thông báo chí trở thành công cụ để tuyên truyền cho chế độ. Sang Mỹ, được đọc báo chí Mỹ với đủ mọi chính kiến, quan điểm đối ngược nhau, đó là điều “mơ không thấy” ở VIệt Nam . Nhiều người Việt gọi báo chí ở Mỹ là “giới truyền thông”, còn ở Việt Nam chỉ là những “cơ quan tuyên truyền nhà nước”.
Ấy vậy mà…
Trong vài năm qua, nhiều người giật mình khi thấy nhiều bạn bè, người quen ủng hộ tổng thống Trump chửi rủa, lên án “giới truyền thông tổ tả Mỹ” một cách thậm tệ. Họ cho rằng đại đa số cơ quan truyền thông Mỹ là dối trá, không khách quan khi đưa tin chống lại tổng thống Trump. Điều này dễ hiểu, vì chính ông Trump nhiều lần tuyên bố báo chí là kẻ thù của nhân dân Mỹ, cho nên người ủng hộ ông cũng tin vậy. Một thí dụ cụ thể như dòng tweet của Trump vào ngày 5 tháng 4 2019: “The press is doing everything within their power to fight the magnificence of the phrase, MAKE AMERICA GREAT AGAIN! They can’t stand the fact that this Administration has done more than virtually any other Administration in its first 2yrs. They are truly the ENEMY OF THE PEOPLE!”.
Những cơ quan truyền thông “fake news” này là ai? Danh sách này dài ra dần sau 4 năm. Ban đầu là CNN, NBC, New York Times… sau đó đến những báo đài có tính trung lập hơn như Wall Street Journal, USA Today, CBS, NPR… rồi đến những cơ quan truyền thông quốc tế như Reuters, BBC, RFI… Và gần đây nhất, vài ngày sau ngày bầu cử 3 tháng 11, Fox News- đài truyền hình thân Cộng Hòa, được xem là thân cận nhất với ông Trump trong suốt 4 năm làm tổng thống- cũng bị đưa vào danh sách này nốt. Qui luật rất đơn giản: chỉ cần đưa tin bất lợi cho ông Trump là sẽ trở thành… “fake news”, bất kể uy tín và sự tồn tại lâu đời của họ ra sao.
Nhiều người Mỹ gốc Việt đã tự hỏi: đâu là sự khác biệt giữa việc hơn 700 báo đài Việt Nam chỉ đưa tin theo lệnh của nhà cầm quyền cộng sản, và hàng chục cơ quan truyền thông lớn của Mỹ cùng nhau đưa tin chống lại một tổng thống đương quyền?
Cách đây khoảng 20 năm, hình như trong một dịp trả lời phỏng vấn báo nước ngoài về vấn đề Việt Nam không có tự do báo chí, ông Nguyễn Công Khế- tổng biên tập báo Thanh Niên- đã nói đại loại rằng suy cho cùng thì báo chí Mỹ cũng không hoàn toàn tự do, vì họ cũng phải viết theo quan điểm của ông chủ tờ báo, theo định hướng của chủ bút. Đây chỉ là một cách ngụy biện để chữa thẹn cho hệ thống báo đài quốc doanh Việt Nam. Đúng là phóng viên ở Mỹ phải đưa tin theo chủ trương tờ báo của mình. Nhưng ở Mỹ, nhà nước không có quyền định hướng cho các ông chủ tờ báo. Mỗi cơ quan truyền thông là một đơn vị độc lập, có chủ trương riêng. Vấn đề mấu chốt của nền báo chí tư nhân vẫn là lợi nhuận: nếu không có độc giả, các báo đài Mỹ sẽ tự động dẹp tiệm. Ai có làm báo ở Mỹ mới biết, tốn kém lắm chứ chẳng chơi! Để có người xem, có quảng cáo, các cơ quan truyền thông phải cạnh tranh quyết liệt bằng nhiều cách: đưa tin nhanh, đưa tin chính xác, đưa tin hấp dẫn… Quan trọng nhất có lẽ vẫn là uy tín, độ tin cậy, điều này được xác nhận qua tuổi thọ, số lượng người xem của các cơ quan truyền thông Mỹ.
Một nhà báo gốc Việt ở Mỹ cho biết bài học đầu tiên, quan trọng nhất của việc đưa tin tức đó là chọn nguồn tin khả tín. Ở Việt Nam thời đóng cửa, thông tin chỉ có một nguồn duy nhất từ nhà nước, cho nên người dân chỉ đọc tin giả mà không hay biết vì không có nguồn kiểm chứng. Ở Mỹ thì ngược lại, có quá nhiều nguồn tin trong thời đại bùng nổ thông tin trên internet; không biết chọn nguồn thì tờ báo sẽ đưa tin không chính xác, không ai muốn đọc. Dẫn nguồn tin là một qui định quan trọng của báo chí. Điều trớ trêu ở chỗ các nguồn tin được xem là đáng tin cậy trong làng báo gốc Việt đều là những cơ quan truyền thông Mỹ nằm trong danh sách “fake news” của tổng thống Trump kể trên!
Bên cạnh ngành truyền thông chính thống, truyền thông trên mạng xã hội có vai trò vô cùng quan trọng trong thế kỷ 21 ngày nay. Ở Mỹ trước đây chỉ có giới triệu phú, tỷ phú nắm giữ ngành truyền thông báo chí. Nhưng khi các mạng xã hội như Facebook, Youtube, Twitter, Instagram… ra đời để kết nối người với người khắp nơi trên thế giới, thì mỗi cá nhân đều có trở thành một nhà truyền thông. Điều này đã đem đến một lối thoát truyền thông cho người dân ở các xứ sở không có tự do báo chí như Việt Nam. Trong khoảng chục năm gần đây, nhiều nhà hoạt động, đấu tranh dân chủ Việt Nam đã sử dụng Facebook để truyền tin “lề dân” đến với người dân trong và ngoài nước, làm đối trọng với những thông tin một chiều của báo chí “lề đảng”. Đúng là một cuộc cách mạng về truyền thông tại Việt Nam. Đặc điểm của truyền thông mạng xã hội là tin tức phát tán nhanh, nhưng độ tin cậy không cao. Điều này dễ hiểu, vì đa số những cá nhân không có đủ phương tiện để đi đưa tin tại chỗ như phóng viên nhà nước. Họ chủ yếu dựa vào tin truyền khẩu. Báo chí ở hải ngoại đã có kinh nghiệm về vấn đề này khi đưa tin về các cuộc đấu tranh của người dân trong nước. Nếu không chọn được nguồn tin từ những facebooker khả tín, tin tức sẽ không xác thực.
Tương tự ở cộng đồng gốc Việt ở Mỹ, nhiều kênh truyền thông cá nhân đã mọc lên như nấm trên Facebook, Youtube trong vài năm qua. Một số người làm Youtube để “câu view kiếm tiền”. Một số muốn trở thành nhà báo mà không quá tốn kém chi phí như các cơ quan báo đài truyền thống. Người xem tin tức hiện nay cũng thích xem tin nhanh, tin vắn trên Facebook, Youtube hơn là đọc báo, xem tivi, nghe radio như trước đây, vì dễ dàng thuận tiện hơn nhiều. Nó không xuất phát từ nhu cầu cần “thông tin đối lập” như người dân Việt Nam, bởi vì thông tin đa chiều ở Mỹ là quá nhiều.
Tổng thống Trump và những nhóm ủng hộ ông đã sử dụng rất thành công mạng truyền thông xã hội để chống lại giới báo chí truyền thống. Xem “giới truyền thông là kẻ thù của nhân dân”, họ đã biến mạng xã hội thành nơi truyền bá nhanh chóng, rộng rãi những tin tức có độ tin cậy kém, cần được kiểm chứng. Hơn 80 triệu người theo dõi Twitter của ông Trump là một con số biết nói. Nhiều người Việt ủng hộ Trump là độc giả trung thành của mạng lưới tin tức này. Trong khoảng một năm qua, đã có không biết bao nhiêu nhà báo có uy tín báo động về tình trạng tin giả, tin dựa trên thuyết âm mưu, tin dựa trên ý kiến cá nhân (opinion) hơn là sự thật (fact) được phát tán trên mạng xã hội tiếng Việt. Những thông tin kiểu này được cung cấp rất dồi dào bởi những lò tin giả, thuyết âm mưu như QAnon (tìm hiểu thêm về Qanon trên RFI
https://www.rfi.fr/vi/t%...ong-toi-cua-donald-trump). Những nguồn tin bất khả tín này đã được dùng để kiểm chứng, chống lại thông tin của những cơ quan truyền thông lâu đời, uy tín của nước Mỹ!
Nếu bình tâm lại, để xem xét thực hư, người Việt dù ở chính kiến nào cũng có thể đặt câu hỏi: nếu hầu hết những cơ quan truyền thông lớn của Hoa Kỳ (trong đó có cả Fox News) đều nói ngược lại với tổng thống Trump, thì giữa một cá nhân và cả một nền báo chí tự do, ta nên tin ai? Tại sao không có một tổng thống Mỹ nào trước đây- kể cả Dân Chủ và Cộng Hòa- xem giới truyền thông là “kẻ thù của nhân dân”? Có điều gì đó tương đồng giữa tổng thống Trump với lãnh đạo CSVN, những người gọi giới bất đồng chính kiến, giới báo chí tại các nước tự do là “các thế lực thù địch”? Với Fox News, đâu là động lực để đưa ra những tin tức về kết quả bầu cử bất lợi cho ông Trump, cho dù họ có thể sẽ mất đi một lượng độc giả lớn đang ủng hộ tổng thống?
Trở lại với câu hỏi đâu là sự khác biệt “700 cơ quan tuyên truyền ở Việt Nam” và hàng chục cơ quan truyền thông lớn của Mỹ. Câu trả lời là sự tự do của cả giới truyền thông lẫn người theo dõi. Tự do khiến cho người làm báo có được sự độc lập để tạo quan điểm, uy tín cho riêng mình. Tự do khiến cho người xem có quyền kiểm chứng, lựa chọn thông tin theo sở thích cá nhân, dẫn đến sự tự do về chính kiến của người Mỹ. Và sự khác nhau về chính kiến cá nhân lại được quyết định bởi quyền tự do bầu cử. Chính cử tri mới là người quyết định chính kiến nào sẽ lãnh đạo nước Mỹ, chứ không phải bất kỳ một cá nhân quyền lực nào, cho dù đó là tổng thống đương nhiệm. Nền tự do báo chí, tự do bầu cử là những giá trị cốt lõi nhất của Hoa Kỳ, quốc gia lấy tượng Nữ Thần Tự Do làm biểu hiện cho lý tưởng cao cả của dân tộc mình.
Dân Việt
