CHỚ ĐỂ THỜI GIỜ QUA SÔNG
Thích Tâm Hạnh


Trong những lần được hầu chuyện và thưa hỏi đạo lý, Hòa thượng ân sư đã chỉ dạy và nhấn mạnh giá trị

của sự tu tập để sách tấn quý thầy. Có lần Ngài nói: “Tôi thấy mấy chú bây giờ còn trẻ mà sao để thời giờ

phí quá!”. Đang lắng nghe nói về giá trị đạo lý, bất chợt Hòa thượng bảo “sao để thời giờ phí quá”, quý

thầy giựt mình. Tự trong sâu thẳm lòng mình thôi thúc tôi tự hỏi:

“Như vậy lâu nay mình đã sống trọn vẹn hết thời giờ chưa? Mình có để lãng phí thời giờ hay không? Và

bằng cách nào để chúng ta sống một cách có ý nghĩa, không để lãng phí thời giờ đúng như lời Hòa

thượng tôn sư chỉ dạy?”

Từ suy nghĩ đó, hôm nay quý thầy sẽ nói chuyện với toàn thể quý vị đề tài: “Chớ để thời giờ qua suông”.

I/ CHƯ TỔ TÔN TRỌNG GIÁ TRỊ THỜI GIAN.

Trong bài “Tham Đồng Khế”, phần cuối, Thiền sư Thạch Đầu nói:

Cẩn bạch tham huyền nhân
Quang âm mạc hư độ.

Nghĩa là:

Kính bạch bậc tham huyền
Thời giờ chớ để luống qua.

Lời Ngài nhắc nhở thật là thiết tha! Ngay dưới bài đó, Thiền sư Pháp Nhãn có lời chú: “Ơn lớn vòi vọi khó

đền.” Tiếp theo lời chú của ngài Pháp Nhãn, một vị Thiền sư nổi tiếng nữa là Ngài Đức Hồng Giác Phạm,

còn có một hiệu khác là Tịch Âm tôn giả cũng có lời tán thán: “Pháp Nhãn quả là bậc thấy được tâm của

Tiên đức”. Có nghĩa là Ngài Pháp Nhãn đúng là một vị thấy được tâm của Ngài Thạch Đầu.

Bài “Tham Đồng Khế” nói lên chỗ của những vị tham thiền khế hợp, nói đến lý mầu huyền diệu cao sâu,

nhưng tại sao cuối bài Ngài lại nhắc “chớ để thời giờ luống qua”? Mới nghe qua thấy rất bình thường,

chắc Ngài cũng chỉ nhắc nhở cho mọi người biết quý tiếc thời giờ vậy thôi. Nhưng với Ngài Pháp Nhãn thì

thấy là một cái ơn lớn rất khó đền, Ngài Tịch Âm Tôn giả lại khen Ngài Pháp Nhãn là người thấy được

tâm của bậc tiên đức, có nghĩa là thấy được tâm từ bi tha thiết của Ngài Thạch Đầu. Quý vị có thấy được

tâm của ngài Thạch Đầu tha thiết thương chúng ta như thế nào chưa?

“Bậc tham huyền” là những hành giả tham cứu thiền thấu suốt đến chỗ huyền vi, tham tột đến chỗ yếu

diệu của đạo. Thiền sư Thạch Đầu nói “kính bạch bậc tham huyền, thời giờ chớ để luống qua”, tức là

Ngài thấy rõ và nói lên một cách chí thiết để nhắc thức cho những ai là người thiết tha tu hành, muốn đạt

đến chỗ sâu xa mầu nhiệm của đạo lý thì đừng để thời giờ luống trôi qua suông.

Quý Ngài là những bậc Tông sư lỗi lạc của một thời. Hơn thế nữa, ở đây cả ba bậc tác gia cùng xướng

họa khen nhau, có nghĩa là quý Ngài đã thầm khế hợp, đồng cảm thông nhau, cùng gặp nhau trong chỗ

yếu diệu. Từ đó thấy rõ tầm quan trọng thiết yếu và sự lợi hại của việc quý tiếc thời giờ cho nên hết lòng

răn nhắc người sau. Để thấu suốt, thấy rõ tại sao các Ngài lại đề cao và nhắc nhở người sau một cách

thống thiết như vậy, trước tiên chúng ta cùng tìm hiểu tại sao phải quý tiếc thời giờ?

II/ TẠI SAO PHẢI QUÝ TIẾC THỜI GIỜ?

Nếu nói hết những nguyên nhân từ nhỏ nhặt cho tới lớn thì rất nhiều. Nhưng tóm gọn lại, theo quý thầy có

ba nguyên nhân chính.

1/ VÌ TRÂN QUÝ DUYÊN LÀNH ÍT CÓ, KHÓ ĐƯỢC MÀ NGÀY NAY MÌNH ĐÃ CÓ ĐƯỢC.

Khi nhận ra được một cái gì đó ít có và khó gặp thì chúng ta sẽ rất quý trọng, tìm cách giữ gìn và làm

cho nó tăng trưởng, không dám để bị cuốn mất đi. Nhưng thời gian trôi qua lại cuốn phăng cái quý báu

đó đi, chuỗi ngày còn lại để mình may mắn còn có được nó thì quá ít ỏi nên chúng ta rất tôn trọng, trân

quý. Chính vì trân quý như vậy cho nên không dám để một phút giây nào lơi lỏng, trôi suông.

1.a/ Thân người khó được.

Trong Kinh nói “Nhơn thân nan đắc, Phật pháp nan văn” có nghĩa là “Thân người khó được, Phật pháp

khó nghe”. Hiện nay chúng ta thấy con người ở trên quả địa cầu này quá nhiều, nhưng tại sao đức Phật

lại nói làm thân người khó được? Có mâu thuẫn hay không? Tuy trên quả địa cầu này đang có nhiều

chúng sanh được làm người, nhưng so với các chúng sanh ở những loài khác, chưa được làm người thì

quá nhiều cho nên chúng sanh đang được làm người vẫn còn rất ít.

Trong Kinh Tạp A-hàm đức Phật ví dụ, ví như cả đại địa đất liền này đều biến thành biển cả, trên biển đó

có một khúc cây trôi dạt từ đông sang tây. Có con rùa mù tuổi thọ sống đến một vạn năm, cứ mỗi một

trăm năm nó mới trồi đầu lên một lần. Quý vị thử nghĩ, con rùa mù đó có dễ dàng gặp được bọng cây trôi

dạt kia để chui vào trong hay không? Rất là khó! Vậy mà đức Phật nói được thân người còn khó hơn thế

nữa!

Cũng trong một bài kinh đức Phật nói, ví như đất dính ở trong móng tay của Ngài và đất của cả đại địa thì

những chúng sanh có được thân người chỉ như đất trong móng tay, còn những chúng sanh đi trong các

đường khổ chưa được làm người giống như đất của quả địa cầu này. Ngài đã dùng Phật nhãn xem thấy

rõ như vậy. Mới thấy, được làm thân người khó đến dường nào!
Vì vậy các bậc cổ đức nói:

Thiên niên thiết thọ khai hoa dị
Nhất thất nhơn thân vạn kiếp nan.

Nghĩa là “cả ngàn năm cây sắt mới trổ hoa một lần vẫn còn là dễ, nhưng một phen mất thân người rồi thì

muôn kiếp khó được lại”. Ngày hôm nay chúng ta đã hội đủ phúc duyên nên mới có được thân người

chứ không phải dễ dàng. Đã được làm thân người rồi, còn được đầy đủ căn trí, lại được gặp minh sư,

nghe pháp, đó là một điều khó hơn. Cái ít có, khó được mà ngày nay chúng ta đã có, đã được thì phải

biết trân quý, dốc hết lòng để giữ gìn và làm tăng trưởng duyên lành, không để bị thuyên giảm, lui sụt,

mất đi.

1.b/ Chánh pháp khó nghe.

Xưa kia, trong một tiền kiếp, đức Phật là một nông dân ra đời không gặp Phật để nghe pháp, không có

Tỳ kheo tăng để cầu pháp. Ngài thiết tha cần cầu chánh pháp nhưng không có ai nói pháp cho nghe. Có

một người hàng xóm bảo: “Tôi biết ba điều giới luật”. Anh nông dân nghe thế trong lòng rất vui mừng quỳ

xuống khẩn cầu. Người hàng xóm bảo: “Phật pháp vô thượng, ông chỉ muốn được nghe suông thôi

sao?” Anh nông dân hỏi: “Vậy phải làm sao?” Người hàng xóm bảo: “Mỗi lỗ chân lông châm vào một cây

kim, máu chảy ra như suối mà không có tâm hối tiếc thì mới được”. Anh nông dân vui mừng thưa: “Dẫu

giết chết thân này tôi vẫn vui vẻ làm theo, huống nữa là còn sống?”. Anh nông dân liền ra chợ mua kim

rồi tự tay châm vào thân thể mình, máu ra như suối. Người hàng xóm cảm phục ý chí của anh bèn trao

cho bài kệ:

Giữ miệng và nhiếp ý,
Thân không phạm điều ác.
Trừ được ba hành này,
Thẳng tắt thành bậc Hiền.

Anh nông dân nghe xong trong lòng rất vui mừng, thân thể liền được bình phục như cũ, trời người đều

khen ngợi. Từ đó càng thêm tinh tấn, trải qua nhiều kiếp không hề biếng nhác cho đến ngày thành Phật,

hiệu là Thích Ca Mâu Ni.

Châm kim đầy mình, máu ra như suối chỉ để được nghe một bài kệ. Vì trân quý chánh pháp, dốc hết tâm

quên mình cầu đạo cho nên vị nông dân này mới thiết tha, hết lòng siêng năng tu tập, trải qua thời gian

lâu dài vẫn không hề chán mỏi, mới thành chánh quả. Như vậy, muốn nghe được chánh pháp là khó hay

dễ? Ngày xưa, ra đời gặp thời không có ai nói pháp thì mới thấy chánh pháp khó được nghe. Do đó khi

nghe được thì thấy vô cùng quý giá, dốc tâm tu hành. Còn ngày nay được nghe nhiều quá, phương tiện

nghe pháp cũng dễ dàng quá cho nên sự tu hành cũng khiêm nhường, ít tiến bộ được như người xưa.

Hiện nay quý Thầy giảng nói khá nhiều, kinh luận in ấn cũng nhiều, phương tiện thông tin đại chúng hiện

đại hơn rất nhiều nên chúng ta thấy chánh pháp vẫn dễ được nghe. Tuy được nghe nhiều, nhưng lắm lúc

chúng ta cảm thấy khó hiểu, chưa thông hiểu hết nghĩa lý cho nên cũng đồng với nghĩa “khó nghe”. Có

khi mình ngồi nghe mà còn buồn ngủ, hoặc tuy có chú ý nghe mà cũng cảm thấy khó tiếp thu, khó hiểu

sâu đúng nghĩa, thành ra cũng là khó nghe. Như vậy quý vị đã thấy chánh pháp là khó nghe như thế nào

chưa?

1.c/ Tóm kết.

Trong Kinh Kim Cang cũng như các kinh điển Đại Thừa, đức Phật thường nhấn mạnh:

“Sau khi Như Lai diệt độ, nếu có người đối với chương cú này mà hay sanh lòng tin, cho những điều đó

là thật thì phải biết người ấy chẳng phải chỉ ở nơi một đức Phật, hai đức Phật, ba, bốn, năm đức Phật

gieo trồng căn lành, mà đã ở nơi chỗ vô lượng, ngàn vạn đức Phật gieo trồng các căn lành”.

Ngày nay mình đã được làm thân người, đầy đủ căn trí, được nghe chánh pháp, tin được diệu lý tối

thượng, tin nơi chính mình có Phật tánh, hiểu được giáo lý thâm sâu và còn thực hành, ứng dụng tu tập

nữa, thì phải biết rằng đó là duyên lành rất lớn của mình đã huân tu từ nhiều đời chứ không phải chuyện

thường. Chúng ta phải nhận biết cho rõ thì mới biết trân quý và giữ gìn, làm cho duyên lành đó ngày

càng tăng trưởng thêm.

Tất cả chúng ta giống như một đoàn người đang cùng đi trên một chuyến tàu sanh tử mà điểm cuối là

con tàu sẽ lao xuống đáy biển. Chuyến tàu sanh tử ấy đang lao dần và tiến gần đến điểm cuối không còn

bao xa nữa. Chúng ta từ khi sanh ra trên cuộc đời này, lớn lên, mỗi ngày qua là mỗi ngày thân thể và sức

khỏe hao mòn, rồi đến già, bệnh… đó là dấu hiệu cho thấy con tàu nó gần đâm đầu xuống đáy biển. Và

tới lúc ai rồi cũng phải tạm biệt cõi đời để ra đi. Cuộc đi ấy người người đều chung chịu, dù có sợ hãi hay

lo lắng bao nhiêu cũng không thể tránh khỏi. Nếu là người biết thương mình, biết lo cho mình thì ngay từ

bây giờ phải chuẩn bị kết phao để tự cứu mình. Mỗi vị tự chọn cho mình một cái phao. Phao gì tùy ý,

miễn khi con tàu lao xuống đáy biển, chúng ta không bị chết chìm là sáng suốt.

Trong lời tựa quyển “Kiến Tánh Thành Phật” của Thiền sư Chân Nguyên, Ngài nói bài kệ “Khuyến

Đàn-na”:

Quyến thuộc giai xả khứ
Tài hóa tán hoàn tha
Đản trì tự thiện căn
Hiểm đạo sung lương thực.

Có nghĩa là:

Quyến thuộc đều bỏ đi
Tiền của trả lại người
Chỉ căn lành gìn giữ
Đường hiểm lương thực đầy.

Đi trên con đường nguy hiểm, nhưng có lương thực đầy đủ thì không còn lo lắng gì cả. Hễ mệt chỗ nào

thì ngồi lại nghỉ ngơi và ăn ở chỗ đó. Lương thực đó chính là căn lành. Biết lắng nghe chánh pháp, khéo

ứng dụng tu tập là biết gìn giữ căn lành. Căn lành tăng trưởng, đó là loại lương thực rất cần thiết giúp

cho chúng ta được an toàn khi đi trên con đường hiểm nguy sanh tử. Ngài Chân Nguyên đã thấy rõ và

nhắc thức tất cả chúng ta biết trước như vậy để chuẩn bị tư lương cho ngày ra đi.

Cũng như mỗi người chúng ta đều có một chiếc xe, sử dụng một thời gian rồi cũng sẽ bị hư hoại. Khi

chiếc xe sắp hư hoại, có người rất lo lắng, có người lại bình thường. Nếu trong quá trình sử dụng, chỉ

biết đi xe mà không biết tu sửa xe, lo sống bê tha, không biết tận dụng thời giờ để làm ra tiền của thì khi

chiếc xe gần hỏng, chúng ta phải lo lắng thôi. Nếu ai đó tranh thủ, chăm chỉ, biết tận dụng thời gian để

làm ra thật nhiều tiền, được giàu có thì khi chiếc xe cũ bị hư, quý vị có bị hụt hẫng không? Xe hư mà tiền

của có thừa thì muốn mua chiếc xe khác tốt hơn hay không cần mua nữa là quyền mình thôi, có gì phải

lo sợ! Chiếc xe là dụ cho tấm thân tứ đại mà mỗi người chúng ta đang sống đây, tiền của giành dụm

được chính là sự huân tu và phước đức của mình. Hiện nay chúng ta đang có một mái ấm gia đình, có

một cuộc sống tương đối ổn định là do phước đức mình đã tích lũy từ đời trước. Nhưng nếu trong cuộc

sống hiện tại không biết tu tạo, vun bồi mà chỉ tiêu xài cái của quá khứ thì có ngày nó cũng sẽ hết. Khi

sắp ra đi, chúng ta sẽ hoảng hốt, lo sợ. Ngược lại, nếu biết ứng dụng tu tập, sống tỉnh giác, không quan

trọng mình và mọi thứ một cách thái quá mà luôn nghĩ đến người khác, sẵn sàng làm bất cứ điều tốt gì

trong khả năng có thể làm được thì khi sắp lâm chung, giống như người giàu sang đổi xe, không có gì lo

sợ cả. Như vậy, nếu mọi thứ đã được chuẩn bị từ trước thì khi chiếc xe cũ hư hoại, chúng ta vẫn bình

thường, chủ động, an ổn, vui vẻ mà không có gì buồn lo hay sợ sệt, nếu còn sợ sệt nghĩa là chưa chuẩn

bị đủ tiền. Điều này mỗi người trong chúng ta cần phải xem xét để kiểm tra lại tài khoản của mình, xem

hằng ngày có dành dụm được đồng nào hay không? Nếu có thì tài sản của mình đã đủ chưa?

Trong Kinh Tạp A Hàm, đức Phật nói thế gian này có bốn hạng người: hạng thứ nhất đi từ tối đến tối,

hạng thứ hai đi từ tối đến sáng, hạng thứ ba đi từ sáng đến tối và hạng thứ tư đi từ sáng đến sáng.

•Hạng người đi “từ tối đến tối”: Là người sanh ra trong hoàn cảnh không được tiện nghi, sống trong

nghèo khó, không có điều kiện để học hỏi, mở mang hiểu biết, lại thiếu duyên lành, không được ai chỉ

cho biết các thiện pháp nên thân cứ làm ác, miệng cứ nói ác và ý nghĩ đều ác. Như vậy, do nghiệp đen

tối của mình từ quá khứ nên đời này sanh ra không đủ phước duyên. Hôm nay lại tiếp tục theo nghiệp

đời trước, theo lối mòn của quá khứ để gieo những nhân ác nữa. Từ nhân tối tăm nên phải lãnh thọ quả

báo tối tăm. Đang khi lãnh thọ quả báo tối tăm, lại tiếp tục tạo nhân tối tăm để rồi đi vào con đường tăm

tối ở những kiếp về sau nữa. Hạng người đó chỉ đi từ chỗ tối vào đến chỗ tối thôi, không thể sáng hơn

được.
•Hạng người thứ hai đi “từ tối đến sáng”: Cũng là người sanh ra đời không gặp nhiều may mắn, nhưng

ngoài những giờ phải ngược xuôi để lo cho cuộc sống, thời gian còn lại biết tranh thủ tạo duyên lành.

Hoặc là học hỏi Phật pháp, hoặc làm tất cả những việc tốt, cũng có thể vận dụng tu tập ngay trên các

công việc sinh hoạt hằng ngày, tâm luôn nhẹ nhàng, chan hòa, cởi mở, sẵn lòng tha thứ cho tất cả, luôn

nghĩ tốt cho người, miệng luôn nói lời hòa nhã. Cứ như thế, mỗi ngày luôn lấy các việc tốt làm niềm vui.

Được như vậy, cuộc sống hiện đời được an vui, gặp nhiều may mắn, được nhiều người cảm mến giúp

đỡ, sống trong sự quan tâm của mọi người. Về sau sanh ra đời sẽ gặp nhiều duyên lành, cuộc sống sẽ

sáng sủa hơn đời này. Như vậy, tuy hôm nay ra đời kém may mắn, ở trong chỗ tối tăm, nhưng ngày mai

mình tiến lên được chỗ sáng sủa, tốt đẹp. Đó là người sáng suốt biết vươn lên trong cuộc sống, biết lo

cho mình và người.
•Hạng người thứ ba đi “từ sáng đến tối”: Người này do kiếp trước đã tu tạo phước đức nên ngày nay

được sanh ra trong gia đình giàu có, đầy đủ tiện nghi, được học hành. Nhưng vì không nhận thức được

đầy đủ cho nên sống đời bê tha, phung phí, không biết vun bồi phước đức. Có khi dùng một bữa tiệc lên

đến hàng chục triệu, nhưng lại quên cho người ăn xin bên cạnh mình vài ngàn đồng. Lắm lúc đi du lịch từ

miền này sang nước khác, lên đến tận cung trăng mà không có thời gian sang hỏi thăm nhà bên cạnh.

Thường xuyên thích thú ngao du với rất nhiều người được cho là đẳng cấp trong xã hội mà không hề biết

đến cha mẹ hay người sống bên cạnh mình đang suy nghĩ gì. Chuyện thế giới thì bàn nói thao thao mà

gạo trong nhà còn bao nhiêu không biết… Có nhiều người khác còn có cơ may hơn, được học hỏi và tỏ

ra như mình là người thông thạo mọi việc, hiểu thông cả Phật pháp nữa. Nghe thì có nghe, hiểu thì có

hiểu, nhưng gặp việc thì những hiểu biết kia bay đi đâu biệt tăm mất dạng. Không ứng dụng được một

phần nhỏ nào vào cuộc sống, chứng nào trở lại tật ấy, sống theo một bộ mặt của sân si, độc ác, ích kỷ,

lừa dối, hư ngụy, xu nịnh, xan tham... Tuy cái quả hôm nay gặp nhiều may mắn, là sáng, nhưng không

biết giữ gìn, phát huy mà ngược lại sống trong bê tha, mờ mịt, tạo nhân tối tăm. Khi cái sáng sủa may

mắn hết, cái tăm tối mờ mịt được tạo ra quá nhiều thì kết quả sẽ đưa về đâu? Như vậy là từ chỗ sáng mà

đi vào bóng tối, thật là đáng tiếc.
•Hạng người thứ tư là đi “từ sáng đến sáng”: Sanh ra được làm thân người, được học Phật pháp, có

hiểu biết, hằng ngày còn khéo ứng dụng tu tập, luôn giữ sự trung chánh, không ỷ lại, hướng đến đời

sống nhàn tịnh, xem nhẹ cá nhân mình và quan tâm đến người khác, sống đời hy sinh, tha thứ, không cố

chấp, lấy niềm vui của mọi người làm niềm vui của mình. Thấy tất cả những gì đang có được là cơ

duyên tốt để mình có đủ điều kiện làm lợi ích cho mọi người … Hạng người này hôm nay đang sáng,

ngày mai sẽ được đến chỗ sáng hơn.
Đức Phật đã nói rõ bốn hạng người cho chúng ta biết, quý vị muốn làm hạng người nào thì tùy mỗi người

tự chọn để sống. Không ai có thể sống dùm cho mình nên cũng không người nào có quyền chọn lựa

thay cho mình được.

Ngài Tuyên Luật Sư ở núi Chung Nam thương xót cho người sau nên đã nhắc thức: “Chỉ nên đời sau

hơn đời này, chớ để đời này hơn đời sau”, hay nói rõ hơn là đừng để đời sau tệ hơn đời này. Ngày hôm

nay mình không nói là sáng hay tối, chuyện hôm nay là chuyện của hôm nay, nhưng nếu biết chọn đúng

và sống cho trọn vẹn với những gì mình đã chọn thì chúng ta sẽ thấy được cái sáng sủa của mình ngày

mai. Được như vậy thì càng về sau càng được thăng tiến hơn. Còn nếu để đời sau trì trệ hơn đời này thì

thật đáng tiếc!

Ngày nay chúng ta đã được làm người, có đầy đủ trí tuệ, đầy đủ các căn lành, cuộc sống ổn định, còn

được gặp minh sư, được nghe chánh pháp, khéo ứng dụng tu tập để thoát khổ sanh tử. Nếu nói là tối ưu

thì cuộc đời này chưa người nào có được cái phước tối ưu tuyệt đối. Nhưng với ngần ấy phước đức

mình đang có, nhìn lên tuy chưa bằng ai, nhưng nhìn xuống thì cũng có người chưa được may mắn như

mình. Như vậy, hiện nay những gì đang có cũng là đáng quí lắm rồi.

Khi đã biết rõ sự có mặt của mình hôm nay là một phước duyên lớn do đã gieo trồng từ nhiều đời trước;

một phen mất đi, muôn kiếp khó gặp lại thì chúng ta sẽ rất trân quí nó để tiếp tục vun bồi và phát huy

thêm. Nhưng thử nghiệm xem, khoảng thời gian còn lại cho phép mình làm công việc đó là nhiều hay ít?

Rất ít. Đã ít rồi mà mỗi ngày qua nó lại bào mòn đi mạng sống, cướp đi khoảng thời gian còn lại của

mình thì quý vị có dám lơi lỏng hẹn nay hẹn mai để cho thời giờ nó trôi suông một cách hoang phí hay

không? Còn ít mà lại bị cướp dần đi thì chúng ta phải trân trọng, tranh thủ chứ không dám hẹn nữa rồi.

Nếu thấy rõ như vậy thì sẽ rất quý tiếc thời giờ, tranh thủ tận dụng khoảng thời gian mình còn có được để

làm những gì có ý nghĩa nhất. Được vậy thì mỗi ngày qua là một ngày sống có ý nghĩa, sau này sẽ

không hối tiếc, ăn năn cho quãng đời đã sống qua. Đó là lý do thứ nhất quý vị cần ý thức để quí tiếc thời

giờ.

2/ VÌ VÔ THƯỜNG MAU CHÓNG, KHÔNG HẸN VỚI BẤT CỨ AI.

2.a/ Vô thường già bệnh, không hẹn với ai.

Con người chúng ta hễ có sanh ra, có lớn lên thì có già và rồi sẽ chết. Cuộc vô thường không tha bất cứ

một ai. Hơn nữa cái già, cái bệnh, cái chết nó không báo cho ai biết trước hết. Muốn già là già, muốn

bệnh là bệnh, nhỡ không may ngày mai mình có chết đi nữa thì hôm nay nó cũng không thèm báo trước

cho mình biết gì cả. Chính vì không báo trước cho nên nó rất nguy hiểm. Bởi vậy không ai dám chắc

khoảng thời gian còn lại của mình là dài được.

Trong Kinh A Hàm, đức Phật dạy có bốn việc không báo trước cho người hay biết: Một là đầu bạc, hai là

già, ba là bệnh và bốn là chết. Bốn việc này tránh cũng không được mà bỏ cũng không xong. Mới thấy

mình còn trẻ đây, lo làm ăn, lụi hụi thời gian sau soi gương nhìn lại thì tóc đã bạc hồi nào không hay biết.

Vậy thì vô thường có hẹn với chúng ta hồi nào đâu? Nếu có hẹn thì mình phải được nó báo cho biết

trước, đằng này đợi đến khi soi gương kiểm tra lại mới giựt mình thấy tóc bạc quá nhiều. Như vậy là nó

không hẹn với ai cả. Bệnh cũng vậy, hôm qua mới khỏe mạnh đó, sáng nay thức dậy đột nhiên nghe

trong người chóng mặt, nhức đầu, không được khỏe thì mới biết là bị bệnh, không được báo trước một

tiếng nào hết. Nếu bệnh thông thường thì không nói, thời đại này có nhiều loại bệnh rất nguy hiểm và đến

một cách bất ngờ không ai lường trước được. Cho đến cái chết nó cũng xảy đến rất đột ngột, bất

thường.

Như vậy bốn việc này không ai tránh được và nó cũng không hẹn cho ai biết trước. Nó có thể đến với bất

cứ ai trong bất cứ lúc nào mà không ai có thể đoán biết được cho nên bản chất của nó rất nguy hiểm.

Nghiệm cho kỹ mới thấy rõ bản chất của sự vô thường là nguy hiểm và mau chóng, thời gian còn lại cho

chúng ta sống được và làm những gì cần làm không còn nhiều nữa. Tự thân mình cảm nhận một cách

sâu sắc và thấm thía như vậy thì mới thấy quý tiếc thời giờ, thấy rằng mỗi ngày qua là một sự mất mát

cho nên không dám buông lung để thời gian trôi qua một cách vô ích.

2.b/ Con người thì hay hẹn.

Tuy sự vô thường nhanh chóng, không hẹn với bất cứ ai, nhưng con người chúng ta thì thường hay hẹn.

Hôm nay hơi mỏi mệt một chút thì hẹn ngày mai tu. Bữa nay tính lên chùa nhưng bận quá nên hẹn tháng

sau lên. Nó không hẹn với mình, nó không dừng lại và cũng không cho mình biết trước, nhưng mình lại

hẹn với nó thì chúng ta đã bị lầm, bị thất trận rồi. Nếu cứ tiếp tục hẹn như thế thì chắc chắn sẽ mãi mãi

chuốc lấy thất bại, chuốc lấy sự mất mát lớn lao mà không mang lại được lợi ích gì cho một ai cả.

Trong Kinh Pháp Cú Thí Dụ, phẩm Ngu Ám có ghi lại câu chuyện:

Khi Phật trú tại nước Xá Vệ, trong thành có vị Bà la môn gần tám mươi tuổi, giàu có vô kể. Nhưng ông là

người khó độ, không tin đạo đức, không biết vô thường và ham thích cất nhà to lớn sang trọng. Ông ra

sức cất nhà trên, nhà dưới, đài hóng mát, nhà sưởi ấm, dãy bên đông, dãy bên tây… tất cả mấy mươi

gian, duy chỉ còn mái hiên che nắng căn nhà sau là chưa xong. Vị Bà la môn để hết tâm trí lo chỉ huy mọi

người làm việc. Đức Phật dùng Phật nhãn thấy mạng ông này sống không hết ngày hôm đó, thế mà ông

không tự biết, cứ mãi miết lo tính nhọc nhằn đến nỗi thân thể tiều tụy, thật đáng thương. Đức Phật cùng

Ngài A Nan đi đến nhà ông thăm hỏi:

- Ông có mệt nhọc lắm không? Nhà cửa xây dựng nhiều như vậy dùng để làm gì?

Ông lão đáp:

- Nhà trước dùng để tiếp khách, nhà sau dùng để ở, hai dãy bên đông bên tây dành cho dâu con, tôi tớ

và cất chứa của cải. Mùa hạ thì lên đài hóng mát, mùa đông lại vào phòng sưởi ấm.

Chút xíu nữa là đến lúc phải chết rồi mà còn ở đó nói đủ thứ chuyện. Nhưng tại sao đức Phật không nói

thẳng cho ông biết mà phải hỏi một câu nhẹ nhàng để đặt vấn đề như vậy? Quý vị thử đến nhà một

người chưa sẵn sàng nghe Phật pháp, người ta đang hăng hái để cất nhà như vậy mà bước vào nói

“Thôi, vô thường chết tới nơi rồi, cất nhà làm gì cho uổng công” thì họ có nổi trận xung thiên mắng cho

mình một trận không? Cái mê lầm sâu dầy của chúng sanh là như vậy. Chưa đủ nhân duyên, họ không

nghe được sự thật. Vì thế đức Phật mới hỏi tế nhị trước để khơi mở cho ông nhận biết, nhưng ông đang

còn hăng hái cất nhà quá nên không nhận ra đức Phật muốn nói gì. Nếu có chúng ta ở đó, thấy ông lão

gần chết rồi mà không biết, còn hăng hái sắp xếp mọi việc một cách say sưa thì vừa thương cảm cho

ông, vừa nín cười không được. Thương cảm và cười cho ông lão ấy mà có nhớ mắc cười và thương

cho mình không? Mình còn sống được bao lâu nữa, có ai biết trước không? Hiện tại có vì hăng hái lo đủ

thứ một cách thái quá để phải đánh mất cả chính mình giống như ông lão kia không? Có lẽ không lo

bằng ông lão đó, nhưng cũng chỉ thua ông ta chút chút thôi!

Đức Phật nói:

- Đã lâu nghe danh đức của ông mà nay mới có dịp trò chuyện. Tôi có một bài kệ quan trọng có ích lợi

cho cả kẻ còn và người mất muốn đem tặng ông. Không biết ông có vui lòng nghỉ tay ngồi nói chuyện

một lát không?

Ông lão đáp:

- Hôm nay bận lắm, không thể ngồi trò chuyện, xin hẹn hôm khác đến sẽ thong thả luận bàn. Còn bài kệ

quan trọng gì đó xin nói ngay đi.

Một lát nữa là chết rồi mà còn hẹn hôm khác! Lúc bấy giờ đức Thế tôn nói ba bài kệ, quý Thầy dẫn điển

hình một bài cho quý vị cùng nghe. Ngài nói:

Có con, có tài sản
Người ngu phải rộn ràng.
Ta còn không thật có
Lo gì của và con.

“Đây là con ta, đây là tài sản của ta, kẻ phàm phu thường lo nghĩ như thế mà họ không biết rằng, chính ta

còn không thật có huống nữa là con ta hay tài sản của ta?” Thử chiêm nghiệm lại, con ta, tài sản của ta

mang lại hạnh phúc cho ta, từ ta mà định hình, từ ta mà có ra. Nhưng xét lại, chính ta thật có hay không?

Ai rồi cũng già, cũng đang bệnh và đang chết dần chết mòn từng phút từng giây thì thân tâm sanh diệt

không bền chắc này có gì thật được! Chính ta đã không thật có thì dựa vào đâu để nói là con ta hay là tài

sản của ta! Cụ thể nhất là lát nữa đây ông lão sẽ chết thì cái ta tạm tồn tại đó không có gì bền chắc lâu

dài được. Vậy mà lại còn lăng xăng đi lo cho con ta, cái nhà của ta, tài sản của ta nữa. Khi chết rồi thì

bao nhiêu thứ gọi là “của ta” đó đều trở nên vô nghĩa, nhưng phần đông chúng ta thường chạy theo cái

vô nghĩa đó mà quên đi, không biết lo cho cái gốc chính nơi mình. Đó là điều thật đáng thương cho tất

cả chúng ta.

Vị Bà-la-môn này nghe Phật nói kệ rồi mà vẫn chưa tỉnh ngộ:

- Bài kệ này hay thật. Nhưng hôm nay tôi rất bận, xin bữa khác hãy đến bàn luận.

Đức Phật chỉ còn biết thương xót và ra đi. Ông lão tiếp tục đích thân chỉ huy mọi người gác đòn tay. Bất

ngờ cây đòn tay rơi xuống trúng vỡ đầu và chết. Con cháu than khóc động cả xóm làng xung quanh. Đức

Phật đi chưa bao xa liền xảy ra biến cố này. Khi đến đầu làng, Ngài gặp vài mươi người Phạm Chí hỏi

Phật:

- Ngài từ đâu lại?

Đức Phật đáp:

- Ta vừa đến nhà ông lão mới chết để thuyết pháp cho ông nghe. Nhưng ông ta không tin lời Phật, không

biết lẽ vô thường, giờ đây bỗng chốc đã sang đời khác.

Rồi đức Phật nói lại bài kệ trước cho các Phạm Chí này nghe, ai nấy đều hoan hỷ chứng được Pháp

nhãn.

Cùng một bài kệ đó, nhưng tại sao ông Bà-la-môn không chịu nghe mà các Phạm Chí này mới nghe qua

lại chứng được con mắt pháp thanh tịnh nhanh như vậy? Bởi vì khi đức Phật nói kệ, ông Bà la môn còn

lo để tâm vào việc cất nhà, không chí thành nghe nên không thấm được. Còn các vị Phạm chí này nghe

nói ông lão kia không tin bài kệ, mới đó đã chết rồi thì giựt mình, cái chết đến với ông lão ấy hết sức đột

ngột thì nó cũng sẽ đến với mình bất cứ lúc nào. Khi thấm sâu như vậy, trong lòng không thấy có gì quan

trọng để vướng bận, tâm về một mối, lòng hết sức chí thành nên vừa nghe đức Phật nói qua bài kệ thì

các vị Phạm Chí liền chứng được Pháp nhãn thanh tịnh. Tâm còn phân tán, loạn động, dính mắc mọi thứ

bên ngoài; lòng không chí thành, tha thiết thì dù có gặp Phật ra đời cũng không cứu được!

Nghiệm kỹ lại mới thấy vô thường rất nhanh chóng, nó đến một cách bất ngờ, không hẹn với bất cứ ai. Vì

thế chúng ta thường bị chới với, hoảng sợ trước vô thường bởi chưa kịp chuẩn bị gì cho mình một cách

đúng nghĩa. Ông lão trong câu chuyện trên đã gần kề với cái chết rồi mà vẫn còn lo đủ thứ bên ngoài. Và

cuối cùng ông đã lo được gì, hay chỉ lo cho một cái rỗng tuếch rồi một mình phải lủi thủi ra đi, gánh chịu

một đống nghiệp mà mình đã gây tạo? Chẳng khác nào một người đang ngủ mê nói mớ, ở trong mộng

mà lăng xăng đặt bày lắm chuyện, nào là đánh số đề, nào là mua vé số được trúng giải đặc biệt… Khi

mở mắt ra, có tìm lại được gì không? Vậy mà đã có lúc ta mãi miết trong mộng quá say để rồi khi

choàng thức giấc, ôm gối mộng mà lòng cứ vẫn bàng hoàng chưa chịu tỉnh! Người xưa nói:

Bách niên thế sự tam canh mộng,
Vạn lý càn khôn nhất cục kỳ.

Việc thế sự trăm năm chỉ là ba canh mộng, đất trời muôn dặm cũng chỉ một cuộc cờ. Giấc mộng của

một đêm là giấc mộng ngắn, đời người là một giấc mộng dài. Dài hay ngắn thì mộng vẫn là mộng. Mình

đang còn mộng thì việc trong mộng có gì thật đâu. Cái không thật mà dốc sức lo cho nó một cách thái

quá, để rồi dòng thời gian cứ thế cuốn trôi đi. Cho đến một ngày hay ra thì mọi thứ đã muộn màng, hụt

hẫng, hoảng hốt, chơi vơi, không nơi nương tựa, lúc này mới tủi thương mình và hối tiếc cho khoảng thời

gian qua đã luống phí trôi suông vô ích. Thấm sâu như vậy thì chúng ta mới sực tỉnh, quý tiếc thời giờ

còn lại và sống cho có ý nghĩa.

Ngài Hàn Sơn có nói:

Nhân sanh bất mãn bách
Thường hoài thiên cổ ưu.

Ngài nói đời người sống không đầy một trăm tuổi nhưng thường lo tới chuyện của ngàn năm. Có ai dám

cam đoan rằng mình sẽ sống được một trăm tuổi? Chưa biết ngày mai mình sẽ thế nào, nhưng hôm nay

lại lo đủ thứ. Hết lo cho con rồi đến lo cho cháu. Lăng xăng lộn xộn, chạy đầu này kiếm đủ tiền cho con

cháu tiêu xài. Vội vội vàng vàng, tìm đầu kia cho có tài sản để lại, một mai mình chết con cháu nó còn có

cái để trang trải cho cuộc sống. Lo lắng như vậy là người có trách nhiệm tốt, nhưng lo trong cái lăng

xăng lộn xộn, vội vội vàng vàng, đánh mất sự tỉnh táo chính mình thì có khi lại làm cho con cháu không

yên tâm, không bằng lòng và còn lo lắng trở ngược lại cho mình nữa. Như vậy là lo qua lo lại trong vòng

lẩn quẩn, không thoát ra được sự ràng buộc khổ đau. Mới thấy, sống trong tán tâm, lo trong loạn động thì

không mang lại lợi ích đích thực cho mình và người, là cái lo không đúng nghĩa.

2.c/ Vô thường mau chóng.

Ví dụ khi đang khỏe mạnh, nếu có ai đó khuyên tu hay bảo làm việc tốt gì đó thì chúng ta thường chần

chừ, cứ sống tà tà và hẹn từ từ rồi hãy làm, không có gì vội. Tình cờ đi khám sức khỏe, bác sĩ báo bị

ung thư, thời gian sống không còn được lâu nữa. Khi thấy cái chết đã cận kề, chờ chực sẵn một bên thì

có còn thời giờ để hẹn nữa không? Nghe báo tử rồi thì hễ thấy cái gì cần làm là tranh thủ làm ngay,

không cần ai đôn đốc cả. Nếu có hiểu biết Phật pháp thì chúng ta sẽ tranh thủ thu xếp, gói gọn mọi việc

để cắm đầu cắm cổ lo tu tập, không còn thời gian để hẹn nữa. Trong cuộc sống, nếu chúng ta thấy rõ vô

thường mau chóng thì lòng xem nhẹ mọi thứ bên ngoài, tranh thủ thu xếp mọi việc và khéo ứng dụng tu

tỉnh trong mọi hoàn cảnh thì tất cả mọi việc đều được chu đáo, mỗi một ngày qua là một ngày sống vui

và cuộc sống sẽ trở nên sinh động, đầy ý nghĩa.

Nghiệm lại trên thực tế, nhất là những người đã có tuổi, tóc đã bạc thì sẽ thấy cuộc sống của mình từ

nhỏ cho đến lớn như là mới thoáng chốc đây thôi. Nếu đem khoảng thời gian còn lại được sống so sánh

với khoảng thời gian quá khứ mình đã sống qua thì sẽ thấy khoảng thời gian còn lại để sống không còn

nhiều nữa. Kỷ niệm thơ bé ngày nào, bây giờ ngồi nhớ lại như mới xảy ra hôm qua. Và giờ đây tuổi đã

lớn, tóc đã bạc, mới thấy cuộc sống sao mà ngắn ngủi vô cùng. Khi thời gian trôi qua và cuốn phăng mọi

thứ đi rồi, chúng ta có muốn quay trở lại cũng không được nữa. Ngồi đó mà hối tiếc có ích lợi gì! Ngay

từ bây giờ, sao không chịu ngồi lặng lại, tỉnh táo mà xét cho tường tận để thấy rõ vô thường nhanh

chóng, sống nay chết mai bất thường, nó rình rập chực sẵn bên mình, sẵn sàng cướp đi mạng sống của

mình bất cứ lúc nào, để từ đó thấy rằng một ngày còn sống là một ngày đáng trân quí và phải tận dụng

để sống cho xứng đáng, để không hối tiếc về sau?
(Còn tiếp)

Bây giờ quý vị đã thấy được cái ơn lớn chưa? Ngài nhắc đừng để thời giờ trôi qua suông cũng có nghĩa

là nhắc cho chúng ta thấy, muốn không để thời giờ trôi qua suông thì phải khéo nhận ra và sống trọn vẹn

bằng bản tâm, đó là giác ngộ. Mà sống trở lại trọn vẹn với bản tâm thì cuộc sống nhàn tịnh, sâu lắng,

nhưng hân hoan, tràn đầy nhựa sống và thanh thoát lạ thường, đó là được an vui. Lúc này không còn bị

cái khổ vui của thế gian chi phối, không còn bị ràng buộc trong sanh tử, đó là đã giải thoát. Ngài nhắc

thức cho mình được giác ngộ, giải thoát và an vui, ơn đó thật quá lớn lao, khó đem những thứ sanh diệt

tầm thường của thế gian đáp đền được.

Bản tâm chân thật vốn sẵn tính chất an tịnh, giải thoát và an vui. Khéo nhận lại bản tâm, đó là giác ngộ.

Ngay khi giác ngộ, liền được an định, giải thoát và an vui. Tất cả đều từ bản tâm, là diệu dụng đồng thời

của tự tâm, không có trước sau gì cả. Những ai đã nhận và sống trọn vẹn với bản tâm đó rồi thì mới cảm

nhận hết tính chất và diệu dụng của nó. Và cũng từ đó mới cảm nhận một cách trọn vẹn và sâu sắc cái

ơn lớn của vị Thầy đã chỉ bảo, đánh thức cho mình. Cho nên Thiền sư Pháp Nhãn mới nói rằng, thật là

ơn lớn vòi vọi khó lấy gì đáp đền nổi.

Tôn giả Tịch Âm cũng vì thấm nghiệm và thông cảm được chỗ cao cả đó nên Ngài mới nói: “Pháp Nhãn

đúng là bậc thấy được tâm của Tiên đức”, tức là thấy được thâm tâm sâu thẳm của Ngài Thạch Đầu,

thấy được cội nguồn xuất phát từ đâu, cảm nhận như thế nào mà Ngài đã nói ra lời thống thiết để khuyên

nhắc người tham thiền như vậy. Ba vị Thiền sư trải qua ba đời khác nhau, nhưng thông qua lời chỉ dạy,

quý Ngài đã thấy rõ, cảm thông và tỏ suốt nhau. Mới thấy, ai trở về trong bản tâm chân thật đó rồi cũng

cùng một chỗ thông cảm như nhau, và chỉ khi trở về trong đó mới cùng thông suốt, đồng hành, thường

gặp nhau không có gì làm ngăn cách được.

3/ TRÂN CHÂU TRONG VẢI RÁCH - SỐNG TRỌN VẸN GIÁ TRỊ THỜI GIAN.

Tướng quốc Bùi Hưu có lần đến chùa Đại An thưa hỏi Tăng chúng trong chùa:

- Đức Phật có mười đại đệ tử, mỗi người đứng đầu một hạnh. Vậy thì Ngài La-hầu-la đứng nhất về hạnh

gì?

Ai cũng biết ngài La-hầu-la là mật hạnh đệ nhất. Cũng như chúng ta, tất cả Tăng chúng trong chùa đều

cho đây là câu hỏi đơn giản cho nên cùng trả lời "Ngài La-hầu-la lấy mật hạnh làm đệ nhất". Trả lời như

vậy không phải sai, nhưng đối với Thiền sư là bị quở. Bởi đối với giáo thì được, nhưng đối với thiền thì

chưa có thầy. Đối với giáo thì ai học hiểu và thuộc bài thì cũng trả lời được như trong kinh. Nhưng đối với

thiền thì ngoài việc học hiểu còn phải thấy được cái gì là điều trọng yếu mà chư Phật và chư Tổ chỉ dạy

ngay nơi chính mỗi người. Tức là phải khéo thấy mới được. Không phải chỉ trả lời bằng lời lẽ suông mà

phải có một cơ sống bằng chính sự thể nghiệm tâm mình. Nếu trả lời như chư tăng trong chùa thì chỉ

mới nói về cái mật hạnh của Ngài La-hầu-la cho ông Bùi Hưu nghe thôi, còn mật hạnh của mình thì sao?

Chính vì vậy mà ông Bùi Hưu không thỏa mãn câu trả lời đó, thuận miệng hỏi thêm: “Ở trong chùa này có

Thiền sư không?” Đúng lúc Thiền sư Long Nha Cư Đôn đang trồng rau ở vườn sau, chư tăng mời ra,

ông Bùi Hưu gặp và hỏi: “Ngài La-hầu-la đệ nhất về hạnh gì?” Chẳng chút do dự, Thiền sư Long Nha liền

đó đáp thẳng: “Không biết.” Ông Bùi Hưu nghe xong rất mừng, lễ bái và tán thán: “Thật là trong vải rách

có buộc hạt trân châu!”

Nếu đáp ngài Phú-lâu-na hạnh gì đệ nhất, ngài Ca-diếp hạnh gì đệ nhất, rồi tới ngài La-hầu-la là mật hạnh

đệ nhất, nói thao thao bất tuyệt như vậy mới là người thông thạo, nhưng với ông Bùi Hưu thì không thỏa

mãn. Thiền sư Long Nha Cư Đôn chỉ đáp “không biết”, chỉ có vậy thôi mà ông Bùi Hưu lại kính nể khen

ngợi hết lời. Tại sao vậy? Ông Bùi Hưu đã nhận thấy gì mà tán thán?

Có một ví dụ thế này: Vào thời nhà Minh ở Trung Quốc có ông Đường Bác Hổ là một họa sĩ nổi tiếng.

Một hôm đi dạo Tây Hồ, nhân lúc cao hứng, ông tiện tay vẽ bức tranh một Con Chó Đen, cạnh đấy ông

ta viết một hàng chữ nhỏ: “Đây là một câu đố tranh, biểu thị một chữ. Người nào đoán ra thì xin kính tặng

bức tranh này, một cắc một xu cũng không lấy. Nếu ai muốn mua thì xin trả 30 lượng bạc”. Nhiều người

tấp nập đua nhau đến đoán mà không trúng. Có một thanh niên đốn củi đi ngang qua thấy thế ghé xem

và liền chen vào lấy bức tranh rồi bỏ ra đi mà không nói một lời giải đáp nào về bức tranh cả. Mọi người

ai nấy đều kinh ngạc vì đã có nhiều giáo sư, trí thức không đoán ra. Đường Bác Hổ vội đến hỏi: “Anh

mua bức tranh này phải không?” Chàng đốn củi lắc đầu. “Anh đoán ra rồi phải không?” Anh ta chỉ gật đầu

mà không nói thêm gì. “Xin hãy nói lời giải đáp cho mọi người biết đi”. Anh ta cũng im lặng không lên

tiếng. Đường Bác Hổ cố gạn hỏi liên tiếp ba lần mà anh ta vẫn không trả lời thêm gì. Anh chỉ gánh củi và

cầm theo bức tranh lặng lẽ ra đi. Đường Bác Hổ nhìn theo cái bóng xa dần của người đốn củi và nói:

“Đoán đúng rồi! Đoán đúng rồi!” Nói xong, ông cũng đi ra khỏi đám đông.

Anh chàng đốn củi đó đã đoán ra cái gì mà chỉ giựt bức tranh ra đi, không hề nói thêm một câu giải đáp

gì cả? Câu trả lời của câu chuyện nằm ở chỗ nào mà ông Đường Bác Hổ nói là đoán đúng rồi? Quý thầy

đã đọc câu chuyện này trong một tập sách được ghi lại như một câu đố chưa có lời giải đáp. Có phải

thật sự là chưa có ai giải đáp được, hay sự thật của đáp số là “vừa động môi lưỡi thì liền sai?”. Ông

Đường Bác Hổ là tác giả của bức tranh mà cũng không thể nói lên đáp số, chỉ nói: “Đoán đúng rồi! Đoán

đúng rồi!” nghĩa là cũng chỉ được nói lên nỗi niềm vui sướng khi thấy có một người tri âm hiểu được

mình rồi bước đi ra khỏi đám đông thôi. Tuy hai người ra đi hai lối không giáp mặt nhau, không nói với

nhau một lời nào, nhưng trong họ đã có sự thấy nhau, cảm thông nhau sâu sắc. Nếu ai khéo nhận ra thì

liền có đáp số. Nếu chưa thì câu chuyện vẫn còn bỏ ngỏ với một ẩn số chờ người tri âm.

Đây là một câu chuyện chơi chữ, nhưng phải suốt thông qua chữ nghĩa để cảm nhận và thực hành đúng

như những gì chữ nghĩa muốn chỉ thì đáp án mới đúng. Vì thế, tính chất của nó còn là một câu chuyện

thiền rất thú vị. Quý thầy sẽ giải đáp để quý vị vận dụng về hai chữ "mật hạnh" này.

Bức tranh vẽ hình một con chó màu đen. Theo Hán tự (chữ Nho) thì con chó đen có nghĩa là “hắc

khuyển”. Mà chữ “hắc” kết hợp với chữ “khuyển” nhập lại sẽ thành ra chữ “mặc”, có nghĩa là im lặng. Im

lặng thì không được nói gì. Nếu anh nông dân nói lời giải đáp “chó đen là hắc khuyển, hắc khuyển kết

hợp lại là chữ mặc, chữ mặc là im lặng không được nói”… Nghĩa lý là không được nói mà cái miệng anh

ta lại nói thao thao đủ thứ để giải thích thì chính hành động nói ra đó đã làm sai đi cái ý mà bức tranh

muốn chỉ là im lặng, không được nói. Như thế đã bị ông Đường Bác Hổ lấy lại bức tranh rồi. Im lặng

không được nói, nó chỉ đúng khi chúng ta im lặng tuyệt đối, không được nói gì cả. Còn nếu hiểu được

nghĩa lý im lặng không được nói mà miệng mình lại nói thao thao thì đó là hiểu một đường mà thực hành

một nẻo, càng nói sẽ càng xa với ý chính thôi. Do đó nếu ai giải đáp được bức tranh đó thì họ sẽ trả lời

bằng một sự lặng lẽ, tuyệt đối không nói gì. Vì thế, sách chỉ ghi lại câu chuyện để mỗi người tự cảm

nhận mà không chép lời giải đáp. Hôm nay, vì muốn tạm mượn nghĩa lý câu chuyện để dẫn giải cho quý

vị cảm nhận ý nghĩa mật hạnh này cho nên quý thầy mới làm trái với ý chỉ câu chuyện để giải thích cho tất

cả quý vị cùng nghe.

Tương tự, khi được hỏi “Ngài La-hầu-la đứng đầu về hạnh gì?” Thông thường chúng ta sẽ nhanh miệng

đáp là mật hạnh đệ nhất. Nhưng vừa mở miệng nói “là mật hạnh” thì liền đó đã bị lộ, bị xen hở, đã đánh

mất mật hạnh rồi. Mật hạnh có nghĩa là hạnh thầm kín, miên mật, sít sao, sâu thẳm từ trong nội tâm,

nhưng lại đi nói ra cho người khác hiểu, cho người khác thấy, tức là tin tức đã lọt ra bên ngoài, có chỗ

cho tình thức xen vào, là hết mật, hết kín rồi. Cho nên khi các vị Tăng trong chùa trả lời như vậy thì ông

Bùi Hưu không bằng lòng.

Dẫn giải cho hiểu thì trái với mật hạnh. Nhưng nếu không nói thì quý vị sẽ không hiểu cho nên quý thầy

đành phải gợi ý một chút. Ngày nay chúng ta không lanh lợi bằng người xưa cho nên tạm thời hiểu để

biết con đường tu tập và sống trở về.

Để nói về mật hạnh, Thiền sư Long Nha Cư Đôn nói “không biết”. Nếu “có biết” là biết về một cái gì đó,

tức là có đối tượng biết. Mà có mình biết, có đối tượng để biết thì năng sở có ra. Có năng sở là có hai

bên, là có chỗ xen hở, tin tức bị lộ ra bên ngoài nên hết mật hạnh rồi. Còn “không biết” tức là không có

đối tượng, không có cái thứ hai, không có chỗ hở cho tình thức, cho người ngoài cuộc xen vào, ngay đó

đang sống trọn vẹn bằng mật hạnh. Thiền sư Long Nha Cư Đôn nói “không biết”, nhưng có phải là

không biết gì hết hay không? Nếu thật sự Ngài không biết gì hết thì cái gì biết nói là “không biết” để ông

Bùi Hưu nhận ra đó? Như vậy, khi nói “không biết”, ngay đó cái biết nói “không biết” hiển hiện rõ ràng

một cách tuyệt đối, không có chỗ hở cho tình thức xen vào, đó là Ngài đã trình mật hạnh một cách tuyệt

đối. Nếu biết mật hạnh là như thế nào đó và giải đáp, trả lời thì đã có đối tượng cho mình nói, cho người

khác hiểu. Mà có mình nói, có đối tượng nghe, có cái mật hạnh để hiểu là đã bị phân chia, có chỗ hở cho

tình thức xen vào cho nên mất hết mật hạnh rồi! Như vậy, khi Thiền sư Long Nha nói “không biết” là Ngài

đã trình bày mật hạnh một cách đầy đủ và chính xác chứ không phải là Ngài mờ mịt không biết gì cả.

Thêm nữa, khi nói “không biết” thì không phải là Ngài Long Nha chỉ trình mật hạnh của Ngài. Ngài Long

Nha Cư Đôn có trình mật hạnh chính xác đến mức nào đi nữa thì cũng chỉ là mật hạnh nơi Ngài, còn

mình thì sao? Nếu còn lơ mơ thì mật hạnh của mình cũng bị mất luôn. Khi nói “không biết” cũng chính là

lúc Ngài đánh thức cho ông Bùi Hưu khéo nhận lại mật hạnh nơi chính ông: “dám bảo cái ấy nơi ông

không có hay sao mà đi hỏi?”. Đã là mật hạnh thì đâu có cho phép đi hỏi nơi người ngoài. Mật hạnh bậc

nhất mà còn đi hỏi nơi người khác là tin tức đã bị lộ ra bên ngoài, đã bị người kiểm điểm, là hết mật rồi.

Nếu ông Bùi Hưu khéo thấy trở lại thì nơi mỗi vị tự hiển bày mật hạnh một cách rõ ràng, chủ đã thấy chủ.

Mà chủ và chủ đã thấy nhau thì tuy nói là mật hạnh mà không còn là mật nữa, đã hiển bày một cách rõ

ràng rồi. Đó là người về đến nhà thì thấy suốt nhau. Nhưng đối với những người ngoài cuộc chưa nhận

ra mật hạnh thì vẫn còn mơ hồ, không sao cảm nhận được, cho nên nó vẫn còn rất là mật, vẫn còn ẩn

giấu rất kín, không ai ăn cắp được cả.

Như vậy, mật hay không mật là trả quyền lại cho mọi người. Ngang đây chúng ta mới thấy rõ chỗ sống

của Thiền sư Long Nha. Ngài hằng sống trong chỗ chân thật đó rất sít sao cho nên hễ vừa đụng đến thì

liền nhảy. Chúng ta thấy rõ ràng là Ngài đang trồng rau ở phía sau vườn, đâu có suy nghĩ gì. Và tới khi

được mời vào thì Ngài cũng chẳng cần biết là mời vào để gặp ai và vì vấn đề gì nữa. Cứ vào thôi! Rửa

tay xong chưa kịp lau khô thì ông Bùi Hưu đặt câu hỏi. Vừa được hỏi “Ngài La-hầu-la đệ nhất hạnh gì?”,

Ngài liền nói “không biết”, ngay đó mật hạnh tròn đầy, không một chút gì có thể xen vào được.

Mới thấy hằng ngày Thiền sư Long Nha Cư Đôn lúc nào cũng sống trong thể chân thật ấy một cách miên

mật sít sao. Nào là trồng rau, làm vườn, rửa tay, hỏi đáp... luôn luôn hiển hiện đầy đủ, không xen hở. Lúc

nào cũng là lúc Ngài sống bằng tâm thể sáng suốt. Ở bất cứ nơi đâu cũng là nơi tâm thể hiện bày. Như

thế, có khoảng thời giờ nào đối với Ngài là luống phí vô ích hay không? Hằng sống trong đó thì thời gian

nào cũng sống động, lợi ích.

Ông Bùi Hưu nghe xong rất mừng, liền lễ bái và tán thán “thật là trong vải rách có buộc trân châu”. Đời

sống hằng ngày Ngài Long Nha vẫn chỉ sinh hoạt ngủ nghỉ, cuốc đất trồng rau, rồi cũng đi tiêu đi tiểu,

mặc áo ăn cơm... vẫn bình thường như bao nhiêu người khác, không có gì khác lạ cả. Sự vận hành

thường ngày của tấm thân tứ đại đó ai ai cũng giống nhau, ông Bùi Hưu ví giống như một miếng vải rách.

Nhưng hòa trong cuộc sống đó, Thiền sư Long Nha luôn luôn tiềm ẩn một sức sống chân thật sáng

ngời, cho nên vừa nghe hỏi đến liền nói ra được như vậy, vừa đụng đến thì tỏa sáng liền. Mới biết, trong

miếng vải rách như bao nhiêu tấm vải rách kia, vẫn còn đây một hạt châu chân thật luôn luôn tỏa rạng

sáng ngời. Cảm nhận sâu xa sức sống của một Thiền sư nên ông Bùi Hưu đã hết lời tán thán.

Cũng vậy, hôm nay muốn sống trọn vẹn thời giờ, không để trôi suông thì tất cả chúng ta phải khéo thể

nhận và sống về với bản thể chân thật đó. Nhưng không có nghĩa là mình phải làm việc gì khác lạ hơn

người. Cũng như bao nhiêu người khác, nhưng tâm thể giác sáng luôn hiện tiền. Đó là trong vải rách đã

sẵn một hạt trân châu đang chiếu sáng.

Ông Bùi Hưu biết tán thán như vậy là ông đã cảm thông được chỗ sống thực của Thiền sư Long Nha.

Nếu không phải là một bậc tác gia như ông Bùi Hưu thì không dễ gì thấy chỗ “không biết” của Thiền sư

Long Nha được. Trong tất cả thời, ở bất cứ nơi đâu, nếu tất cả chúng ta luôn sống miên mật bằng tâm

thể chân thật đó, không một chút xen hở như Thiền sư Long Nha thì người người vốn gặp nhau trong ấy

và không có một khoảng thời giờ nào bị lãng phí cả. Thấu suốt được như vậy thì chúng ta mới thực hành

trọn vẹn được những lời dạy của người xưa, thấy rõ được tâm từ bi thống thiết của quý Ngài đã chỉ dạy

cho mình.

Có một vị Tăng hỏi Ngài Triệu Châu Tùng Thẩm: “Chỗ Phật Tổ chẳng gián đoạn là thế nào?” Ngài đáp:

“Không rỉ lọt”. Nếu nghe hỏi “chỗ Phật Tổ không gián đoạn” mà chúng ta đáp có một chỗ nào đó là đã bị

gián đoạn rồi. Vì có chỗ thì liền thành đối tượng. Mà có mình, có đối tượng là rỉ lọt, xen hở rồi. Cho nên

Sư đáp “không rỉ lọt”, không một niệm cho tình thức xen vào thì có chỗ nào gián đoạn? Không một chỗ

mà hay bàng bạc khắp tất cả chỗ, nên không có chỗ nào để xen hở gián đoạn cả. Sống được như vậy

thì có thời giờ nào luống phí vô ích? Đó là chỗ tột cùng mà các vị Thiền sư đã chỉ cho mình.

Chỉ một lời “chớ để thời giờ qua suông”, mới nghe qua thấy như là thường, nhưng sống cho hết lời đó thì

không phải tầm thường chút nào! Nếu không tha thiết với sự tu tập, không kiên nhẫn, không có sự quả

cảm và quyết tâm cao thì không dễ gì thực hành trọn vẹn được lời dạy đó. Thấy được như vậy là chúng

ta đã cảm thông được lời Thiền sư Thạch Đầu chỉ dạy, thấy được lời Ngài Pháp Nhãn nói “ơn lớn vòi vọi

khó đền”. Đồng thời cũng thấy được chỗ Thiền sư Tịch Âm tôn giả nói “Ngài Pháp Nhãn quả là người

thấy được tâm của bậc Tiên đức”.

Nếu thấu hiểu và khéo sống được như vậy thì chúng ta mới thấu hiểu được lời nói của Hòa thượng ân sư

dạy chúng ta: “mấy chú để thời giờ trôi suông uổng quá”, mới thấy rõ hết tâm từ bi sâu sắc của Ngài nhắc

nhở chúng ta. Chỉ có người nào thấu hiểu và sống được thì mới cảm sâu được công ơn cao dầy của vị

Thầy đối với mình. Nếu chỉ nghe qua thì không bao giờ chúng ta có thể thấy hết được tâm từ bi tha thiết

của các bậc Tôn đức.

IV/ GIÁ TRỊ THỜI GIAN LÀ GIÁ TRỊ CUỘC SỐNG.

Con người chúng ta ít có ai chịu cảm nhận giá trị và niềm vui ngay trong cuộc sống, ngay trên công việc

mình đang làm mà thường thích sống trong niềm vui ảo giác của hy vọng và mong chờ. Cụ thể khi chúng

ta đi làm một công việc gì thì thường mong làm cho xong hoặc mong sao mau hết giờ để về nhà nghỉ

ngơi. Làm một công việc trong tâm trạng như vậy là chúng ta đã giết chết thời gian, giết chết sự sống

của mình ngay khi đó rồi. Khi về đến nhà thấy nhiều việc chưa vừa lòng thì sanh bực bội, không vui, rồi

vội vàng cố làm cho xong mọi thứ để chiều nay được đi chơi, hy vọng sẽ có một buổi chiều thứ bảy thật

tuyệt. Nhưng chiều đến thì lại gặp chuyện không như ý, người bạn thân trở tánh xấu lừa mình... và sự khó

chịu bực bội nhân lên gấp đôi... Thế là thời gian hy vọng sẽ được thảnh thơi cũng lại tiếp tục không có

được. Và cứ như thế, nhiều tình huống tương tự lại lần lượt đi qua trên từng đời người, để rồi sự chờ

đợi cũng chỉ là đợi chờ và khoảng thời gian được gọi là thảnh thơi lại quá xa vời, dường như không bao

giờ có được. Tại sao chúng ta không khéo nghỉ ngơi ngay trên công việc? Tại sao không ngay trên công

việc mà tìm niềm vui? Khi làm một công việc nào đó, nếu luôn giữ trạng thái an tĩnh, nhẹ nhàng, vui tươi

ngay trên việc đó, không phóng tâm tìm cầu một niềm vui nào xa vời nào cả thì trong mọi lúc, mọi nơi,

việc nào cũng là việc có ý nghĩa, chỗ nào cũng là chỗ mình nghỉ ngơi, và bất cứ nơi đâu, làm bất cứ việc

gì cũng thảnh thơi cả. Như vậy chúng ta đã có được niềm vui thực sự ngay đây, ngay chỗ mình đang

đứng, sự thảnh thơi là nơi chính mình, không cần tìm kiếm hay đợi chờ và hy vọng trong vô vọng nữa!

Khéo vận dụng và sống được như vậy thì bất cứ thời gian hay công việc nào cũng có ý nghĩa, cuộc sống

của chúng ta sẽ trở nên ý vị và tràn đầy nhựa sống. Không phải nhọc công kiếm tìm ở đâu xa mà sự an

vui hạnh phúc là ngay đây và bây giờ.

V/ KẾT LUẬN.

Để có được lợi ích thiết thực, tự nơi mỗi người phải khéo vận dụng thực hành. Muốn biết mình sống có

lãng phí thời giờ hay không thì ngay nơi mỗi một niệm khéo kiểm điểm lại. Ngay một niệm khởi mà không

theo nó là chúng ta đang sống và tu rất miên mật. Ở mọi lúc mọi nơi, làm bất cứ việc gì cũng là lúc mình

tu, không để thời giờ trôi suông vô ích. Khéo hơn chút nữa, luôn sống trở về tự tánh, sống bằng tự tánh,

không có chỗ cho tình thức xen vào thì tất cả pháp đều là Phật pháp, tất cả việc đều là việc Phật, tất cả

động dụng thi vi đều là diệu dụng của tự tánh thì còn có thời gian nào là vô nghĩa?

Tự trong sâu thẳm lòng mình, nếu cảm nhận rằng, thoạt rời tâm thể trong chốc lát, tạm thời vắng bóng,

vừa chợt thoáng mê mà cảm thấy vô vị, hụt hẫng, miên man, trong lòng giống như người sắp chết, thì đó

là đã thấm nhuần đạo lý đáng kể. Chính chỗ thấm sâu đó sẽ thôi thúc mình có một sự thiết tha và nỗ lực

công phu. Từ đó, chúng ta sẽ sống một cuộc đời xứng đáng, không có một khoảng thời gian nào trôi

suông cả. Nếu khéo xét cho tường tận, thấy rõ như thế để ứng dụng một cách triệt để thì cuộc sống

chúng ta mới có giá trị, có lợi ích cho mình và người ở hiện đời và mai sau, không để thời giờ trôi suông

một cách vô nghĩa.

Thích Tâm Hạnh
Thiền Viện Trúc Lâm Bạch Mã Thừa Thiên Huế