Mục sư Vàng Chí Mình (phần 2): cộng đồng Mông Tin Lành bị trục xuất khỏi quê nhà


Một bản của người Mông ở Hà Giang. Reuters

Ở phần phỏng vấn số 1, Mục sư Vàng Chí Mình giải thích cho độc giả RFA vì sao người Mông ở Việt Nam ồ ạt theo đạo Tin Lành vào cuối những năm 1980s và đầu những năm 1990s. Theo Mục sư, đạo Tin Lành đã giúp người Mông biết cách vượt qua những hủ tục lạc hậu của xã hội truyền thống, giúp cộng đồng thực hành tiết kiệm và đời sống khá lên. Tôn giáo mới cũng giúp cho cộng đồng trở nên đoàn kết, xóa bỏ những bất hòa giữa các dòng họ do thờ những vị “thần” hay “ma” khác nhau, trong tín ngưỡng truyền thống. 
Trong điều kiện xã hội khó khăn, nghe truyền đạo qua đài radio và không có mục sư hướng dẫn, họ phải tự nhóm họp, tập trung với nhau nghe qua đài và băng cassettes. Khi họ tập trung lại với nhau như vậy, chính quyền địa phương bắt đầu đàn áp. Phần tiếp theo dưới đây, Mục sư Vàng Chí Mình kể về việc đàn áp ở Hà Giang quê ông khoảng ba mươi năm trước.  
1. Đạo Tin Lành làm người Mông đoàn kết, yêu thương nhau 
RFA: Theo Mục sư, ở giai đoạn cuối những năm 1980 và đầu những năm 1990, lý do nào khiến Nhà nước Việt Nam đàn áp người Mông theo đạo Tin Lành?
Mục sư Vàng Chí Mình: Ban đầu khi theo đạo Tin Lành tôi cũng không biết tại sao, chỉ thấy là Nhà nước đã đàn áp rất là kinh khủng. Sau này tôi nghiên cứu thêm thì tôi biết là có lý do lịch sử và lý do chính trị nữa. 
Tôi sau này được biết là có cuộc chiến tranh Việt Nam 1954 - 1975, và Việt Nam thống nhất vào năm 1975. Tôi được biết là có người Mông ở bên Lào giúp CIA của Mỹ chống lại người Cộng sản ở Việt Nam. Năm 1989 khi đạo Tin Lành đến với người Mông Việt Nam thì chiến tranh mới kết thúc mười mấy năm thôi. 
Trước khi có đạo Tin Lành thì người Mông chỉ theo Thổ Ti. Khi theo tín ngưỡng Thổ Ti thì người Mông chỉ theo từng dòng họ chứ không tập trung lại với nhau. Giữa các dòng họ lại phát sinh mâu thuẫn, thù ghét nhau.
Nhưng khi người Mông theo đạo Tin Lành thì chúng tôi tập trung lại lớn hơn dòng họ. Cả làng chúng tôi tập hợp lại với nhau. Nhiều dòng họ bắt đầu tập trung lại và cử ra người đứng đầu để chăm lo việc đạo. Theo lời dạy của đạo Tin Lành chúng tôi thì tất cả chúng tôi là một gia đình. Hàng tuần chúng tôi nhóm họp với nhau. Trước đó theo tín ngưỡng Thổ Ti thì chúng tôi chỉ nhóm theo dòng họ, khi theo đạo Tin Lành thì cả làng chúng tôi nhóm họp với nhau như một nhà. Sự xung khắc giữa các dòng họ cũng không còn.
2. Chính quyền địa phương đàn áp
RFA: Khi các dòng họ xung khắc như vậy, chắc hẳn gây ra nhiều vấn đề xã hội, gây phiền phức cho chính quyền. Còn khi mọi người đoàn kết thì càng tốt cho chính quyền hơn. Vậy chính quyền phản ứng thế nào? 
Mục sư Vàng Chí Mình: Việc chúng tôi tập trung lại lớn hơn, thay vì chỉ tập trung theo dòng họ như trước đây, lại có thêm lãnh đạo tôn giáo, khiến cho Nhà nước lo sợ. Họ nghĩ chúng tôi mạnh lên thì sau này sẽ chống lại chính quyền. 
Nhà nước lo sợ và quy chúng tôi là “đạo chia rẽ”, “đạo trái phép”, “đạo của Mỹ”. Họ nghĩ là Mỹ đã nằm trong cộng đồng người Mông, làm cho người Mông theo đạo Tin Lành nhiều như vậy. 
Họ điều tra xem có phải do Mỹ truyền đạo sang hay không. Nhưng chúng tôi đã giải thích rõ là chúng tôi nghe truyền đạo qua đài raido Nguồn Sống. Chính quyền cũng hiểu điều đó nhưng họ vẫn sợ chúng tôi tập trung lại.  
RFA: Khi chính quyền sợ người Mông tập trung lại nghe giảng đạo thì họ đã làm gì? Đồng bào phản ứng ra sao?
Mục sư Vàng Chí Mình: Đầu tiên, chính quyền địa phương tìm cách chia rẽ chúng tôi, làm cho chúng tôi không còn tập trung với nhau được nữa. Hàng tuần công an và biên phòng đến từng nhà nơi chúng tôi tập trung nghe đạo để ngăn cấm chúng tôi. 
Người Mông không tập trung nghe giảng đạo ở nhà được thì rủ nhau đi làm nương và nghe giảng đạo trên nương. Chúng tôi nghĩ ra một cách gọi là đi làm “đổi công”, chia nhau thành từng nhóm, mỗi ngày cùng nhau làm nương cho một nhà. Ví dụ hôm nay thì cùng nhau làm trên đám ruộng của người này, hôm sau thì cùng làm trên đám nương của nhà khác. 
Chúng tôi ghi âm lời giảng trên Radio Nguồn Sống vào băng cassette. Cứ đến buổi trưa, khi nghỉ trưa ăn cơm thì chúng tôi tập hợp lại để bật băng cassette nghe giảng đạo. 
RFA: “Đổi công” như Mục sư nói là một cách làm nông nghiệp rất hiệu quả ở nhiều nơi, nếu một cộng đồng biết cách đoàn kết và tổ chức được với nhau. Nhưng đi làm nương thì mọi người nghe giảng đạo như thế nào?
Mục sư Vàng Chí Mình: Đúng vậy. Chỉ cần một tuần thì nhà nào cũng được làm nương rất hiệu quả. Ai cũng có cái ăn, người trước đó rất nghèo thì cũng giàu hơn. Thành ra chúng tôi vừa nghe được giảng Tin Lành trên nương vừa làm ăn hiệu quả hơn. Cứ chia rẽ giữa các dòng họ như trước thì không thể làm “đổi công” được.
RFA: Chính quyền hồi đó lại phản ứng thế nào với cách “đổi công” của mọi người? 
Mục sư Vàng Chí Mình: Một thời gian lâu sau thì chính quyền phát hiện ra chúng tôi không còn nhóm lại nghe giảng đạo trong bản làng mà ở ngoài nương. Họ lại đi theo chúng tôi ra nương. Chính quyền không cho các gia đình cùng làm nương chung với nhau. Ban đầu họ chỉ cho hai đến ba nhà được tập hợp lại để “đổi công” ở trên rẫy thôi, không cho cả làng “đổi công” nữa. Họ làm đủ mọi cách để chúng tôi không nhóm với nhau được.
Chúng tôi thấy không thể “đổi công” cả làng được vào ban ngày thì chúng tôi chuyển sang nghe đạo vào ban đêm. Sau 12 giờ đêm, trẻ em ngủ hết rồi, chúng tôi để trẻ em ngủ ở nhà, còn người lớn thì tất cả rủ nhau vào rẫy, hoặc vào rừng sâu, hoặc lên núi cao, bắt đầu nhóm với nhau nghe giảng đạo vào lúc 3 hoặc 4 giờ sáng. Đến 5 giờ sáng thì phải về đến bản để đi làm nương rồi. 
Chính quyền khi phát hiện ra chúng tôi nhóm lại ban đêm trên rẫy, trong rừng nghe giảng đạo thì họ lại tiếp tục ngăn cấm cả ngày lẫn đêm. Họ không theo chúng tôi vào rừng được thì họ dùng những người Mông không theo đạo Tin Lành để phá chúng tôi. Họ cho những người Mông không theo Tin Lành thả trâu thả bò vào phá nương, ăn hết ngô, lúa chúng tôi trồng trên rẫy. Chúng tôi rơi vào tình cảnh không còn gì ăn vì người cùng dân tộc mình lại đi phá mình.
3. Không bỏ đạo, bị trục xuất khỏi bản làng
RFA: Kết quả cuối cùng là gì?
Mục sư Vàng Chí Mình: Sau đó chính quyền địa phương tịch thu hết hộ tịch hộ khẩu, chứng minh thư, tịch thu trâu bò, thu hết nhà cửa, và đuổi chúng tôi ra khỏi bản. Chính quyền có đóng dấu hẳn hoi. Họ nói “Chúng mày theo đạo của Mỹ thì đi mà ở với Mỹ, còn đây là đất của Bác Hồ. Con cháu Bác Hồ mới được ở đây. Nói các anh không nghe thì đuổi ra khỏi bản làng.”
RFA: Bị đuổi ra khỏi bản làng thì mọi người đi đâu về đâu?
Mục sư Vàng Chí Mình: Lúc đó gia đình nào cũng nhận một tờ giấy đuổi ra khỏi nhà, khỏi bản. Bị đuổi khỏi nhà, khỏi bản thì chúng tôi không biết đi đâu. Một số ban đêm chui rừng qua bên Lào Cai. Tôi và những gia đình ở gần biên giới Trung Quốc, không chạy thẳng sang Lào Cai được thì chúng tôi mò sang Trung Quốc thuê xe để chạy sang Lào Cai. Nửa đêm, chúng tôi thuê thuyền thì vượt qua một con suối ở gần cửa khẩu Lào Cai - Trung Quốc để vào Lào Cai.  
RFA: Lúc đó là năm nào?
Mục sư Vàng Chí Mình: Năm 1995. Năm chúng tôi bị đuổi khỏi quê hương của mình ở xã Chí Cà, huyện Xín Mần, tỉnh Hà Giang để chạy sang Lào Cai là năm 1995. Trên đường chạy, bố tôi bị gãy xương vai và xương sườn rồi mất ở Lào Cai. Chúng tôi chôn bố ở Lào Cai rồi chạy sang Điện Biên. Ban đầu, tôi định chạy sang Lào nhưng không biết đường đi.  
Chúng tôi thuê xe từ Lào Cai để chạy sang Điện Biên Phủ. Phải đi mất hai tháng thì cả bản làng chúng tôi mới sang hết được Điện Biên Phủ. 
Đài RFA xin trân trọng cảm ơn Mục sư Vàng Chí Mình dành cho độc giả của chúng tôi cuộc phỏng vấn này. Ở phần này, Mục sư kể cho độc giả cách chính quyền địa phương phản ứng khi phát hiện ra đồng bào Mông theo đạo Tin Lành. Cách phản ứng của chính quyền địa phương dựa trên những nỗi sợ hãi vô lí. Ở phần tiếp theo, Mục sư Vàng Chí Mình sẽ cho độc giả biết việc chính quyền địa phương khi đó trục xuất người Mông theo đạo Tin Lành khỏi bản làng đã gây cho đồng bào những nỗi khổ nạn lâu dài như thế nào. Đó cũng có thể là một cách chính quyền địa phương đẩy hết “vấn đề” ra khỏi địa phương mình để tránh “trách nhiệm”. Cách đàn áp này gây cho đồng bào những nỗi khổ nạn lâu dài, và gây ra những vấn đề xã hội - chính trị lớn hơn ở địa phương khác. Nhìn từ góc độ quản trị quốc gia, như Mục sư Vàng Chí Mình kể ở các phần tiếp theo, việc trục xuất đồng bào Mông theo đạo Tin Lành khỏi địa phương đã làm cho một vấn đề nhỏ ở địa phương trở thành một vấn đề lớn ở quy mô quốc gia, và cuối cùng, phát triển thành một vấn đề quốc tế. 
Theo RFA

Mục sư Vàng Chí Mình (phần 4): Nỗ lực không ngừng để Chính quyền hiểu người Mông Tin Lành


Trụ sở Ban Tôn giáo Chính phủ. Tạp chí Tổ chức Nhà nước, Bộ Nội vụ Việt Nam

Ở ba phần trước, Mục sư Vàng Chí Mình đã kể cho chúng ta câu chuyện người Mông Việt Nam theo đạo Tin Lành để hiện đại hóa xã hội ra sao, nhưng rồi bị đàn áp và trục xuất khỏi bản làng như thế nào. Người Mông Tin Lành bị trục xuất khỏi địa phương đã phải chạy tị nạn sang các địa phương khác, chịu cuộc sống khổ ai trường kì trong rừng sâu. Ở phần này, Mục sư Vàng Chí Mình kể về những nỗ lực ông thực hiện giai đoạn 1993 - 1997 để giải thích cho chính quyền địa phương và trung ương hiểu về đạo Tin Lành trong xã hội, ngôn ngữ Mông nhưng hoàn toàn vô vọng. Kết quả của những nỗ lực tiếp xúc với chính quyền để giải thích này rất đáng buồn: Mục sư và nhiều người khác phải tị nạn ra nước ngoài.
1. Tuyên truyền của Nhà nước: người Mông Tin Lành theo Vàng Pao “lập quốc”
RFA: Chính quyền nói rằng đạo Tin Lành của người Mông thờ “Vàng Chứ”, là đạo do ông Vàng Pao lập ra bên Mỹ để chống Cộng và lập “nhà nước của người Mông”. Khi cuộc biểu tình Mường Nhé nổ ra năm 2011, Nhà nước Việt Nam cũng tuyên truyền như vậy. Năm ngoái, (2021), trang báo Kiểm Sát của Viện Kiểm Sát Nhân dân Tối cao vẫn tiếp tục nói như vậy. Xin Mục sư giải thích về điều này. 
Mục sư Vàng Chí Mình: Kinh Thánh đạo Tin Lành đầu tiên dịch sang tiếng Mông là do người Mông gốc Lào ở Mỹ dịch. Trong tiếng Mông, người Mông gọi khái niệm “thiên” (trời) của người Kinh là “Vàng”. Những người dịch Kinh Thánh từ tiếng Anh sang tiếng Mông thì họ ban đầu không biết phải dịch “Chúa Trời” sang tiếng Mông như thế nào. Sau đó họ đồng ý với nhau là dùng từ “Vàng” để dịch. “Vàng” trong tiếng Mông là “thiên” (trời) trong tiếng Kinh. 
Còn từ “chứ” trong tiếng Mông nghĩa là “chủ” trong tiếng Việt. “Vàng Chứ” có nghĩa là “ông chủ ở trên trời”, tức là ông chủ của trời đất, ông chủ tạo ra trời đất, giống như trong tiếng Kinh dịch “God” là “Đức Chúa Trời”. Đó là cách chúng tôi dịch khái niệm “Chúa Trời” sang tiếng Mông. 
Trong tiếng Việt, khái niệm “Chúa” cũng phái sinh từ “Chủ”, có nghĩa là “ông chủ” hay “người có quyền lực nhất”, giống như “lord” trong tiếng Anh. Tiếng Anh cũng có khi gọi “Đức Chúa Trời” là “Lord”. Trong tiếng Việt, “Chúa đảo” là ông chủ của một hòn đảo, còn “Đức Chúa Trời” là ông chủ của vũ trụ hay là “Đấng tối cao” trên trời. Không chỉ tiếng Mông hay tiếng Kinh mà các tiếng khác cũng dịch khái niệm “God” theo cách đó. Trong tiếng Mông, “Vàng Chứ” là “Chúa Trời”, còn Đấng Christ (Jesus Christ) thì chúng tôi dịch là “Thiên Tò”. 
Người Mông không biết tiếng Kinh. Nếu gọi “God” là “Đức Chúa Trời” trong tiếng Kinh thì họ không hiểu, phải dịch sang tiếng Mông là “Vàng Chứ” thì họ mới hiểu. 
RFA: Thế còn cái tên “Vàng Pao” thì có liên quan không?  
Mục sư Vàng Chí Mình: Người Mông còn có họ “Vàng”. Họ “Vàng” trong tiếng Mông là họ “Vương” trong tiếng Kinh (âm Hán Việt), không liên quan đến “Vàng” nghĩa là “trời”. Nếu nghiên cứu lịch sử người Mông sẽ thấy có ông vua Mèo (Mông) là Vương Chí Sình ở Hà Giang. Thực ra trong tiếng Mông thì đọc là Vàng Chí Sình. Họ “Vương” của người Kinh và họ “Vàng” của người Mông là cùng một tên gọi nhưng khác cách đọc thôi. 
Còn ông Vàng Pao là ông tướng người Mông bên Lào thời chiến tranh Việt Nam. Ông Vàng Pao theo CIA chống lại người Cộng sản Việt Nam ở Lào. “Last name” (họ) của ông ấy là “Vàng”, tức là “Vương” trong âm Hán Việt. 
Chính quyền Việt Nam cố tình hiểu sai cái từ đó. Họ nói ông Vàng Pao dùng đạo “Vàng Chứ” để dụ dỗ người Mông Việt Nam chống lại chính quyền, lập nước riêng. “Vàng Chứ” và “Vàng Pao” đều là “Vàng” cả, không khác gì nhau, trong khi một từ có nghĩa là “trời” còn từ kia là cái “last name” (họ.) Họ cố tình dùng cách hiểu sai từ vựng để tìm cớ đàn áp chúng tôi. 
Người Mông Tin Lành chúng tôi không chống chính quyền. Không phải chính quyền không hiểu đâu. Họ hiểu chúng tôi nhưng họ cố tình tỏ ra không hiểu. 
2. Giải thích cho công an huyện ở Hà Giang về đạo Tin Lành trong tiếng Mông 
RFA: Làm sao Mục sư biết là Chính phủ Việt Nam hiểu đúng khái niệm “Vàng Chứ” trong tiếng Mông nhưng cố tình không hiểu?
Mục sư Vàng Chí Mình: Người Mông Tin Lành chúng tôi biết chắc chắn là Chính phủ Việt Nam hiểu. Bởi vì Kinh Thánh dịch ra tiếng Mông chúng tôi giống hệt bản Kinh Thánh dịch ra tiếng Việt. Hoàn toàn giống nhau. Giống nhau y xì, không thay đổi gì cả. Trước đây họ dùng cách hiểu gán ghép như thế để bắt chúng tôi bỏ đạo. 
Chúng tôi đã đem cả hai bản Kinh Thánh tiếng Mông và tiếng Việt cho Nhà nước Việt Nam xem. Chúng tôi giải thích cho họ là hai bản giống hệt nhau. Bản tiếng Mông chúng tôi không khác gì bản tiếng Kinh, chứ không phải chúng tôi có ý đồ gì. Họ hiểu nhưng họ cố tình tỏ ra không hiểu để gán ghép cho chúng tôi.  
RFA: Mục sư đã đem hai bản Kinh Thánh tiếng Mông và tiếng Kinh đi giải thích cho Nhà nước Việt Nam vào khi nào?
Mục sư Vàng Chí Mình: Lần đầu năm 1993. Đó là năm bản Kinh Thánh tiếng Mông đầu tiên được truyền đến Việt Nam. Chúng tôi đã photo ở Hà Nội để phát cho các hội thánh của người Mông. Lúc đó tôi vẫn đang sống ở tỉnh Hà Giang. 
Năm 1993, tôi đem được quyển Kinh Thánh bản tiếng Mông và bản tiếng Việt về Hà Giang. Tôi đã đi gặp công an và bộ đội biên phòng. Xã Chí Cà chỗ chúng tôi sống ngay sát biên giới Trung Quốc thì luôn luôn có biên phòng ở cùng chỗ chúng tôi. Chúng tôi đã giải thích cho biên phòng rằng quyển này là tiếng Việt, quyển này là tiếng Mông, câu này tiếng Việt câu kia tiếng Mông, hoàn toàn giống nhau. Nhưng họ cố tình không hiểu. Khi nói chuyện với họ, tôi cảm thấy họ đã hiểu nhưng cứ cố tình tỏ ra không hiểu. 
Sau đó tôi lên công an huyện Xín Mần, tỉnh Hà Giang. Tôi cũng đưa ra hai bản Kinh Thánh tiếng Mông và tiếng Kinh để đối chiếu chọ họ xem. Lúc đó người Mông Tin Lành chúng tôi đang bị bắt bớ rất là kinh khủng. Họ thu luôn hai quyển Kinh Thánh của tôi và nhốt tôi một tuần trong phòng giam ở công an huyện. 
Họ quy tôi cái tội truyền đạo trái phép và phạt tôi 300 ngàn một quyển Kinh Thánh. Hai quyển thì họ phạt 600 ngàn. Hồi đó 600 ngàn giá trị lắm. Họ nhốt tôi 7 ngày 7 đêm vì lí do truyền đạo trong khi tôi đến để trình bày cho họ về hai quyển Kinh Thánh giống nhau thế nào. Họ hiểu hai quyển giống nhau chứ (Cười).
3. Giải thích cho Chủ tịch tỉnh và công an tỉnh ở Điện Biên   
RFA: Bộ đội biên phòng và công an huyện là cấp quá thấp. Mục sư từng có cơ hội nào trình bày với Nhà nước Việt Nam ở cấp cao hơn không? 
Mục sư Vàng Chí Mình: Có. Năm 1996, lúc đó tôi đã chạy sang Điện Biên Phủ. Tôi tiếp tục đi trình bày cho công an Điện Biên Phủ. Lúc đó tôi còn được gặp trực tiếp Chủ tịch tỉnh (RFA chú thích: Lúc đó còn đang thuộc tỉnh Lai Châu). Chủ tịch tỉnh lúc đó là người Mông. Tôi có giải thích cho ông Chủ tịch tỉnh mục đích của tôi: Ông là chủ tịch của chúng tôi, ông là người Mông và ông có tiếp xúc với cấp cao, tôi muốn ông hiểu chúng tôi để giải thích cho nhà nước hiểu. Tôi cũng đối chiếu hai quyển Kinh Thánh bản tiếng Việt và tiếng Mông cho ông ấy hiểu. 
RFA: Ông Chủ tịch tỉnh có giúp được gì không?    
Mục sư Vàng Chí Mình: Ông ấy chỉ tôi sang gặp Công an tỉnh Điện Biên. Tôi vào Phòng An ninh của Công an Điện Biên trình bày thì bị nhốt vào phòng giam hai đêm nữa. Còn hai quyển Kinh Thánh cũng bị tịch thu luôn (cười.) 
4. Giải thích cho Ban Tôn giáo Chính phủ
RFA: Giải thích cho cấp huyện, cấp tỉnh không được thì Mục sư làm gì tiếp?
Mục sư Vàng Chí Mình: Năm 1997 thì tôi xuống Hà Nội tìm gặp lãnh đạo cộng đồng Tin Lành người Kinh. Gặp Mục sư Âu Quang Vinh, tôi thưa: 
“Trước đây tôi trình bày cho Công an ở Hà Giang rằng quyển Kinh Thánh tiếng Mông giống hệt bản tiếng Việt thì bị nhốt 7 ngày 7 đêm. Bây giờ tôi trình bày như thế cho Công an Điện Biên thì bị nhốt 2 ngày 2 đêm. Tôi không viết tốt tiếng Việt. Tôi xin nhờ Mục sư viết giúp tôi một lá thư. Sau đó tôi viết lại lá thư đó bằng chính tay tôi. Tôi sẽ đem lá thư đến Ban Tôn giáo Chính phủ ở Hà Nội. Lá thư đó trình bày rằng quyển Kinh Thánh tiếng Mông chúng tôi và bản tiếng Việt hoàn toàn giống nhau, nhưng chính quyền ở địa phương cố tình dùng đánh đồng hai chữ “Vàng Chứ” với “Vàng Pao” để đàn áp chúng tôi.” 
Tôi viết lại lá thư bằng chính tay tôi, rồi tự tay tôi ký. Mục sư Âu Quang Vinh hướng dẫn cho tôi đi nộp ở 12 cơ quan trung ương khác nhau ở Hà Nội. Tôi đã được gặp trực tiếp Ban Tôn giáo Chính phủ để trình bày với họ, xin họ giải thích lại với Nhà nước. Đó là khoảng tháng 3 năm 1997.  
RFA: Lúc đó Ban Tôn giáo Chính phủ đã tiếp nhận những giải thích của Mục sư như thế nào? 
Mục sư Vàng Chí Mình: Ban Tôn giáo Chính phủ cũng chỉ “ờ, ờ, ờ” thế thôi chứ chẳng làm gì cả, cũng không hứa gì. Không có gì thay đổi hết. À, có một thay đổi là tôi không bị Ban Tôn giáo bắt nhốt tù như khi trình bày cho công an ở Hà Giang và Điện Biên (cười.) 
Cuộc đàn áp mà chúng tôi gánh chịu tiếp tục kéo dài mười mấy năm. Chính phủ không ngừng đàn áp mà cứ nói cái đạo này là “đạo của Mỹ”, “đạo của Vàng Pao”, “Vàng Pao tuyên truyền cho người Mông Việt Nam theo “Vàng Chứ” là để theo Vàng Pao”, “Vàng Chứ với Vàng Pao chẳng khác gì nhau”... Họ cương quyết không hiểu. Họ quyết tâm dùng cách nói đó để bắt chúng tôi phải bỏ đạo. 
Đến tận gần đây (2021), trang báo “Kiểm Sát” của Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao vẫn nói người Mông theo đạo Tin Lành thờ “Vàng Chứ” là do “Vàng Pao” lập ra. 
5. Xin được thừa nhận nhưng phải đi tị nạn
RFA: Ngoài việc giúp Mục sư đến gặp 12 cơ quan trung ương trong đó có Ban Tôn giáo Chính phủ, hồi đó cộng đồng người Tin Lành người Kinh còn giúp chuyện gì khác nữa không? 
Mục sư Vàng Chí Mình: Cộng đồng Tin Lành ở Hà Nội và Sài Gòn giúp chúng tôi đối thoại với Chính phủ, nhưng sau đó chúng tôi bị đàn áp mạnh hơn và phải chạy tị nạn ra nước ngoài. 
Năm 2005, chúng tôi chọn ra lãnh đạo Tin Lành người Mông ở chín tỉnh phía Bắc, mỗi tỉnh ba người, cùng nhau tập trung ở Hà Nội để thảo luận xem chúng tôi phải làm thế nào, khi mà sự đàn áp đã kéo dài mười mấy năm không ngừng. 
Chúng tôi có mời một ông mục sư ở Sài Gòn là Mục sư Đoàn Trung Tín, người thành lập "Hội Thánh truyền giảng Phúc Âm". Chúng tôi mời ông Mục sư Đoàn Trung Tín gặp các lãnh đạo Tin Lành người Mông để xin ông giải thích luật của Việt Nam như thế nào, tại sao chúng tôi bị đàn áp lâu như vậy. Ông góp ý cho chúng tôi: 
“Tôi cũng không biết làm sao được. Tôi rất quan tâm đến các anh. Đến bây giờ sự đàn áp vẫn không ngừng thì chúng tôi chỉ có một cách là tôi sẽ soạn một bài, gửi vào Tổng hội Tin Lành cho các anh.”      
Hồi đó Chính phủ Việt Nam không cho các hội thánh người Mông được tham gia Tổng hội Tin Lành của Việt Nam, không cho Tổng hội nhận người Mông vào trong đó. Họ đẩy người Mông ra ngoài. Mục sư Đoàn Trung Tín giúp chúng tôi bằng soạn một đơn xin gia nhập Tổng hội. Chúng tôi bầu cử lại lãnh đạo hội thánh của người Mông ở các tỉnh miền Bắc rồi lấy biên bản bầu cử, gửi cho Tổng hội, xin được gia nhập Tổng hội, để gửi cho Chính phủ. 
Khi Chính phủ nhận được đơn của chúng tôi thì họ đi tìm bắt những người kí tên trong đơn. 
Tôi là người đại diện kí tên cho Điện Biên, tôi thấy phải lánh nạn. Tôi thấy Chính phủ Việt Nam không chấp nhận chúng tôi, Tin Lành Việt Nam cũng không giúp được chúng tôi, không tiếp tục ở lại Việt Nam được nên lại chạy sang Lào. Ông mục sư đại diện của Lai Châu khi đó là bạn tôi, gần Trung Quốc nên phải chạy sang Trung Quốc chứ không sang Lào ngay được. Tôi ở Lào, phải sang Trung Quốc đón bạn qua Lào vì ở Trung Quốc thì không có nơi mà thoát được. Khoảng 6 tháng sau thì thì đón được bạn từ Trung Quốc, đưa sang Việt Nam rồi chạy qua Lào. Rồi từ Lào, chúng tôi chạy tị nạn sang Thái Lan. 
Năm 2007 thì tôi được Văn phòng Cao ủy Liên Hiệp Quốc về người Tị nạn phỏng vấn. Sau đó Đại sứ quán Mỹ tới phỏng vấn tôi khoảng tháng 6 năm 2007. Tháng 11 tôi có kết quả đi Hoa Kỳ. Tháng 1 năm 2008 ở Hoa Kỳ tôi bắt đầu đi học tiếng Anh trong hai năm. 
Đài RFA xin trân trọng cảm ơn Mục sư Vàng Chí Mình dành cho độc giả của chúng tôi cuộc phỏng vấn này. Ở phần này, Mục sư Vàng Chí Mình phân tích khái niệm “Vàng Chứ” (“Đức Chúa Trời”) trong tiếng Mông, so sánh với tiếng Việt và tiếng Anh, để giúp độc giả hiểu đúng những khái niệm tôn giáo trong tiếng Mông. Mục sư cũng đã nỗ lực giải thích cho các cấp chính quyền từ địa phương (biên phòng Hà Giang, công an huyện Xín Mần tỉnh Hà Giang năm 1993; Chủ tịch tỉnh Lai Châu, Công an tỉnh Lai Châu năm 1996), đến chính quyền trung ương (12 cơ quan trung ương, trong đó có Ban Tôn giáo Chính phủ, năm 1997) để giải thích và bác bỏ những tuyên truyền của Nhà nước gán ghép “Vàng Chứ” với “Vàng Pao”, mô tả “đạo Vàng Chứ” như một công cụ chính trị nhằm “lập quốc” của “Vàng Pao”. 
Nhưng những nỗ lực này hoàn toàn vô vọng. Cuối cùng, sau khi nỗ lực xin Nhà nước chấp nhận các hội thánh Tin Lành của người Mông, xin được gia nhập Tổng hội Tin Lành của Việt Nam vốn được Nhà nước công nhận, thì Mục sư và nhiều người khác bị tìm bắt và phải tị nạn ra nước ngoài. Ở phần tiếp theo, Mục sư Vàng Chí Mình sẽ kể những nỗ lực giúp đồng bào Mông Tin Lành trong nước khi tị nạn ở nước ngoài, bằng cách nhờ cộng đồng quốc tế giúp đỡ.  
Theo RFA

Sửa bởi người viết 04/10/2022 lúc 10:41:22(UTC)  | Lý do: Chưa rõ

Mục sư Vàng Chí Mình (phần 6): Giúp đỡ cộng đồng Mông Tin Lành từ nước ngoài


Mục sư Vàng Chí Mình tại Hội nghị Xã hội Dân sự ASEAN, ASEAN Peoples’ Forum, diễn ra tại Đại học Philippines, Dilima, Philippines. Hmong United for Justices

Ở phần 5 của cuộc phỏng vấn này, Mục sư Vàng Chí Mình kể cho chúng ta về cuộc biểu tình ở Mường Nhé năm 2011 của người Mông Tin Lành. Theo Mục sư kể lại, một số người Mông Tin Lành tụ tập về Mường Nhé năm 2011 vì họ là những người đã bị tịch thu đất đai ở địa phương mới. Sau khi chạy sang các tỉnh khác năm 1995, họ khai phá đất đai làm rẫy kiếm sống nhưng đất mới không có giấy tờ hợp pháp vì họ đã bị tịch thu cả chứng minh thư, hộ khẩu. Một số người bị chính quyền địa phương tịch thu đất đai vì không hợp pháp. Mục đích của họ chỉ là đòi có giấy tờ hợp pháp và đòi lại đất, không phải là đòi đất cho riêng người Mông để “lập quốc”. Ở phần này, Mục sư Vàng Chí Mình kể lại những nỗ lực đấu tranh để đòi lại giấy tờ hợp pháp cho những người Mông Tin Lành.  
1. Nỗ lực khuyên người Mông Tin Lành tránh xa chính trị 

RFA: Sau vụ biểu tình Mường Nhé 2011, Mục sư đã làm gì để giúp cộng đồng?
Mục sư Vàng Chí Mình: Lúc đó tôi rất buồn. Tôi cũng như cộng đồng người Mông Tin Lành Việt Nam, tất cả từng bị đuổi khỏi bản làng gần 20 năm trước đó, chạy vào rừng sâu ở Điện Biên, Tây Nguyên để lánh nạn. Nhưng đến lúc đó thì tôi đã được đến Mỹ 3 năm rồi, được học tiếng Anh, có cơ hội kiếm sống, còn đồng bào tôi trong nước thì vẫn chịu khổ nạn trong rừng sâu, phá rừng làm rẫy kiếm gạo ăn cũng không yên. Những người Mông Tin Lành chạy vào Tây Nguyên cũng vậy. Họ phải phá rừng làm nương rẫy nên thỉnh thoảng lại bị tịch thu. Hộ khẩu, chứng minh thư không có nên mua xe máy, mua đất làm rẫy cũng không được. Sau khi họ biểu tình ở Mường Nhé thì còn bị đàn áp mạnh hơn. Sau vụ đó một số nhóm người Mông Tin Lành ở Tây Nguyên cũng phải chạy sang bên Lào, lại vào rừng làm rẫy để kiếm cái ăn. 
Tôi thấy mình không thể ngồi yên được. Sáu tháng sau vụ biểu tình Mường Nhé, tôi quay lại Việt Nam. Tôi đi khắp các cộng đồng thiểu số ở phía Bắc, rồi vào miền Nam gặp cộng đồng ở Tây Nguyên. Tôi đi 2 tháng, một tháng khảo sát ở phía Bắc, một tháng khảo sát ở Tây Nguyên. Mục đích của tôi là khảo sát đời sống của họ khi đó, để tìm xem có hướng nào để giúp họ. 
Sau đó tôi trở lại Hoa Kỳ, đi gặp các hội thánh Tin Lành của người Mông Hoa Kỳ, từ bang Minnesota đến California để trình bày cho họ những điều tai nghe mắt thấy. Tôi đi chia sẻ liên tục như vậy suốt 3 tháng. Nhưng họ không biết làm cách nào giúp đỡ chúng tôi. Sau đó, tôi liên tục trở về nước để huấn luyện các mục sư lãnh đạo hội thánh của người Mông Tin Lành.
RFA: Mục sư huấn luyện cho lãnh đạo các hội thánh đó những vấn đề gì?
Mục sư Vàng Chí Mình: Từ năm 2012 đến 2015 tôi trở lại Việt Nam mỗi năm hai lần, mỗi lần khoảng một tháng. Tôi gặp các lãnh đạo của các hội thánh người Mông Tin Lành trong nước, từ phía Bắc đến Tây Nguyên. Tôi huấn luyện cho họ những gì mình làm được, những gì mình không được làm. 
“Không được động vào chính trị.” Đó là điều tôi huấn luyện họ nhiều nhất. Tôi huấn luyện họ rằng Tin Lành chỉ là một đức tin thôi, không liên quan đến chính trị và các chuyện khác. 
Tôi khuyên họ là mình chỉ nên tập trung hoàn toàn vào Kinh Thánh thôi. Tôi rất sợ người Mông Tin Lành Việt Nam rơi vào chính trị. Nếu mình liên quan đến chính trị, Nhà nước Việt Nam có thể quy vào tội “chống phá Nhà nước”.
RFA: Mục sư lấy kinh phí ở đâu để đi lại? Nhà nước Việt Nam có lẽ cũng biết Mục sư đi lại giữa Việt Nam và Hoa Kỳ thường xuyên?
Mục sư Vàng Chí Mình: Đến tháng 6 năm 2015 thì Công an Việt Nam bắt tôi ở Sapa, đưa về Hà Nội thẩm vấn 3 ngày. Họ thấy tôi nhập cảnh vào Việt Nam nhiều lần nên bắt tôi để hỏi. 
Ở Mỹ tôi có một business (việc kinh doanh) riêng, chuyên tour đưa khách du lịch Mỹ đi Châu Á. Đó là business của tôi, đăng ký ở bang Minnesota. Tôi giải thích với Công an Việt Nam là mình có một công ty du lịch như thế và mình cần về Việt Nam khảo sát để bán tour du lịch cho khách Mỹ. Công an thấy tôi cũng có cái business hợp pháp như thế ở Mỹ thật nên họ thả tôi. 
Tôi lập cái business đó năm 2012, chuyên tour đưa du khách người Mỹ gốc Mông, gốc Dao về quê cũ đi du lịch. Ba nước khách đi nhiều nhất là Trung Quốc, Việt Nam và Lào. 
Năm 2017 tôi không còn làm business này nữa. Các đoàn khách người Mông của tôi khi vào Việt Nam thì luôn có người đi theo giám sát. Thỉnh thoảng công an hỏi passport (hộ chiếu) trong khi passport thì khách sạn nó giữ lại. Có những đoàn du khách người Mông cứ bị đi theo mãi, sau khi thăm Điện Biên thì họ sợ quá, họ không dám đi thăm Hà Nội theo lịch trình nữa mà chạy sang Lào để về Mỹ luôn. 
2. Nhờ quốc tế giúp đỡ, đòi lại giấy tờ hợp pháp 
RFA: Sau đó thì Mục sư không về lại Việt Nam nữa. Mục sư làm những gì? 

Mục sư Vàng Chí Mình: Tôi làm truyền thông. Từ 2012 đến 2015, sau khi khảo sát đời sống người Mông Tin Lành ở Tây Nguyên và phía Bắc Việt Nam, tôi thấy mình phải lên tiếng công khai với quốc tế. Có hai lý do:
Một là dân Tin Lành người Mông ở Điện Biên, Tây Nguyên lúc đó vẫn không có hộ tịch, hộ khẩu, chứng minh thư… sau khi bị tịch thu lúc bị đuổi khỏi bàn làng khoảng 20 năm trước. Nếu mình cứ im lặng, dân mình không hiểu quyền của họ là phải có được những giấy tờ hợp pháp đó. Ngoài những quyền cơ bản của người dân, người Mông Tin Lành còn phải làm nhiều thứ để phát triển nữa. Nhưng muốn làm gì thì làm, đầu tiên phải có được quyền cơ bản là công dân hợp pháp của Việt Nam.
Thứ hai, nếu mình cứ im lặng thì Nhà nước Việt Nam không thay đổi gì cả. Cho đến lúc đó là đã hai chục năm cố gắng thuyết phục chính quyền nhưng không được rồi. 
Tôi làm một kênh truyền thông trên Youtube là Hmong United for Justice để chia sẻ với cộng đồng người Mông Tin Lành Việt Nam. Kênh truyền thông cũng có một chút tiếng Việt để Nhà nước Việt Nam hiểu. 
RFA: Tại sao Mục sư chọn vấn đề người Mông Tin Lành bị địa phương ở quê gốc tịch thu hộ khẩu, chứng minh nhân dân? Mục sư tìm cách giải quyết vấn đề này thế nào?
Mục sư Vàng Chí Mình: Khi khảo sát ở Việt Nam từ 2012 đến 2015, tôi thu thập được khoảng mười ngàn tờ Giấy Khai sinh của các cháu bé người Mông ở Tây Nguyên, Điện Biên và các nơi khác. Các tờ Giấy Khai Sinh đó ghi các cháu là “Con ngoài giá thú”.  
Các con bị ghi vào Giấy Khai sinh là “Con ngoài giá thú” vì bố mẹ khi bị đuổi khỏi quê nhà năm 1995 đã bị tịch thu hộ khẩu, chứng minh thư, nên không còn là công dân nữa. Chúng tôi chạy vào rừng ở Tây Nguyên hay Điện Biên phá rừng làm rẫy sống thì đến 2015 là 20 năm rồi. Bao nhiêu đứa trẻ đã sinh ra trong thời gian đó. 
Giấy Khai sinh “Con ngoài giá thú” làm tôi đau đớn. Các con sinh ra bị chính quyền ghi vào Giấy Khai sinh “Con ngoài giá thú” vì có bố có mẹ nhưng bố mẹ không có hộ tịch, chứng minh thư, thì con cũng vậy, chỉ được xem như là đứa trẻ sinh ra trong rừng vậy thôi. Điều đó làm lòng tôi đau. 
Tôi quyết định nhờ quốc tế giúp đỡ. Năm 2012 tôi đã nhờ cộng đồng người Mông Tin Lành ở Hoa Kỳ giúp nhưng không ai biết giúp thế nào. Từ 2012 đến 2015 thì tôi về Việt Nam nhiều lần để khảo sát đời sống đồng bào mình và kiên trì khuyên họ không được can hệ tới chính trị. 
Sau đó tôi tìm hiểu xem người Kinh ở nước ngoài đấu tranh như thế nào. Tôi tìm gặp TS. Nguyễn Đình Thắng, Tổng Giám đốc BPSOS, một tổ chức cứu giúp người tị nạn từ Việt Nam và khắp Châu Á. Ban đầu anh Thắng cũng không quan tâm lắm nhưng giúp tôi tiếp cận giới chức Hoa Kỳ. 
Từ đó, tôi trình bày những khổ nạn của người Mông Tin Lành cho giới chức Mỹ. Đầu tiên, tôi trình bày cho bà Thượng nghị sỹ đại diện cho bang Minnesota nơi tôi ở. Sau đó tôi trình bày cho Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ. 
RFA: Bộ Ngoại giao Mỹ có giúp gì không?
Mục sư Vàng Chí Mình: Tôi in những tờ Giấy Khai sinh đó ra và đưa cho đại diện Bộ Ngoại giao Mỹ xem, họ đã khóc mà nước mắt rơi trên đó. TS. Nguyễn Đình Thắng cũng nói với tôi: “Tôi tin anh sẽ thành công, sẽ giúp được các con. Tôi cũng sẽ giúp anh.” Rồi anh Thắng hướng dẫn tôi làm trang tin “Đề án dân quyền Việt Nam” để đấu tranh cho những người Mông Tin Lành bị mất quyền công dân ngay trên đất nước mình. Tôi bắt đầu đấu tranh công khai như thế từ 2016 đến nay là 6 năm rồi. 
RFA. Mục sư đấu tranh như thế nào? Kết quả ra sao? Hiện nay tình trạng giấy tờ của đồng bào thế nào? 
Mục sư Vàng Chí Mình: Ở Tây Nguyên, mấy năm trước chính quyền địa phương có làm đường vào chỗ đồng bào Mông Tin Lành tị nạn trong rừng sâu. Họ quản lý cộng đồng Mông Tin Lành tị nạn trong rừng bằng cách chia thành các tiểu khu. Khi đấu tranh với quốc tế, chúng tôi không thể đấu tranh chung chung mà chọn ra trước một hai tiểu khu làm mẫu. Cái bản chúng tôi chọn là Tiểu khu 179. 
Năm 2018 Hội đồng Nhân quyền Liên Hiệp quốc kiểm điểm nhân quyền Việt Nam. (RFA chú thích: Đó là cơ chế Kiểm điểm Định kỳ Phổ quát (tiếng Anh: Universal Periodic Review) của Hội đồng Nhân quyền Liên Hiệp Quốc. Việt Nam kiểm điểm chính thức vào tháng 1 năm 2019, các hoạt động chuẩn bị được tiến hành từ 2018.) Tôi đã tham gia trình bày về vấn đề người Mông Tin Lành không hộ khẩu, không chứng minh thư ở Việt Nam trước mặt đại diện Bộ Ngoại giao Việt Nam. 
Chính phủ Việt Nam lúc đó mới nắm được vấn đề. Sau đó thì lần lượt nhiều bản làng người Mông Tin Lành ở Tây Nguyên được cấp giấy tờ hợp pháp. Chính quyền địa phương đã công nhận họ là người của địa phương. Năm ngoái, những người cuối cùng ở Tiểu khu 179 đã được cấp giấy chứng minh thư rồi. Tôi tin là trong vòng hai ba năm nữa, chính quyền sẽ cấp giấy tờ hợp pháp cho những bản làng còn lại. Họ không thể làm nhanh nhưng rồi sẽ xong thôi. 
Đài RFA xin trân trọng cảm ơn Mục sư Vàng Chí Mình dành cho độc giả của chúng tôi cuộc phỏng vấn này. Ở phần tiếp theo (phần cuối), Mục sư Vàng Chí Mình muốn gửi đến Nhà nước Việt Nam những thông điệp của mình. 
Theo RFA