Các quân nhân Ukraina tuần tra tại khu vực tiền tuyến ở Donetsk, nơi họ phải chiến đấu với quân ly khai thân Nga. Ảnh chụp ngày 27/12/2021. AP - Andriy Andriyenko

Đang gặp khó khăn trên chiến trường, điện Kremlin cố gắng « câu giờ ». Matxcơva nghĩ rằng mùa đông sẽ làm tê liệt các cuộc tấn công của Ukraina, và dư luận châu Âu sẽ bỏ rơi Kiev. Liệu tính toán này có đúng ?
Oanh kích ồ ạt vào Ukraina : Nga thay đổi chiến lược
Le Figaro nhận thấy việc bổ nhiệm tướng Sourovikine chỉ huy « chiến dịch quân sự đặc biệt » ở Ukraina đi kèm với một sự thay đổi chiến lược. Từ một tuần qua, Nga oanh kích dữ dội vào thường dân và cơ sở hạ tầng quan trọng của Ukraina.
Phương Tây tỏ ra nghi hoặc trước khả năng Matxcơva oanh tạc lâu dài vì số lượng hỏa tiễn có hạn, số bắn đi nhiều hơn số sản xuất được. Nhưng từ nay cho đến mùa đông, quân Nga vẫn có thể gây ra thiệt hại lớn. Theo tổng thống Volodymyr Zelensky, kể từ ngày 10/10 đã có 30 % nhà máy điện bị phá hủy, gây mất điện tại nhiều nơi trên toàn quốc. Một viên chức cảnh báo sẽ còn những vụ cúp điện, nước, hệ thống sưởi trong khi ban đêm nhiệt độ xuống dưới 10°C. Chỉ riêng hôm qua đã có hơn 100 vụ tấn công bằng hỏa tiễn và drone tự sát Iran, NATO hứa sẽ gởi các hệ thống chống drone trong những ngày tới.
Kiev, Kharkiv, Dnipro, Kryvyï Rih hay Jytomyr đều bị nhắm đến, không khí khủng hoảng bao trùm, hai cán bộ quản lý nhà máy điện nguyên tử Zaporijia bị quân Nga bắt giữ. Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken tố cáo Nga đánh vào các cơ sở cần thiết trong đời sống thường nhật của cư dân, không phải là mục tiêu quân sự, khẳng định « Đây là dấu hiệu tuyệt vọng của Nga » và có thể là tội ác chiến tranh.
Cuộc tấn công không che giấu được những chia rẽ trong nội bộ Matxcơva. Chủ công ty lính đánh thuê Wagner, Evgueni Prigogine, công khai chỉ trích các định chế quân sự truyền thống là không hiệu quả. Phát ngôn viên điện Kremlin tuyên bố các vùng đất bị sáp nhập nay là lãnh thổ của Nga và sẽ được bảo vệ cùng một mức độ như các vùng khác, hàm ý bằng vũ khí nguyên tử.
Putin khiến thế giới bước vào kỷ nguyên hạt nhân thứ ba
Theo nhận xét của ông Louis Gautier ở Viện Thẩm Kế trong một hội nghị chuyên đề, « Với đe dọa của Putin, thế giới bước vào kỷ nguyên hạt nhân thứ ba ». Kỷ nguyên thứ nhất là sự đối đầu giữa Hoa Kỳ và Liên Xô, thứ hai là cuộc khủng hoảng tên lửa Cuba. Và nay việc Vladimir Putin mưu toan dùng vũ khí hạt nhân để thay đổi nguyên trạng lãnh thổ trong một cuộc chiến tranh quy ước, liệu có thể dọn đường cho Trung Quốc vốn luôn lăm le muốn chiếm Đài Loan ?
Rõ ràng vũ khí nguyên tử là bảo đảm tốt nhất để tránh một cuộc tấn công quân sự. Trước Ukraina, Irak của Saddam Hussein và Libya của Kadhafi đã phải trả giá khi từ bỏ chương trình hạt nhân. Cuộc xâm lăng Ukraina khiến Teheran một lần nữa hoãn việc quay lại với JCPOA, hiệp ước nguyên tử năm 2015 ; tạo điều kiện cho Bắc Triều Tiên tha hồ phóng đi các hỏa tiễn đạn đạo và thử vũ khí nguyên tử chiến thuật mà ít ai để ý. Iran không phải là nước duy nhất muốn vượt qua lằn ranh, mà ở Nhật Bản, Hàn Quốc cũng có những tiếng nói đòi hỏi phát triển vũ khí hạt nhân.
Nếu Nga không phải là một cường quốc nguyên tử, phương Tây đã can thiệp để bảo vệ Ukraina. Lời đe dọa của Putin đã có ít nhiều hiệu quả, các nước dân chủ phải cố kềm chế. Nhà phân tích Mélanie Rosselet tỏ ý tiếc là đã không lắng nghe các nước Đông Âu vốn hiểu rõ chế độ Matxcơva. Trước thành công của đợt phản công từ phía Kiev, nỗi lo càng tăng lên. Theo bà Rosselet, « chỉ có một thất bại chiến lược của Nga mới khiến săng-ta nguyên tử của Kremlin vô tác dụng ». Dưới bóng đen nguyên tử, con đường dẫn đến chiến thắng của Ukraina đồng thời răn đe Vladimir Putin không dùng đến vũ khí hạt nhân có vẻ đầy mìn bẫy. Những ai đang dấn bước trên con đường này cần phải chứng tỏ máu lạnh như thời kỳ khủng hoảng hỏa tiễn ở Cuba.
NATO thử nghiệm năng lực răn đe nguyên tử
Trong bối cảnh đó, NATO từ hôm thứ Hai bắt đầu cuộc tập trận « Steadfast Noon », kéo dài đến cuối tháng. Việc Matxcơva thường xuyên đe dọa, tuy chỉ bằng ngôn từ, nhưng cũng đủ để gợi lên nguy cơ biến cuộc chiến tranh ở Ukraina thành một cuộc khủng hoảng nguyên tử. Và NATO tập dợt để đối phó với mối nguy này, tuy đây là cuộc tập trận thường lệ. « Vũ khí nguyên tử còn hiện diện thì NATO vẫn là một liên minh hạt nhân » - hồi tháng Sáu NATO đã nhắc lại nguyên tắc chiến lược này, trên tinh thần răn đe « chắc chắn, an toàn, hiệu quả ».
Tuy vậy không phải toàn bộ năng lực hạt nhân đều được huy động trong « Steadfast Noon ». Trung tâm của cuộc tập trận diễn ra cách biên giới Nga đến 1.000 km, Không quân diễn tập trên bầu trời nước Bỉ, Anh và biển Bắc. Le Figaro và Le Monde cho biết có 14 nước đồng minh tham gia với khoảng 60 chiến đấu cơ đủ loại : tiêm kích thế hệ thứ tư và thứ năm, phi cơ tiếp liệu, thám sát, oanh tạc cơ B-52 Mỹ. Về phía Nga có thể tổ chức một cuộc tập trận tương tự mang tên « Grom » (Sấm sét), huy động các tàu ngầm, các cơ sở hỏa tiễn liên lục địa, thường diễn ra hàng năm vào tháng Mười.
« Tướng quân Mùa Đông » đứng về phía Kremlin ?
Trong bài « Putin trông cậy vào "Tướng quân Mùa Đông », Les Echos nhận định đang gặp khó khăn trên chiến trường, điện Kremlin cố gắng câu giờ. Matxcơva nghĩ rằng mùa đông sẽ làm tê liệt các cuộc tấn công của Ukraina, và dư luận châu Âu sẽ bỏ rơi Kiev. Liệu tính toán này có đúng ?
« Tướng quân Mùa Đông » vốn là từ ngữ để chỉ thời tiết giá băng đã khiến đội quân của Napoléon phải thất bại tại Nga năm 1812. Một số nhà phân tích và những người ủng hộ Nga cho rằng vị tướng này sẽ cứu được Vladimir Putin khi đóng băng các chiến tuyến. Tuyết và thời tiết giá buốt có thể đến - 30 °C trong tháng 12 ngăn cản mọi cuộc tiến công.
Sự năng động của người Ukraina sẽ cạn kiệt trong khi Vladimir Putin có những tháng quý giá trước mùa xuân để tái tổ chức và bổ sung cho quân đội. Từ nay đến tháng Giêng, sẽ có thêm 300.000 lính nghĩa vụ được huấn luyện và trang bị. Ông ta có thể đàm phán trên thế mạnh, còn người dân phương Tây, run rẩy trong những căn nhà không có khí đốt Nga, sẽ làm áp lực lên các nhà lãnh đạo để bỏ rơi Ukraina. Tóm lại, thời gian đứng về phía Nga nên Kremlin cố « câu giờ » : quân Nga đào hào đắp lũy ở Kherson và mở chiến dịch oanh tạc mang tính hủy diệt.
Những trận chiến mùa đông trong lịch sử
Có điều mọi chuyện không đơn thuần như thế.
Trước hết về quân sự. Đã đành bùn lầy do mưa thu, « raspoutitsa », sẽ khiến xe bọc thép khó di chuyển trong tháng 11, nhưng sau đó mặt đất đóng băng thì vẫn chạy được. Thời tiết gây trở ngại cho máy bay, các vũ khí nhẹ có thể bị tuyết bám, nhưng người Nga cũng như Ukraina đều quen với cái lạnh. Hơn nữa, cựu đại tá nay là nhà sử học Michel Goya nhấn mạnh, vẫn có thể tấn công trong mùa đông.
Cuộc xâm lăng của Nga bắt đầu vào cuối tháng Hai, Đức và Liên Xô từng đụng độ nhiều trận trong các mùa đông 1941-1945 trong đó có trận Stalingrad. Liên Xô năm 1939 tiến hành « trận chiến mùa đông » với Phần Lan, những tay súng bắn tỉa vẫn rất cơ động. Trận hồ Trường Tân (Chosin) ở Triều Tiên năm 1950 còn diễn ra dưới cái lạnh kỷ lục - 36 °C. Xe tăng khó di chuyển cũng không ảnh hưởng nhiều cho Ukraina vì không cần tiến công sâu : tiền tuyến chỉ cách biên giới Nga khoảng 100 cây số đường chim bay ở Donbass, và 130 cây số ở Crimée, nơi có thời tiết Địa Trung Hải.
Chiến đấu ở - 30 °C thật vất vả, nhưng chỉ với những người lính kém trang bị, và rất nhiều bộ quân phục mùa đông của quân đội Nga chưa bao giờ được giao, hay đã bị đánh cắp. Matxcơva cũng khó thể đào tạo, cung cấp vũ khí, quân nhu cho 300.000 tân binh trong hai tháng tới, đội ngũ hạ sĩ quan thì đã thiệt hại khá nhiều.
Quân Nga phải rút hay đầu hàng ở Kherson : Nỗi lo cho Putin
Về dư luận châu Âu, 27 nước EU đã lấp đầy 90 % dự trữ khí đốt. Một số còn ước tính ngay cả nếu Gazprom cắt luôn ống dẫn khí cuối cùng là Turkstream, vẫn không ảnh hưởng mấy. Đặc biệt nhân tố chính trị quan trọng nhất kiêm nhà cung cấp vũ khí chính cho Ukraina lại là Washington, vốn không cần một giọt dầu nào của Nga nhờ có khí đá phiến. Khó có việc Kiev bị Hoa Kỳ bỏ rơi vì đến 73 % người Mỹ cho biết quyết tâm ủng hộ Ukraina.
Cuối cùng, quân đội Nga vẫn chưa thể lấy lại được sức mạnh trong mùa đông này vì trừng phạt của phương Tây làm kỹ nghệ vũ khí khó hoạt động. Cấm vận là thứ thuốc độc ngấm từ từ vào chuỗi cung ứng, Matxcơva khó thể thay thế lượng xe tăng đã bị phá hủy đến phân nửa, và hỏa tiễn thì hai phần ba số bộ phận không được sản xuất tại Nga. Kremlin hiện có chưa đến 1.000 hỏa tiễn hành trình, phải dùng loại Tockha có cách đây nửa thế kỷ để tiết kiệm số Islander hiện đại (theo Kiev, Nga chỉ còn 210 quả) và Kalibr (còn 120 quả, có giá 6 triệu đô/quả).
Tóm lại, thời gian không mang lại lợi thế cho Putin như đã hy vọng. Ông ta có nhận ra điều này ? Có thể vì vậy mà Nga đột ngột đẩy nhanh nhịp độ oanh kích và triển khai quân ở Belarus trong những ngày gần đây. Mùa đông năm nay, đúng hơn là dành cho việc rút lui hay đầu hàng của quân Nga ở Kherson hay một phần Donbass, mà Vladimir Putin phải đối mặt. Người mà hồi năm 2008 đã từng nói với tổng thống George W. Bush : « Hình như ông không thấy rằng Ukraina gần như không phải là một quốc gia ! ».
Theo RFI