Kể từ khi Trung Quốc xây con đập đầu tiên vào năm 1995, cho đến nay đã có tới 11 con đập ở thượng nguồn sông Mê Kông đang hoạt động trong lãnh thổ Trung Quốc. Kết quả tình trạng hạn hán xảy ra, nhiều nước trong khu vực đã cáo buộc Trung quốc ngăn dòng nước, nhưng phía Trung Quốc phủ nhận... Phải chờ cho đến  khi tổ chức Stimson thiết lập hệ thống Mê Kông Dam Monitor/MDM giám sát giòng chảy, và căn cứ vào dữ liệu kết qủa cho thấy các con đập tại thượng nguồn đã làm trầm trọng thêm tình trạng hạn hán,  nhưng  bị phía TQ hoài nghi về độ chính xác của hệ thống đo đạc do Mỹ cung cấp...

✱ Khoa học cho thấy các con đập của Trung Quốc đang tàn phá sông Mekong

Theo Foreign Policy ngày 22.4.2020 - Dữ liệu mới cho thấy tác động tàn phá đối với nguồn cung cấp nước ảnh hưởng đến việc nuôi sống hàng triệu người ở hạ nguồn. Trước khi giòng nước rời khỏi Trung Quốc, mười một con đập lớn chắn ngang dòng sông Mekong chảy vào Myanmar, Lào, Thái Lan, Campuchia và tiếp tục vào Việt Nam. Tuy nhiên, Trung Quốc có thể sử dụng 11 con đập ở thượng nguồn, đồ sộ như hiện nay, để hạn chế dòng chảy xuống cho các nước ở hạ nguồn. Sinh kế của quá nhiều người, bao gồm 20% sản lượng đánh bắt cá nước ngọt của thế giới, phụ thuộc vào sự lên xuống của dòng chảy sông Mê kông. Đúng vậy, các con đập có thể tích trữ nước trong một thời gian, nhưng cuối cùng dòng nước đó phải chảy xuống hạ lưu thông qua các tuabin quay của máy phát điện hoặc các cửa xả lũ. Giữ lại nguồn nước đó để làm đòn bẩy dường như là một sai lầm ngoại giao.

Kể từ khi Trung Quốc bắt đầu xây dựng những con đập này vào đầu những năm 1990, các nước ở hạ nguồn đã lo ngại Trung Quốc có thể sử dụng dòng thác khổng lồ của họ tích trữ nhiều nước như ở Vịnh Chesapeake - để bắt các nước ở hạ nguồn làm con tin. Cách các quốc gia hạ lưu như Lào, Việt Nam, Thái Lan và Campuchia xây đập và hút cát, bắt cá từ con sông cũng có thể gây hại cho hệ thống

Trung Quốc coi dữ liệu quản lý nước là bí mật nhà nước và, nếu không có bằng chứng mới, luôn khó đưa ra kết luận có thể bào chữa được về mức quản lý nước của Trung Quốc ở sông Mê Kông . Cho đến tháng này, khi dữ liệu mới kiểm soát lưu lượng dòng chảy được công khai. Nó chiếu sáng rất rõ nét về lượng nước mà các con đập ở thượng nguồn của Trung Quốc đã ngăn chặn lại - cho dù khi các quốc gia ở hạ nguồn phải hứng chịu hạn hán chưa từng có.

Hằng năm, nước sông Mê kông lên xuống theo chu kỳ theo mùa mưa, khi dòng nước lớn do mưa gió mùa và tuyết tan ở Himalaya chảy xuống hạ lưu. Tuy nhiên, dọc theo biên giới Thái-Lào trong khoảng thời gian từ tháng 6 đến tháng 11 năm ngoái (2019), dòng chính của sông Mê kông cạn kiệt, lòng sông và các bãi cạn lộ ra, và thấy các vũng cá chết . Tháng 7 năm đó, khi mực nước trên dòng chính giảm đến mức máy bơm thủy lợi không thể tiếp cận, chính phủ Thái Lan đã huy động quân đội của họ để tiến hành các nỗ lực cứu trợ. Vào mùa thu, hồ Tonle Sap thường tràn ngập nước từ dòng chính trong 5 tháng, cung cấp cho người Campuchia tới 70% lượng protein của họ. Năm ngoái, việc mở rộng hồ, thường được gọi là nhịp tim của sông Mê kông, chỉ kéo dài 5 tuần và các báo cáo cho thấy nó chỉ tạo ra một phần nhỏ trong số 500.000 tấn lương thực thu được ở mức bình thường.

Ở Đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam, hàng triệu người hiện không được tiếp cận với nước ngọt. Nhưng một nghiên cứu mới từ nhà tư vấn khí hậu Eyes on Earth có trụ sở tại Hoa Kỳ cung cấp cho chúng ta một lý do khác: Trong sáu tháng vào năm 2019, các con đập của Trung Quốc đã chặn một lượng nước chưa từng có chảy vào hạ lưu sông Mê kông.

Theo dõi dữ liệu mới của Eyes on Earth còn cho thấy rằng trong khi hạn hán khắc nghiệt kéo dài ở hạ lưu, thì phía Trung Quốc, nơi có nhiều đập lớn của nước này, lại ẩm ướt hơn bình thường. Dữ liệu của Eyes on Earth cho thấy vùng thượng lưu của lưu vực sông Mê Kông nhận được lượng nước trên mức bình thường - còn lại gần như tất cả đều bị thiếu hụt. Nhóm của tôi đã chứng thực bằng chứng đó bằng dữ liệu viễn thám từ Google Earth Engine. Nếu không có các con đập của Trung Quốc làm thay đổi dòng chảy giữa thượng nguồn và hạ lưu, thì sẽ có đủ nước được giữ ở mức bằng hoặc trên mức bình thường cho hầu hết khu vực biên giới Thái-Lào.

Ngoài phát hiện chính là trong đợt gió mùa 2019, các con đập của Trung Quốc đã hoàn toàn ngăn cản dòng chảy sông Mê kông dọc theo biên giới Thái-Lào, nghiên cứu cũng tiết lộ rằng Trung Quốc ngày càng hạn chế lượng nước nhiều hơn - đặc biệt là trong các đợt có gió mùa. Ngoài ra, bằng chứng của nghiên cứu giải thích những trận lũ tàn khốc xảy ra không biết từ đâu dọc theo biên giới Thái-Lào trong mùa khô, đôi khi khiến mực nước sông dâng cao vài mét trong đêm và gây thiệt hại hàng triệu đô la cho các cộng đồng dân cư địa phương sống ven sông.

Đây là những phát hiện quan trọng, không chỉ về kết quả mà còn về phương pháp luận. Lần đầu tiên, các nhà nghiên cứu và quan sát sông Mê kông bên ngoài Trung Quốc có thể giám sát các hoạt động và tác động do các con đập của Trung Quốc gây ra. Các phương pháp của Eyes on Earth có thể dễ dàng sao chép, tương đối rẻ và dễ theo dõi. Hình ảnh vệ tinh hàng ngày từ các công ty tư nhân cũng hiển thị rõ ràng những gì đang xảy ra trong các hồ chứa ở thượng nguồn Mê kông.

Tuy nhiên, các hoạt động ở thượng nguồn của Trung Quốc đang gây khó hiểu, đặc biệt là quyết định năm 2019 đã hạn chế nhiều nước hơn bao giờ hết. Đây có phải là kết quả của một chính sách phối hợp nhằm đưa các nước Mê kông nối gót nhau? Bắc Kinh có thể đơn giản thích sử dụng nước trước khi đưa xuống hạ lưu, nhưng việc gây ra mực nước sông thấp kỷ lục và gây ra một cuộc khủng hoảng an ninh lương thực tiềm ẩn dường như không phải là một phương pháp hợp lý để cải thiện ngoại giao của Trung Quốc ở sân sau của họ. Ngoài ra, có lẽ các mạng lưới cạnh tranh hoặc tham nhũng giữa các nhà điều hành các đập nước và chính phủ đang ngăn cản các kết quả chính xác về hồ chứa được gửi đến các cuộc họp bàn ở Bắc Kinh, nơi được gọi là các biện pháp ngoại giao Mê kông.

Mặc dù Bắc Kinh ưa thích giữ kín các cuộc thảo luận về sông xuyên biên giới , nhưng chúng tôi biết rằng các quy trình dựa trên bằng chứng từ các nguồn bên ngoài có thể có tác động mạnh mẽ đến nền chính trị khép kín của Trung Quốc. Năm 2008, khi bầu trời Bắc Kinh ngày càng ô nhiễm do khí thải công nghiệp và khí thải ô tô, Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Bắc Kinh bắt đầu công bố kết quả đo chất lượng không khí để cho thấy không khí ở Bắc Kinh nguy hiểm như thế nào khi hít thở. Trong khi chính phủ Trung Quốc phủ nhận tính hợp lệ của dữ liệu, số đại sứ quán ngày càng được người dân Bắc Kinh tin cậy. Cuối cùng, các nhà chức trách Trung Quốc đã lắp đặt các hệ thống giám sát chất lượng không khí trên khắp đất nước và bắt tay vào một chiến dịch giáo dục và chính sách hiệu quả để hạn chế ô nhiễm không khí. Nhiều quốc gia đang phát triển có mức độ ô nhiễm không khí cao cũng noi gương Trung Quốc.

 Dữ liệu của Eyes on Earth , được thu thập từ các phương pháp được đánh giá ngang hàng và đã được các nhà thủy văn có kinh nghiệm mô tả là “không thể chê trách” được, cũng hoàn hảo như nhau. Và như ban đầu với dữ liệu chất lượng không khí, Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã dứt khoát bác bỏ nghiên cứu Eyes on Earth là một âm mưu do chính phủ Hoa Kỳ điều hành -- một tuyên bố được đưa ra ngay cả trước khi nghiên cứu do chính phủ Hoa Kỳ tài trợ được công bố trên Mekongwater. org, quan chức trang web của Sáng kiến Dữ liệu Nước Mekong (Mekong Water Data Initiative) do Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ lãnh đạo. Nhưng nếu các bằng chứng tiếp tục cho thấy mức độ mà Trung Quốc đang hạn chế nguồn nước từ dòng sông Mekong, có lẽ Bắc Kinh sẽ buộc phải đối diện.

Họ có thể quyết định chia sẻ dữ liệu với các nước hạ nguồn từ nhiều trạm quan trắc và hồ chứa ở thượng nguồn, điều mà Trung Quốc đã không muốn làm kể từ khi con đập đầu tiên được xây dựng cách đây ba thập kỷ. Với môi trường sinh thái mong manh ở hạ lưu sông Mekong, hạn hán ngày càng gia tăng và hàng chục triệu người sống dựa vào dòng sông để tồn tại, thì việc hợp tác với các nước láng giềng là lợi ích tốt nhất của Trung Quốc. [1]

✱ Sau một năm giám sát Đập trên Mêkông: Chúng ta học được gì?

 Dữ liệu Mekong Dam Monitor (MDM, theo Stimson 4.3.2022 ) tiết lộ tác động của các đập ở thượng nguồn và chỉ ra các cách thức hợp tác xuyên biên giới có thể cải thiện kết quả ở hạ nguồn trong thời gian hạn hán và khủng hoảng.

Sau thời gian dài theo dõi sát với thực tế của Mekong Dam Monitor (MDM) liên quan đến hoạt động của các đập nước và dòng chảy của sông, đã cung cấp cái nhìn sâu sắc về những thay đổi bởi các con đập đã gây tác hại cho dòng chảy tự nhiên của sông Mê kông. Bài báo này tóm tắt ba phát hiện mới từ năm đầu tiên về hoạt động của MDM bằng cách sử dụng dữ liệu do MDM cũng như cơ sở dữ liệu của Ủy hội sông Mekong (Mekong River Commission’ / MRC) cung cấp. Căn cứ và dữ liệu cho thấy các con đập tại thượng nguồn đã làm trầm trọng thêm tình trạng hạn hán và trong mùa mưa ở một số nơi đã làm thay đổi đáng kể mô hình dòng chảy tự nhiên của con sông năng động nhất Đông Nam Á. MDM cũng đã chứng minh là một công cụ cảnh báo sớm hữu ích cho cộng đồng để giảm thiểu tác động tức thời của các hoạt động các đập hàng ngày ở thượng nguồn.

• Hoạt động của đập làm trầm trọng thêm hạn hán

Trong giai đoạn 2019-2021 thiếu lượng nước mưa nghiêm trọng là nguyên nhân chính dẫn đến hạn hán và dòng chảy thấp, nhưng các hạn chế từ các đập trong thời kỳ này đã tác động đáng kể đến dòng chảy mùa mưa và làm trầm trọng thêm tình trạng hạn hán trên toàn lưu vực. Qua nhiều nghiên cứu và dữ liệu bổ sung trong nhiều năm đã giúp xác định dòng chảy thấp từ năm 2019 đến năm 2021 thể hiện sự “bình thường mới” hay sự biến đổi tự nhiên trong các kiểu thời tiết. Trong mọi trường hợp, một thỏa thuận chia sẻ nước quốc tế, sẽ đảm bảo mức dòng chảy tối thiểu từ các đập thượng nguồn trong thời kỳ hạn hán nhằm giảm thiểu các cuộc khủng hoảng trong tương lai.

• Tác động sâu sắc ở thượng nguồn

Một số vùng của lưu vực sông Mê kông, việc tích nước và xả nước không phải là hiện tượng tự nhiên làm thay đổi hoàn toàn dòng chảy của con sông. Tại các địa phương khác, tình hình còn phức tạp hơn. Điều này quan trọng bởi vì các quá trình sinh thái ở trên Viêng Chăn, Lào, và các tập quán xã hội dựa vào các quá trình này, có thể đã bị thay đổi một cách đáng kể. Cần nghiên cứu thêm để xác định tác động cụ thể của các con đập đối với quá trình đảo ngược và lũ lụt ở Tonle Sap. Các quỹ hỗ trợ cho sự toàn vẹn của hệ sinh thái và các phương pháp giảm thiểu khác có thể mang lại cơ hội cho các cộng đồng bị ảnh hưởng bởi việc mất dòng lũ tự nhiên của sông Mê kông.

• Giám sát Đập Mê kông là một công cụ cảnh báo sớm hữu ích

Các nhà nghiên cứu MDM thông báo cho các cộng sống dọc theo con sông về những thay đổi đột ngột của mực nước sông và cung cấp cho họ cảnh báo sớm để giảm thiểu tác động từ những biến động này. Vào năm 2021, chúng tôi đã theo dõi và đưa ra 22 thông báo về các trường hợp khi các đập ở thượng nguồn ở Trung Quốc đột ngột làm thay đổi mực nước sông dọc biên giới Thái-Lào từ 0,5 mét trở lên. Những thay đổi bất ngờ này gây thiệt hại cho các cộng đồng dân cư ở hạ nguồn, các vùng đất ngập nước và môi trường sống của các loài có nguy cơ tuyệt chủng. Những thay đổi này có thể được giảm thiểu phần lớn bằng cách thay đổi mô hình hoạt động của đập Jinghong (đập Cảnh Hồng, Vân Nam, TQ). [2]

✱ Các chuyên gia Trung Quốc hoài nghi về hệ thống kiểm soát MDM về sông Mê kông do Mỹ tài trợ

Theo Hoàn Cầu Thời Báo ngày 02/03/2022 - Các chuyên gia thủy văn Trung Quốc đã phát hiện ra rằng các chỉ số đo mực nước hồ chứa do chương trình thuộc Hội đồng Nhà nước Hoa Kỳ tài trợ "Giám sát Đập Mekong "( US State Council-funded program "Mekong Dam Monitor/MDM)" có nhiều sai sót nghiêm trọng và khác biệt đáng kể so với thước đo thực tế, có thể dễ dàng bị thổi phồng về các đập của Trung Quốc đã "kiểm soát nguồn nước" và "làm tổn thương các nước hạ nguồn."

Một dự án do Mỹ tài trợ đã đi quá đà nhằm vu khống Trung Quốc bằng cách hàng tuần công bố chỉ số mực nước hồ chứa và việc vận hành tại tất cả các đập lớn của Trung Quốc trên sông Mê kông . Với danh nghĩa "tăng cường hiểu biết lẫn nhau", Mỹ, một quốc gia ngoài khu vực, thực sự đang cố gắng tìm kiếm sự ủng hộ trên lý thuyết đối với các nước hạ nguồn bằng cách dàn dựng về "mối đe dọa từ các con đập của Trung Quốc" . Nhưng, bằng chứng được tìm thấy thiết bị đo lường này còn nhiều lỗ hổng. Nhóm nghiên cứu thủy văn Trung Quốc từ Đại học Thanh Hoa đã phát hiện ra rằng dữ liệu của MDM không phản ánh xu hướng tổng thể của nguồn nước sẵn có, lỗi mà các nhà quan sát cho rằng một phần là do các công cụ lạc hậu và các tính toán chính trị cửa hậu.



MDM được điều hành bởi tổ chức Đông Nam Á của Trung tâm Stimson do Hoa Kỳ hậu thuẫn, vốn là kẻ tấn công dai dẳng do Hoa Kỳ cung cấp nhắm vào các đập của Trung Quốc trong những năm gần đây. Bắt đầu vào ngày 15 tháng 12 năm 2020, MDM theo dõi thông tin khí hậu và thủy văn, hình ảnh vệ tinh và phân tích của tất cả 13 đập đã hoàn thành, bao gồm 11 đập của Trung Quốc và các hồ chứa trên dòng chính sông Mê Kông cùng với 15 đập phụ lưu.

• Các báo cáo có lỗi

Lấy số liệu đo mực nước hồ chứa Xiaowan của Trung Quốc làm ví dụ, các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng dữ liệu thu được từ các phép đo qua vệ tinh của MDM đảo ngược xu hướng tăng và giảm mực nước thực tế ít nhất trong ba giai đoạn quan trắc vào năm 2020, với sai số từ 3 đến 10 mét. Trong một ví dụ khác, bài viết của MDM về Hồ chứa đập Cảnh Hồng (Jinghong Reservoir) đưa ra những mâu thuẫn nghiêm trọng vì nó gần như hoàn toàn không phù hợp với điều kiện thực tế tại bất kỳ thời điểm nào trong giai đoạn điều tra từ tháng 1 năm 2019 đến tháng 7 năm 2021, dẫn đến kết luận đầy sai sót. Các chuyên gia kết luận rằng hình ảnh vệ tinh và mô hình độ cao kỹ thuật số mà MDM sử dụng không phù hợp với các hồ chứa hình dạng hẹp như đập Cảnh Hồng. Còn đối với một hồ chứa lớn khác của Trung Quốc, Nuozhadu, trên sông Lan Thương , dữ liệu của MDM có thể phản ánh xu hướng tổng thể từ năm 2016 đến năm 2021, nhưng tạo ra độ lệch lớn ở một số phần nhất định.

Các nhà khoa học Trung Quốc đã đưa ra kết luận này bằng cách so sánh dữ liệu của MDM với kết quả đo mực nước thực tế do các nhà vận hành đập cung cấp. Nhóm khoa học Trung Quốc đã dựa trên các vệ tinh đo độ cao bằng laser để đưa ra kết luận tương tự trong các phân tích kép của họ. Nhóm nghiên cứu từ Đại học Thanh Hoa cho biết: "Vệ tinh đo độ cao bằng laser mà chúng tôi sử dụng là một trong những vệ tinh đo độ cao chính xác nhất để đo mực nước trên toàn thế giới, họ nói với Global Times. 

• Động cơ đáng ngờ

Đây không phải là lần đầu tiên những sai lệch, thậm chí là mâu thuẫn trong kết quả MDM được phơi bày. Trong năm 2019-2020, MDM đã đưa ra cảnh báo cao về "mối đe dọa từ đập Trung Quốc", bằng cách tuyên bố rằng hạn hán ở khu vực hạ lưu sông Mekong là do các đập ở thượng nguồn do Trung Quốc giữ nước. Tuy nhiên, kết quả của chính nó lại mâu thuẫn một cách đáng xấu hổ. MDM đổ lỗi cho các hồ chứa của Trung Quốc đã tích trữ một lượng lớn nước trong mùa mưa (từ tháng 6 đến tháng 12 năm 2019), dẫn đến hạn hán ở hạ lưu.

Các chuyên gia đã chỉ ra rằng tầm nhìn của MDM rõ ràng là nhắm vào Trung Quốc, vì họ thỉnh thoảng tổ chức các diễn đàn trực tuyến để thảo luận và kích động các cáo buộc về tác động bất lợi ở hạ lưu gây ra bởi các đập ở thượng nguồn, làm ngơ trước tác động giảm nhẹ của chúng.

Hai nhân vật chủ chốt của Trung tâm Stimson có trụ sở tại Washington của chương trình MDM, Alan Basist, người có kinh nghiệm làm việc trong chính phủ Hoa Kỳ, và Brian Eyler, đều là những người chỉ trích dai dẳng về các vấn đề sông Mekong đã liên tục chỉ trích Trung Quốc trong các cuộc phỏng vấn trên truyền thông. Họ bôi nhọ Trung Quốc vì đã "dàn dựng và vận hành các con đập trên dòng chính một cách tinh vi" cùng với những cáo buộc vô căn cứ khác. MDM được hỗ trợ bởi Đối tác Mekong-Hoa Kỳ (Mekong-US Partnership), theo các chuyên gia chỉ ra - Ông Ge Hongliang, Phó giám đốc phụ trách về Trường Cao đẳng Nghiên cứu ASEAN tại Đại học Quốc gia Quảng Tây.

Chính phủ Trung Quốc đã công khai kêu gọi các nước ngoài khu vực ngừng can thiệp và khuấy động các vấn đề liên quan đến mực nước ở khu vực sông Mê Kông. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Wang Wenbin cho biết trong một cuộc họp báo vào tháng 12 năm 2020. Ông Wang nói, Trung Quốc hoan nghênh những lời khuyên mang tính xây dựng về tài nguyên nước nhưng phản đối "hành động khiêu khích ác ý". Với khoản đầu tư ban đầu trị giá 150 triệu USD, Mỹ đã kích hoạt quan hệ đối tác Mekong-Mỹ vào tháng 9 năm 2020, như một phần không thể thiếu trong "tầm nhìn Ấn Độ - Thái Bình Dương" (Indo-Pacific vision), mà giới quan sát nhận thấy tốc độ gia tăng của họ trong việc chính trị hóa vấn đề tài nguyên nước trong khu vực, kiềm chế ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc ở Đông Nam Á.

Để đóng góp vào những nỗ lực hợp tác này, Trung Quốc đã thực hiện tốt lời hứa chia sẻ dữ liệu thủy văn quanh năm từ thượng nguồn sông Mekong kể từ ngày 1 tháng 11 năm 2020 (To contribute to these collaborative efforts, China has made good on its promise to share year-round hydrological data from the upper reaches of the Mekong River since November 1, 2020). Các quốc gia thượng nguồn và hạ nguồn có lợi ích khác nhau, thậm chí trái ngược nhau trong việc phát triển và sử dụng các nguồn nước xuyên biên giới là điều bình thường. Tuy nhiên, không có xung đột nghiêm trọng về nguồn nước ở sông Lan Thương-Mekong, trái ngược với quan điểm của một số báo chí phương Tây và các học giả, Zhai Kun, một chuyên gia về khu vực sông Mekong của Trường Nghiên cứu Quốc tế thuộc Đại học Bắc Kinh, nói với Global Times. trong một cuộc phỏng vấn trước đây. [3]

Trích đoạn bài viết của Global Times phía trên: "bài viết của MDM về Hồ chứa đập Cảnh Hồng (Jinghong Reservoir) đưa ra những mâu thuẫn nghiêm trọng vì nó gần như hoàn toàn không phù hợp với điều kiện thực tế tại bất kỳ thời điểm nào trong giai đoạn điều tra từ tháng 1 năm 2019 đến tháng 7 năm 2021, dẫn đến kết luận đầy sai sót."

Vào thời gian này, theo bài viết của BBC mô tả về dòng chẩy phù hợp với cáo buộc của MDM…


✱ Đập Cảnh Hồng giảm xả làm cạn dòng Mê Kông ở VN

Theo BBC ngày 6 tháng 1 2020 - Dù công tác thử thiết bị chỉ kéo dài ba ngày, từ 01-03 tháng 1, việc giảm xả nước từ con đập gây tranh cãi của Trung Quốc ở thượng nguồn sông Mekong đã tác động xấu đến nhiều tỉnh của Thái Lan. Còn nước sông ở hạ lưu là Việt Nam sẽ chịu tác động này vào dịp trước Tết Canh Tý, gây nguy cơ ngập mặn, theo báo Việt Nam.

Báo Chiangrai Time 03/01 cho hay, mức xả nước mà phía Trung Quốc thông báo là giảm xuống còn 800-1.000 mét khối/giờ. Sang ngày 04/01, mức này giảm tiếp xuống 500-800 mét khối/giờ và sau đó sẽ phục hồi như cũ. Tuy thế, mực nước sông Mekong phần chảy qua Thái Lan sẽ giảm xuống từ 02/01 và những ngày sau. Cơ quan Dự trữ tài nguyên nước của Thái Lan ra thông báo nói họ tính rằng mức nước ở Loei sẽ giảm tới ngày 13/01. Ở các tỉnh khác, mức nước thấp còn kéo dài đến 19/01.

• Sẽ xảy ra trước Tết

Hiện chưa rõ từng quốc gia ở hạ lưu Mekong sẽ chịu tác động nước xuống thấp ra sao. Trang Bangkok Post nói tám tỉnh của Thái Lan bị ảnh hưởng từ công tác thử thiết bị ở đập Cảnh Hồng. Trước mắt, điều thấy rõ là tàu hàng của Trung Quốc tạm ngưng hoạt động từ cảng sông Chiang San, theo báo Thái Lan. Một số xà lan, tàu thủy chở hàng từ Lào cũng "dừng trong nước bùn".

Chính quyền Trung Quốc đã thông báo cho Thái Lan, Lào, Việt Nam, Myanmar và Campuchia biết về lịch giảm xả nước ở đập Cảnh Hồng. Báo Việt Nam trong tuần đầu năm đăng tin về lo ngại ảnh hưởng của việc giảm xả nước từ đập thủy điện Cảnh Hồng.

Theo một trang chuyên ngành thì "lưu lượng nước bình quân tháng 1/2020 qua trạm Kratie (Campuchia) trên sông Mekong về Đồng bằng sông Cửu Long giảm xuống còn 3.024 m3/giây".  "Ảnh hưởng của việc giảm xả nước từ thủy điện Cảnh Hồng sẽ về đến biên giới Việt Nam tại Tân Châu và Châu Đốc (An Giang) bắt đầu từ ngày 22/1/2020 và ảnh hưởng tới các vùng ven biển kéo dài đến hết ngày 28/1/2020, ngay thời điểm của kỳ triều cường và chuẩn bị đón Tết Canh Tý 2020."

Điều này có thể khiến nạn ngập mặn ở vùng thuộc Việt Nam trở nên nghiêm trọng hơn. Mới hồi giữa tháng 12/2019, Trung Quốc tuyên bố tạm đóng 60 km sông Mekong, đoạn phía nam đập Cảnh Hồng, để tiến hành công tác phá đá bằng thuốc nổ, mở rộng sông. Hành khách đi tàu thuyền từ Thái Lan lên Trung Quốc được mời lên bờ đi tiếp bằng xe bus. [4]


Theo ý kiến của tổ chức Simton viết trên: "Trong mọi trường hợp, một thỏa thuận chia sẻ nước quốc tế, sẽ đảm bảo mức dòng chảy tối thiểu từ các đập thượng nguồn trong thời kỳ hạn hán nhằm giảm thiểu các cuộc khủng hoảng trong tương lai". Nhưng hai nước sát cạnh Việt Nam là Lào và Cambodia lại lệ thuộc vào Trung Quốc…

✱ Campuchia và Lào là đồng minh chính của Trung Quốc

"Kể từ giữa những năm 2010, Trung Quốc đã trở thành nhà đầu tư bên ngoài lớn nhất ở cả Campuchia và Lào, đồng thời là một đồng minh chính trị ngày càng quan trọng của hai nước này. Nhiều đập thủy điện gây tranh cãi của Lào đã được Bắc Kinh xây dựng và chi trả, và các tỉnh phía bắc của đất nước hiện đang phụ thuộc nhiều vào vốn của Trung Quốc. Bắc Kinh trở thành nhà đầu tư chính vào Campuchia từ năm 2014, giúp phát triển phần lớn cơ sở hạ tầng yếu kém của đất nước và mang lại sự đoàn kết cho chính phủ ngày càng độc tài ở Phnom Penh.

Nhà chức trách Việt Nam ngày càng lo ngại về những diễn biến trên các đoạn sông Mê Kông chung của Trung Quốc và Lào, đặc biệt là khi các đập quy mô lớn ở thượng nguồn gây ra những rủi ro tiềm tàng cho các ngành công nghiệp ven sông của Việt Nam. Hạn hán đang trở nên phổ biến hơn và người ta lo ngại rằng việc Lào và Trung Quốc xây dựng hàng trăm đập thủy điện có thể hủy hoại ngành đánh cá của Việt Nam, cũng như tàn phá ngành nông nghiệp của nước này.


Việt Nam và Thái Lan, một đồng minh lịch sử khác của Lào, cho đến nay vẫn không thuyết phục được chính phủ Viêng Chăn xem xét lại tác động của mình đối với sông Mekong. Các nhà phân tích cho rằng Hà Nội có thể sớm mất tất cả ảnh hưởng ở Viêng Chăn vì Bắc Kinh không chỉ trở thành đối tác đáng tin cậy nhất của Lào mà còn khi các công ty Trung Quốc chính thức phụ trách các tài sản chiến lược của đất nước này." - Theo Asia Times [5]

✱ Đại học Hòa Lan: Đồng bằng sông Cửu Long đang chìm dần

Ngoài ra, theo nghiên cứu của hai đại học nước Hòa Lan thì đồng bằng sông Cửu Long hiện đang phải đối diện với hiện tượng đang chìm dần ... " Vùng đồng bằng này cao hơn mực nước biển trung bình chưa đầy một mét. Nhưng do sự sụt lún đất ngày càng nhanh, chủ yếu do khai thác nước ngầm, thiếu trầm tích sông và mực nước biển dâng cao, các nhà nghiên cứu từ Đại học Wageningen và Đại học Utrecht dự đoán rằng vào năm 2050 phần lớn đồng bằng sẽ sụt giảm xuống dưới mực nước biển nếu không có kế hoạch thay đổi sớm." Theo tổ chức nghiên cứu khoa học, và công nghệ trực tuyến Phys.org của Anh: The Mekong Delta in Vietnam is sinking. Can sediment save it?

✱ Nạn khai thác cát bừa bãi

 Một vấn nạn khác, ngoài việc bị Trung Quốc ngăn chặn nguồn nước trên thượng nguồn, kế đến là khai thác nước ngầm quá mức;  Vấn nạn thứ ba, theo báo chí là khai thác cát quá mức không chỉ dẫn đến tình trạng mất cân bằng phù sa tại đáy con sông, còn dẫn đến tình trạng xâm nhập mặn ngày càng nghiêm trọng ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Việc khai thác cát bừa trong nhiều năm qua, khiến đồng bằng sông Cửu Long đã bị sạt lở tràn lan từ bờ biển đến bờ sông, đặc biệt là ở Campuchia và Việt Nam... Điều này có nghĩa là Đồng bằng sông Cửu Long, được hình thành bởi trầm tích trong 6.000 năm qua, đang bị  hủy hoại trầm trọng. Theo Viện Nghiên cứu DRAGON-Mekong, hơn 600 ha đất ven sông và ven biển bị mất mỗi năm do xói mòn, gây “thiệt hại không thể phục hồi” nếu việc khai thác cát trong khu vực không bị hạn chế.

Trở về vấn đề đo đạc của hệ thống MDM, tuy phía Trung quốc hoài nghi độ chính xác ... Nhưng nhờ hệ thống đo lường này đã buộc phía Trung quốc phải công khai "chia sẻ dữ liệu thủy văn" , điều này trái với thường lệ, vì kể từ khi Trung Quốc xây dựng nhà máy thủy điện đầu tiên trên thượng nguồn là đập Mạn Loan, hoàn thành ngày 5 tháng 6 năm 1995 có công suất 1.250 MW , Trung Quốc luôn chủ trương "coi dữ liệu quản lý nước là bí mật nhà nước". Việc công khai "chia sẻ" này do chính Hoàn Cầu Thời Báo loan tải ghi trên, Trung Quốc đã " chia sẻ dữ liệu thủy văn quanh năm từ thượng nguồn sông Mêkông kể từ ngày 1 tháng 11 năm 2020". Có nghĩa là trên 25 năm qua (từ 1995-2020) phía Trung quốc luôn dấu kín "dữ liệu thủy văn" và chỉ "chia sẻ" sau khi Stimson cung cấp chứng cứ cáo buộc Trung quốc ngăn chặn dòng nước nơi thượng nguồn sông Mê Kông.

Đào Văn
________________
Nguồn:

[1] Foreign Policy:  Science Shows Chinese Dams Are Devastating the Mekong
[2] Stimson Org:  Mekong Dam Monitor at One Year: What Have We Learned?
[3] Global Times:Chinese experts find apparent errors in biased data on Chinese dams on Mekong River by US-funded project
[4] BBC:Đập Cảnh Hồng giảm xả làm cạn dòng Mekong ở VN
[5] Asia Times: Vietnam bids to woo Cambodia, Laos from China