Biến đổi khí hậu và chiến tranh : Hai đại họa đe dọa thế giới. Đại họa nào đáng sợ hơn đại họa nào ? Ảnh trang bìa của tuần san Pháp Courrier International đầu năm 2023. © Copy d'ecran

Kinh tế gia Mỹ Nouriel Roubini, nổi tiếng là người duy nhất dự báo trước (ngay từ năm 2006) cuộc khủng hoảng tài chính 2008, bùng lên tại Mỹ, rồi từ đó lan ra toàn cầu. Tháng 10/2022, Nouriel Roubini cho ra cuốn ‘‘MegaThreats: Ten Dangerous Trends That Imperil Our Future, and How to Survive Them’’ (‘‘Các đại  hiểm họa : Mười xu thế nguy hiểm đe dọa chôn vùi tương lai của chúng ta, và làm thế nào để có thể sống sót’’). Trang mạng tuần báo Pháp Paris Match, đầu năm 2023, có bài ‘‘ "Dr. Doom": "Nous avançons lentement mais sûrement vers la catastrophe" ’’ (‘‘ "Tiến sĩ Ngày Tận Thế" cho biết: "Chúng ta đang tiến chậm, nhưng đang tiến chắc chắn đến đại thảm họa" ’’).
Phải chăng Roubini mang cặp kính hoàn toàn đen ?
‘‘Dr Doom’’ (hay ‘‘Tiến sĩ Ngày Tận Thế’’) là biệt danh nhiều người sử dụng để vinh danh Nouriel Roubini người đã dự báo đúng cuộc khủng hoảng 2008. Nhưng những người phản đối cũng dùng chính cách gọi này để chê bai, giễu cợt ông như một người luôn mang cặp kính đen, luôn chỉ nhìn thấy những mặt tồi tệ của hiện thực. Báo động kinh tế toàn cầu suy thoái kéo dài và trầm trọng là thông điệp mà L’Echo - nhật báo Pháp ngữ Bỉ, chuyên về kinh tế và tài chính, rút ra từ cách nhìn của Nouriel Roubini, qua bài ‘‘Les "bons" vœux du FMI et de Roubini’’ (Những lời chúc năm mới "tốt lành" của Quỹ Tiền tệ Quốc tế và của kinh tế gia Roubini).


Trong phần kết, L’Echo thừa nhận Roubini không phải đã ‘‘hoàn toàn sai lầm trong những nhận định’’ ông đưa ra, nhưng ông để lại ấn tượng rằng đại thảm họa là ‘‘không thể tránh khỏi’’. L’Echo phản bác: ‘‘điều tồi tệ nhất không phải luôn là điều chắc chắn xảy ra’’. Báo Bỉ nêu bật tấm gương của người Ukraina hiện nay, đang kháng chiến chống lại ‘‘con quái vật Nga’’, với niềm tin kiên định, hay Liên Âu với cuộc chiến bài bản về năng lượng đã kéo được giá khí đốt xuống mức thấp hơn so với một năm trước. Theo L’Echo, ‘‘năm 2023 có thể sẽ không tồi tệ hơn năm 2022’’.
Tính liên hoàn của các đại khủng hoảng
Trên thực tế, kinh tế gia Nouriel Roubini không phải chỉ là người dự báo về các thảm họa, mà ông còn đề xuất các giải pháp. Và các dự báo của ông không phải chỉ về các xu thế nguy hiểm đối với năm 2023, mà cho cả những năm tiếp theo, cho trung hạn cũng như dài hạn. Tuần báo Pháp Challenges, chuyên về kinh tế, tài chính, số ra cuối năm 2022, có bài phỏng vấn Nouriel Roubini, với tựa đề ‘‘Récession massive, invasion de Taiwan… L’économiste "catastrophe" Roubini livre ses prédictions 2023’’ (‘‘Suy thoái mạnh, Đài Loan bị xâm lăng… Kinh tế gia ‘‘đại thảm họa’’ đưa ra các dự báo cho năm 2023’’). Cuộc trả lời phỏng vấn Challenges cho phép kinh tế gia Mỹ trình bày toàn diện hơn quan điểm.
Nouriel Roubini nhấn mạnh đến tính chất chất đa diện của các xu thế nguy hiểm, từ khủng hoảng nợ, khủng hoảng tài chính, khủng hoảng dịch bệnh, khủng hoảng năng lượng, cuộc chiến kinh tế Mỹ - Trung, chiến tranh quy ước, đe dọa chiến tranh hạt nhân, hiểm họa trí tuệ nhân tạo, cũng như biến đổi khí hậu…. Và điểm quan trọng là các xu thế nguy hiểm này tương tác với nhau, tạo nên tình trạng ngày một nghiêm trọng hơn.
Đại họa nhãn tiền - đại họa lâu dài
Nouriel Roubini không khẳng định là thế giới chắc chắn sẽ rơi vào tình trạng tồi tệ nhất, nhưng ông lưu ý là bất kể với nỗ lực thế nào, tình hình cũng sẽ rất tồi tệ. Chỉ có điều, nếu nỗ lực đủ và đúng hướng, mức độ tồi tệ sẽ giảm bớt. Nouriel Roubini hay dùng từ ‘‘Dystopia’’ (một từ gốc Hy Lạp dùng để chỉ một xã hội rất tồi tệ, trái ngược hoàn toàn với ‘‘Utopia’’) để nói về tương lai sắp tới của nhân loại. Theo kinh tế gia Mỹ, với các xu thế khó tránh khỏi hiện nay, tương lai sắp tới của nhân loại chỉ có thể là ‘‘Dystopia’’ nhiều hơn hay ít hơn. Nói một cách khác, cái giá phải trả cho các giải pháp sẽ là ‘‘hết sức cao’’, nhưng có khả năng giảm bớt mức độ của đại thảm họa.
Kinh tế gia Nouriel Roubini và trang bìa cuốn ‘‘Các đại hiểm họa: Mười xu thế nguy hiểm đe dọa chôn vùi tương lai của chúng ta, và làm thế nào để có thể sống sót’’ (2022) © copy d'écran youtube
Theo Roubini, 10 đại hiểm họa không phải đều nguy hiểm như nhau vào cùng một thời điểm. Đại họa nợ công và nợ tư bùng nổ là đại họa nhãn tiền. Đại họa biến đổi khí hậu cũng là nhãn tiền. Ngược lại, sự bành trướng của ‘‘trí tuệ nhân tạo’’, có khả năng làm loài người suy thoái, là đe dọa kéo dài trong hàng nửa thế kỷ, hay một thế kỷ.
Cần ‘‘tư duy toàn cục’’ để nhận ra đúng mức độ của hiểm nguy
Tuần san Pháp Courrier International số ra đầu năm đặc biệt trân trọng tư duy toàn cục về các đe dọa đối với nhân loại của kinh tế gia Nouriel Roubini. Courrier International chọn cách tiếp cận này làm chủ đề chính của số báo với tựa đề ‘‘Khí hậu, chiến tranh tại Ukraina, Covid-19, lạm phát : tại sao lại cần tư duy một cách toàn cục’’ (nguyên văn ‘‘Climat, guerre en Ukraine, Covid-19, inflation : pourquoi il faut penser global’’). Không thể tách rời những hiểm họa về kinh tế, tài chính, hay đại dịch, hay gạt sang một bên để bàn riêng vấn đề biến đổi khí hậu. Chỉ có tiếp cận toàn cục như vậy mới cho phép nhân loại đối mặt thực sự đúng tầm mức nguy cơ.
Thông điệp chủ yếu của kinh tế gia Nouriel Roubini đã được Courrier International chuyển đến công chúng trong số báo đầu năm mới. Nhận thức đúng mức và đầy đủ các đại hiểm họa, và các gốc rễ của chúng mới cho phép tìm ra các giải pháp đúng.
Ngày 12/01 tới, bản dịch cuốn ‘‘Các đại hiểm họa : Mười xu thế nguy hiểm đe dọa chôn vùi tương lai của chúng ta, và làm thế nào có thể sống sót’’, của người dự báo đúng cuộc khủng hoảng tài chính 2008, sẽ ra mắt công chúng Pháp ngữ.
Câu nói gây sốc của tổng thống Pháp: ‘‘Ai dự báo được khủng hoảng khí hậu ?’’ 
Biến đổi khí hậu là một trong 10 đại họa với nhân loại, theo kinh tế gia Mỹ Nouriel Roubini. Trong các bài viết hay trả lời phỏng vấn của mình, Roubini khẳng định đó là cuộc khủng hoảng hàng đầu, tác động ngay trước mắt và trung hạn. Biến đổi khí hậu và cuộc khủng hoảng khí hậu cũng là điều đã được giới khoa học quốc tế dự báo từ nhiều thập niên. Cộng đồng quốc tế đã ký kết một hiệp định về khí hậu để ngăn chặn xu thế khí hậu nóng lên do khí thải, chủ yếu do các hoạt động của kinh tế con người, trước hết là do các năng lượng hóa thạch.
Tuy nhiên, ngay tại nhiều quốc gia phát triển, việc thừa nhận thực sự có một cuộc đại khủng hoảng về khí hậu, và cần phải kiên quyết hành động để ngăn chặn xu thế này, không phải là điều đã dễ dàng được đông đảo xã hội cũng như đông đảo chính giới công nhận, cho dù những hậu quả của biến đổi khí hậu, với thời tiết nóng lên đã liên tục phá hết kỷ lục này đến kỷ lục khác, bão tố mạnh hơn, cháy rừng dồn dập hơn, đã là điều khó ai không nhìn nhận.
Đầu năm mới 2023, trong bài diễn văn chúc mừng năm mới, tổng thống Emmanuel Macron đặt câu hỏi: ‘‘Qui aurait pu prédire la crise climatique ?’’ (Liệu ai có thể dự báo trước được khủng hoảng khí hậu ?). Câu nói tuy rất ngắn của tổng thống Pháp đã gây phản ứng mạnh trong công luận Pháp. Chỉ trích có, lên án có, tuy nhiên phát biểu của ông Macron ắt hẳn cũng nhận được nhiều chia sẻ. Đài RFI dành một chương trình riêng giải đáp vấn đề này. 
Khí hậu với Đời sống con người: Giáo dục làm ngơ, chính trị gia lẩn tránh
Trả lời RFI, trong chương trình ‘‘C’est pas du vent’’, tiến sĩ Nathanaël Wallenhorst, một chuyên gia về môi trường, một mặt phê phán tổng thống, nhưng mặt khác cũng nêu bật một vấn đề có thể quan trọng hơn. Đó là, trong xã hội hiện nay, đang thiếu hoàn toàn một nhận thức toàn diện và đầy đủ về những chuyện cốt lõi trong quan hệ giữa khí hậu với đời sống con người. Nathanaël Wallenhorst coi đây chính là nguyên nhân gốc rễ dẫn đến các nhận thức sai lầm, lệch lạc về đại khủng hoảng khí hậu, cản trở toàn xã hội hợp sức để hành động kiên quyết và hiệu quả.
Nhà nghiên cứu môi trường Nathanaël Wallenhorst giải thích :
‘‘Chúng ta có một vị tổng thống đang diễn trò với các con số, đùa giỡn với dữ liệu khoa học, với các công dân, với các vấn đề được mất mang tính dài hạn. Dĩ nhiên là ông ấy đã biết đến các bản báo cáo trước đây của GIEC – Nhóm chuyên gia liên chính phủ của Liên Hiệp Quốc về Khí hậu -, mà Pháp là quốc gia ký kết. Chính bởi vậy mà câu nói ngắn ngủi có ý nghĩa phủi bỏ trách nhiệm kia là điều không thể chấp nhận được.
Các nhà lãnh đạo chính trị hiện nay là những người có trách nhiệm, và bản thân họ cũng là các thủ phạm, với việc liên tục trì hoãn hành động. Rõ ràng đây là chuyện nghiêm trọng.
Tuy nhiên, thực tế hiện nay cũng cho phép họ có thể hành xử như vậy. Bởi vì chúng ta không có những phương thức để diễn tả đúng những gì đang diễn ra.
Các tri thức về vấn đề quan hệ giữa khí hậu với đời sống con người (bioclimatic) hiện vẫn còn vắng mặt trong chương trình giáo dục. Đúng là ở chỗ này hay chỗ khác, vấn đề này đã được đề cập đến. Nhưng cái ‘‘hệ hình căn bản’’ (paradigme fondamental), khẳng định thế giới hiện đang Đâm Xuống Vực Thẳm - cái có thể mang lại đầy đủ ý nghĩa cho các tri thức tản mạn nói trên - thì lại là điều hoàn toàn vắng mặt, bị bỏ qua. Cái ‘‘hệ hình căn bản’’ này bị loại ra khỏi các phát biểu chính trị, và nhìn chung bị loại ra khỏi mọi hành động chính trị. Đây thực sự chính là vấn đề’’.
Theo RFI

‘